هنر تصمیم‌گیری موثر، استراتژی‌های برتر برای انتخاب بهتر

به گزارش پیوست، تصمیم‌گیری موثر با رعایت ترتیب مراحل، توجه به نکات ارزشمند و ارتقای سطح توانمندی و تاب‌آوری در برابر موضوعاتی است که درگیر آنها هستیم. برای تحقق اهداف و رسیدن به نتیجه دلخواه باید تمامی عوامل موثر بر انتخاب را بررسی کنیم.

از فکر تا اجرا

تصمیم‌گیری، فرآیند انتخاب یک مسیر از میان گزینه‌های مختلف به منظور دستیابی به نتیجه مطلوب است. این فرآیند شامل ارزیابی گزینه‌های موجود، در نظر گرفتن پیامدها و در نهایت برگزیدن راه و روشی است که بیشترین هم‌سویی و تطابق را با اهداف و اولویت‌ها دارد.

تصمیم‌گیری شامل چندین مرحله است که ابتدا با احساس نیاز به اتخاذ تصمیم آغاز و سپس با جمع‌آوری اطلاعات مرتبط دنبال می‌شود. پس از این مرحله راه‌حل‌های مختلف بر اساس مزایا و معایب بررسی شده و با توجه به عواملی مانند امکان‌سنجی، احتمال بروز خطرات و پیش‌بینی نتایج گوناگون پیگیری می‌شود. بعد از تجزیه و تحلیل کامل، تصمیم‌گیری اجرایی می‌شود.

تصمیم‌گیری زمانی که با بهره‌مندی از تکنیک‌های موثر اتخاذ شود، کارآمدتر و موفقیت‌آمیز خواهد بود. برخی از این تحلیل‌ها عبارتند از تحلیل SWOT (ارزیابی نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها)، ماتریس‌های تصمیم (ارزیابی سیستماتیک گزینه‌ها بر اساس معیارهای خاص)، تجزیه و تحلیل هزینه و فایده (سنجش سود بالقوه در برابر هزینه‌های مرتبط) و برنامه‌ریزی سناریو ( در نظر گرفتن سناریوهای متعدد آینده و پیامدهای آن).

مراحل تصمیم‌گیری

فرآیند تصمیم‌گیری موثر یک سفر پیچیده و تکراری است که چندین مرحله مجزا را شامل می‌شود. در اینجا به یک تفکیک دقیق تر از این روند می‌پردازیم:

تشخیص نیاز به یک تصمیم: این فرآیند با احساس نیاز به این که باید یک تصمیمی گرفته شود آغاز می‌شود. این نیاز می‌تواند ناشی از یک مشکل، یک فرصت، تغییر شرایط یا دستیابی به هدف باشد.

شناسایی گزینه‌ها: هنگامی که لزوم تصمیم‌گیری مشخص ‌می‌شود، گام بعدی شناسایی راه‌حل‌ها و اقدامات احتمالی است.

جمع‌آوری اطلاعات: تصمیم‌گیری آگاهانه مستلزم گردآوری اطلاعات مرتبط و دقیق درباره اصل موضوع و گزینه‌های موجود است. جمع‌آوری اطلاعات به معنای انجام تحقیق، جست‌وجوی نظرات متخصصان، تجزیه و تحلیل داده‌ها و در نظر گرفتن پیشینه آنها است.

تحلیل و ارزیابی: در این مرحله نوبت به بررسی و ارزیابی مزایا و معایب هر راه‌حل می‌رسد. عواملی مانند امکان‌سنجی، پیش‌بینی خطرات، محاسبه هزینه‌ها، بررسی منافع و هم‌سویی گزینه مدنظر با اهداف و ترجیحات از مهم‌ترین مواردی است که در روند تصمیم‌گیری باید به آنها توجه شود. تکنیک‌هایی مانند ماتریس‌های تصمیم گیری، تحلیل هزینه فایده و تحلیل SWOT می‌تواند برای کمک به این ارزیابی مورد استفاده قرار بگیرد.

انتخاب بهترین انتخاب: پس از تجزیه و تحلیل کامل، یک گزینه به عنوان بهترین راه‌حل انتخاب می‌شود. این انتخاب باید هم‌راستا با اهداف و نتیجه مورد انتظار باشد.

اجرا: پس از طی کردن مراحل پیشین، نوبت به اجرایی کردن تصمیم گرفته شده می‌رسد. اجرا و پیاده‌سازی تصمیم به معنای تخصیص منابع، تعیین مسئولیت و نظارت بر عملکرد جهت اطمینان از به درستی پیموده شدن برنامه طراحی شده است.

نظارت و بازخورد: پس از عملی کردن تصمیم، نظارت بر پیشرفت و دریافت بازخورد در مورد نتایج آن از اهمیت بسیاری برخوردار است. جمع‌آوری بازخورد و بررسی آنها در پیشبرد کارها یا اعمال تغییرات اطلاعات مهمی را در اختیار فرد یا افراد می‌گذارد.

بازبینی و یادگیری: در نهایت، پس از عملی کردن تصمیم و دستیابی به نتیجه باید خود تصمیم و نتایج آن مورد بررسی قرار بگیرد. افتخارات و پیروزی‌ها تجلیل شده و پس‌روی و شکست‌ها تحلیل شود. بررسی و تحلیل شکست‌ها موجب مشخص شدن عوامل شکست می‌شود. رسیدگی به این که چه کاری در چه زمانی و به چه دلیلی رخ داده و حال چنین نتیجه‌ای را رقم زده است از تکرار آن جلوگیری می‌کند و بر بهبود فرآیند تصمیمات در آینده تاثیر می‌گذارد.

عواملی مانند محدودیت‌های زمانی، منابع موجود، آستانه تحمل، میزان ریسک‌پذیری و پیچیدگی تصمیم می‌تواند بر رویکرد اتخاذ شده در هر مرحله تأثیر بگذارد. در محیط‌های پویا مانند کسب‌وکار، ممکن است نیاز به تصمیم‌گیری سریع باشد و مراحل تصمیم‌گیری به ترتیب و توالی طی نشده و برخی از نکات نادیده گرفته شود. در این شرایط توجه به بخش‌هایی که بر مسیر زندگی بیشترین نفوذ را دارد ضروری است که در همه مواقع مورد توجه قرار بگیرد.

عوامل تاثیرگذار بر تصمیم‌گیری

تصمیم‌گیری، انتخابی است که در طول زندگی به دفعات با آن مواجه می‌شویم. اهمیت و تاثیر تصمیم‌گیری گاهی اوقات سرنوشت‌ساز است و گاهی اوقات نیز چندان مهم نیست. آنچه در این فرآیند قابل توجه است، نتیجه‌ای است که از تصمیم اتخاد شده حاصل می‌شود.

در این جریان، عوامل گوناگونی بر تصمیم‌گیری تاثیر می‌گذارد. خودآگاهی و شناخت توانمندی‌ها و نقاط ضعف، داشتن درک روشن از هدف، همفکری و مشارکت دوستان و اطرافیان، آینده‌نگری و پیش‌بینی عواقب تصمیم و اطلاعات جمع‌آوری شده همگی در تصمیم‌گیری موثر نقش مهمی دارند.

به همان میزان که باید این عوامل را در دستور کار قرار داد به همین میزان باید از یک‌سری عوامل در تصمیم‌گیری اجتناب کرد. اتکای صرف به توصیه‌های دیگران، تسلیم شدن در برابر سو‌گیری‌های شناختی، ارزیابی نکردن گزینه‌ها و عجولانه رفتار کردن از جمله مواردی است که مسیر تصمیم‌گیری را منحرف کرده و ما را از رسیدن به هدف دور می‌کند.

احساسات آنی و زودگذر در صورتی که پایه و اساس تصمیم‌گیری شود و جایگزین تحلیل منطقی قرار بگیرد، سودمندی ‌و کارایی را کاهش می‌دهد. ترس، عصبانیت، هیجان و اعتماد به نفس بیش از حد می‌تواند بر روند تصمیم‌گیری ما تاثیر بگذارد. اطلاعات ناکافی یا نادرست از موانع تصمیم‌گیری آگاهانه به شمار می‌رود.

تصمیم‌گیری تحت محدودیت زمانی ممکن است منجر به انتخاب‌های نادرستی شود. فوریت در تصمیم‌گیری امکان بررسی کامل گزینه‌ها را کاهش می‌دهد بر شمار اقدامات عجولانه می‌افزاید. فقدان تجربه از دیگر مواردی است که موجب انتخاب‌های غیر بهینه می‌شود. تاثیرات اجتماعی و تمایل به انطباق با نظرات دیگران می‌تواند تصمیمات را از آنچه برای یک فرد یا سازمان بهترین است منحرف کند.

لازم به ذکر است که در تصمیم‌گیری‌های تجاری، شناخت نیازهای مشتری، درک کامل از روند بازار، تحلیل رقبا و توجه به پیامدهای هر انتخاب، سرانجامی دارد که تعداد زیادی از افراد را در مقیاس کلانی تحت تاثیر قرار می‌دهد. تصمیم‌گیری موثر در کسب‌وکار مستلزم اتخاذ استراتژی‌های موثر، تجزیه و تحلیل داده‌ها و انعطاف‌پذیری در برابر تغییر و تحولات متعدد دنیای تجارت است.

نتیجه یک اشتباه

انتخاب یا تصمیم اشتباه طیفی از پیامدهای منفی را پیش روی تصمیم‌گیرنده قرار می‌دهد. در این جا به توضیح برخی از نتایج رایج اتخاذ تصمیمات نادرست پرداخته‌ایم:

پیامدهای ناخواسته: تصمیمات اشتباه اغلب منجر به بروز پیامدهای ناخواسته‌ای می‌شود که زمینه‌ساز مشکلات یا چالش‌های جدید است. این عواقب ممکن است در طول فرآیند تصمیم‌گیری پیش‌بینی نشده باشد.

اتلاف منابع: در روند تصمیم‌گیری، منابع برای انجام فعالیت‌های مشخصی اختصاص یافته‌‌اند. پس از شکست و پی بردن به نادرست بودن تصمیم، استفاده از منابع بی‌نتیجه بوده و این حجم از انرژی، پول و زمان بیهوده مصرف شده است.

از دست دادن فرصت‌ها: اتخاذ تصمیم اشتباه، مسیر اشتباهی را ترسیم می‌کند و حرکت در آن فرصت رشد و پیشرفت را از بین می‌برد. در حالی که قرارگیری در راه صحیح زمینه‌های رشد و شکوفایی هر چه بیشتر را فراهم می‌آورد و گزینه‌های انتخاب را متنوع می‌کند.

پشیمانی و سرخوردگی: تصمیم اشتباه ممکن است احساس پشیمانی، سرخوردگی و ناامیدی را در افراد برانگیزد. این احساسات می‌تواند بر رفاه روانی و رضایت کلی تاثیر بگذارد.

زیان مالی: همانطور که اشاره شد، یک تصمیم غلط می‌تواند موجب هدررفت منابع شود. علاوه‌بر منابع، سرمایه‌ای که با آن چشم‌انداز کلی طراحی شده و معاملات پیش رفته، به شدت کاهش می‌یابد یا این که به طور کامل از دست می‌رود و شخص متضرر می‌شود. زیان و آسیب‌های مالی در تصمیم‌گیری‌های حوزه کسب‌وکار آثار عمیق و تا حدی جبران ناپذیر بر جای می‌گذارد.

مشکلات ارتباطی: فشار روانی و استرس برآمده از نتیجه ناگوار موجب کاهش آستانه صبر و تحمل و درگیری و مشاجره با اطرافیان می‌شود. سرزنش کردن و بروز اختلاف نظر از جمله پیامدهای تصمیم‌گیری نادرست است که منجر به وقوع مشکلاتی در ارتباطات افراد می‌شود.

آسیب به اعتبار: اتخاذ تصمیمات نادرست به صورت مداوم می‌تواند به اعتبار یک فرد یا سازمان آسیب برساند. ممکن است ذی‌نفعان و همکاران اعتماد خود را به قضاوت و سخنان تصمیم‌گیرنده از دست بدهند. این حالت در نهایت وجهه و جایگاه اجتماعی  شخص را متزلزل می‌کند.

مسائل حقوقی و اخلاقی: تصمیمات اشتباه به ویژه برای آنهایی که قوانین و مقررات و استانداردهای اخلاقی را نقض می‌کنند می‌تواند منجر به مشکلات حقوقی شود.

از دست دادن اعتماد به نفس: تصمیمات اشتباه مکرر می‌تواند منجر به از دست دادن اعتماد به توانایی‌های فرد شود. این روند ناخوشایند ممکن است تمایل فرد برای تجربه مسیرهای جدید و ریسک‌پذیری را کاهش دهد.

تاخیر در پیشرفت: در برخی موارد، تصمیمات نادرست می‌تواند منجر به شکست‌های طولانی مدت شود که بازیابی و بهبود آنها نیازمند زمان زیادی است. البته این ناکامی‌ها بر مسیر رشد و توسعه فردی و سازمانی اثرگذار است و می‌تواند پیشرفت را به تاخیر بیاندازد و موانع متعددی را سر راه قرار دهد.

تصمیم‌گیری‌های نادرست بخشی از جریان زندگی است و اتفاقا طبیعی است. اما نکته مهم این است که از این اشتباهات درس گرفته و از تکرار آنها جلوگیری شود. چگونگی پاسخ به چالش‌ها و نوع رفتار در مواقع حساس بخش مهمی از این روند است که هر چقدر آگاهانه و منعطف باشد نتیجه به همان میزان بهتر خواهد بود.

به عبارتی، تصمیم‌گیری موثر شامل یک رویکرد سازمان‌یافته و متفکرانه است که از تکنیک‌های مختلفی در این فرآیند استفاده می‌شود و با توجه به طیف وسیعی از عوامل که در انتخاب‌ها که نتایج مثبتی را محقق می‌کند و در دستیابی به اهداف تاثیرگذار است گفته می‌شود.