تبعی یا برنامه‌ریزی شده

اگر سرمان را برگردانیم و فقط به بازه یک سال گذشته نگاه کنیم و افق‌مان تنها برسد به اسفندماه گذشته- یعنی سال 1394- قطعاً درمی‌یابیم در همین یک سال گذشته فناوری اطلاعات و ارتباطات چنان به زندگی روزمره وارد شده است که حتی پدیده‌های فناورانه‌ای که یک سال پیش تجربه نکرده بودیم، امروز جزء جدایی‌ناپذیر زندگی‌مان شده است و این تجربه باعث می‌شود به این گمان برسیم که بدون این فناوری‌ها زندگی اگر نه غیرممکن، که دشوار شده است. از همین روست که حتی مخالفان پر و پاقرص فناوری‌های نوین ارتباطی، به دلیل تسهیل ارائه خدماتی که برای شهروندان این فناوری‌ها ایجاد کرده‌اند، ابزارهای مخالفت‌شان کندتر و ناکارآمدتر شده است و به ناچار و هرچند به سختی پس از مدتی، از مواضع افراطی خود دست می‌کشند و خود نیز تن به این خدمات می‌دهند، هرچند تمایلی نداشته باشند که مهر تایید رسمی بر آن بزنند.
آنچه عیان است فناوری اطلاعات و ارتباطات در هر جامعه‌ای راه‌های خود را گشوده و می‌گشاید. در واقع وقتی شمارش آغاز می‌شود توقف آن غیرممکن است، تنها کاری که امکان‌پذیر است، کند کردن روند این شمارش است. از همین رو حکومت‌ها اصولاً می‌توانند دو نقش را بر عهده بگیرند: در این شرایط یا کندکننده این روند باشند یا تسریع‌کننده استفاده بهینه از آن و هدفمند.
با توجه به این شرایط بررسی عملکرد دولت در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات از دو جنبه قابل بررسی است، یک جنبه آن پیشرفت‌هایی است که به ناگزیر به دست آمده و عملاً برآمده از ذات فناوری اطلاعات و ارتباطات است و جنبه دیگر پیشرفت‌هایی است که در پی نگاه آینده‌نگرانه و مبتنی بر برنامه‌ریزی است. برای مثال وقتی شبکه تلفن همراه ایران ارتقای نسل پیدا می‌کند و اپراتورهای تلفن همراه نسل چهارم شبکه را پیاده‌سازی می‌کنند، به ناچار تبعاتی به همراه دارد که بخش اول آن، یعنی توسعه و ارتقای شبکه، باید مبتنی بر برنامه‌ریزی و نگاه آینده‌نگرانه باشد، اما بسترهایی که ایجاد می‌کند موجبات تحولات بسیاری می‌شود که غالباً در ایران برنامه‌ریزی نشده است. از همین رو این پیشرفت‌ها به صورت ناخواسته و تبعی ایجاد می‌شود و عملاً مدیریت‌شده نیست. در واقع ما در ایران با پدیده‌هایی مواجهیم که پدیده‌های تبعی است و به دلیل فقدان نگاه آینده‌نگرایانه و برنامه‌ریزی‌های پیش از وقوع ناگزیر هستیم به شرایط پیش‌آمده تن دهیم. گروهی این شرایط را دستاوردهای خود تلقی و به عنوان پیشرفت‌های زمان مدیریتی‌شان اعلام می‌کنند. اما واقعیت چیز دیگری است