مشاور وزیر اقتصاد: فیلترینگ، سواد مردم را برای دسترسی به اینترنت آزاد افزایش می‌دهد گزارش پنل «پلتفرم‌های دیجیتال، چالش تنظیم‌گری یا بازوی اصلی توسعه؟

به گزارش پیوست، در پنل «پلتفرم‌های دیجیتال، چالش تنظیم‌گری یا بازوی اصلی توسعه؟» محمد جلال مشاور فناوری اطلاعات وزارت اقتصاد و امور دارایی با بیان اینکه با یک پدیده نوظهور مواجهیم گفت: اصولاً اینکه ماهیت پلتفرم چیست و بلوغ تنظیم‌گری متناسب با آن چیست زمان نیاز دارد. می‌توانیم با برگزاری نشست‌ها و هم‌اندیشی‌ها نقش کاتالیزور را ایفا کنیم. پلتفرم نه ذاتاً تهدید است و نه ذاتاً فرصت. ما با پدیده‌ها مواجهیم و برای نظم بخشیدن به آن نیازهایی داریم. مانند ظهور اتومبیل و پلیس راهنمایی رانندگی.

پلتفرم مانند بنگاه نیست

محمد جلال با اشاره به تعاریف سنتی در حوزه تجارت گفت: تعریف پلتفرم را خود مجموعه‌های فعال باید تبیین کنند. ما درباره مفهوم پلتفرم تبیین دقیق نداریم. پلتفرم مانند بنگاه نیست. بیش از آنکه شبیه بنگاه باشد، شبیه زمین بازی است که در دنیای فیزیکی ما نهادها و مفاهیمی شبیه پلتفرم و رگولاتور وجود داشته است. جاده یک پلتفرم است، اگر یک داعشی از جاده عبور کند کسی با وزارت راه و شهرسازی کاری ندارد.

او ادامه داد: اگر انتظار تنظیم‌گری تخصصی داریم، نباید مواجهه یکسانی با پلتفرم و بنگاه اقتصادی داشته باشیم. اگر پلتفرم می‌خواهد نظام حقوقی متناسب خود را داشته باشد، باید خنثی و قوانینش شفاف باشد. علاوه بر این، باید به طور مشخص قوانین کشف قیمت را نیز بیان کند.

جلال در واکنش به سخن یکی از حاضران درباره اینکه در سال‌های آینده دغدغه تنظیم‌گری کمرنگ می‌شود چون تمایل به دنیای Decentralize بیشتر است گفت: در دنیای decentralized ده‌ها پیچیدگی بیشتر در خصوص رگولاتوری خواهیم داشت. ما به سمت دنیایی می‌رویم که بسیاری از پدیده‌ها مرز ندارند. در مخابرات، اینترنت ماهواره‌‌ای داریم. در حوزه اینترنت که محدودیتی نداریم و صرفاً فیلترینگ سواد مردم را برای دسترسی به اینترنت آزاد افزایش می‌دهد. با دنیای جدیدی مواجهیم که مرز و دنیای فیزیکی تعاریف سابق را ندارد.

الگوی سنتی پاسخگو نیست

مشاور وزیر اقتصاد با تاکید بر اینکه در دنیای دیجیتالی امکان مهاجرت در پاسخ به محدودیت‌ها وجود دارد گفت: در دنیای دیجیتالی متولد شدن و از بین رفتن هزینه‌های نازلی دارد. مهاجرت به پلتفرم‌های خارجی بسیار ارزان است. از آنجا که در فضای اکوسیستم، مفاهیم به خوبی انتزاع نمی‌شود الگوهای سنتی برای مفاهیم جدید استفاده می‌شود. مثلاً در الگوهای سنتی هنوز الگوی غنی و قابل دفاعی برای موجودیت‌های بزرگ Too big to fail نداریم. پلتفرم‌ها شبیه این موجودات هستند.

او درباره عملکرد پلتفرم‌های ایرانی و تاثیر آنها بر رگولاتور گفت: شنیده شده دیوار سالانه ۱۵۰ میلیون محتوا را بررسی می‌کند. این میزان از توانمندی و سرعت عمل می‌تواند تجربه موفقی قلمداد شود تا اتکای رگولاتور به پلتفرم را افزایش دهد.

پلتفرم‌ها هزینه تبادل را کاهش دادند

در بخش دیگری از این پنل، محمدمهدی جعفریان، مدیر مرکز مطالعات توسعه و رقابت، با بیان اینکه پلتفرم‌ها از منظر اقتصادی هزینه مبادله را کاهش می‌دهند گفت: در بازار سنتی، هزینه جست‌‌وجو، هزینه مذاکره و تصمیم‌گیری و هزینه نظارت و اجرا بالا بوده است. اما پلتفرم‌ها به شدت این هزینه مبادله را کاهش دادند. دسترسی نامتقارن به اطلاعات از طریق امتیازدهی و نظردهی کاهش شدیدی داشت همین موضوع باعث شده اقتصاد پلتفرمی به گردش‌های میلیارد دلاری برسد.

به گفته جعفریان، با ظهور پلتفرم‌ها نقش بازیگران سنتی کمرنگ‌تر اما کل بازار بزرگ شده است و این تغییر یعنی مشاغل بیشتری ایجاد شده‌اند.

دبیر این نشست بیان کرد: بودجه معاونت سیما تقریباً ۸۰۰ الی ۹۰۰ میلیارد برای سال ۱۴۰۱ بوده اما با احتساب بودجه سریال‌ها به  ۳۰۰۰ میلیارد رسیده است. در همین حال، درآمد سه پلتفرم اول شبکه نمایش خانگی نیز به همین عدد رسیده‌ است. در واقع، کل بازار صوت و تصویر بزرگ‌تر شده است.

تنظیم‌گران پلتفرم‌ها همه دولتی هستند

در ادامه اولین پنل از رویداد مسئولیت پلتفرمی در اکوسیستم دیجیتال ایران، محمد اصغری، متخصص حقوق کسب‌وکارهای دیجیتال و بنیان‌گذار پلتفرم دادیاب، با اشاره به اینکه در حال حاضر تنظیم‌گری پلتفرم یک موضوع ملی شده است چند سوال مطرح کرد: آیا ما اساساً تنظیم‌گری می‌کنیم یا خیر؟ چه کسی تنظیم‌گری کند؟ تنظیم‌گری مبتنی بر توسعه است یا مبتنی بر هراس؟

او ادامه داد: جریانی در کشور وجود دارد که می‌خواهد استارت‌آپ را یک مفهوم امنیتی جا بزند و اثر خود را نیز گذاشته است. همان‌طور که می‌‌بینیم از معاونت علمی چیزی که منعکس می‌شود این است که به سمت استارت‌آپ‌های سخت‌افزاری یا صنعتی برویم.

اصغری با اشاره به اینکه تجربه طرح صیانت نشان داده در زمینه کسب‌وکارهای اینترنتی چالش وجود دارد گفت: اسم پلتفرم را که بیاوریم دست ۱۰ ارگان در کشور بالا می‌رود. همه تنظیم‌گران در این حوزه نهادهایی دولتی هستند. تنظیم‌گری با قانون‌گذاری متفاوت است اما نماینده مجلسی داریم که این تفاوت را نمی‌داند. زمانی می‌توانیم از تنظیم‌گری مبتنی بر توسعه صحبت کنیم که جنس تنظیم‌گری ضامن منافع همه ذی‌‌نفعان است. اگر باب گفت‌وگو باز است، نمایشی است. هنوز بعد از پنج سال چالش ارشاد و ساترا را داریم و دود این چالش به چشم کسب‌وکار می‌رود.

نگاه تنظیم‌گر توسعه اقتصادی باشد نه تهدید‌محور

بنیان‌گذار پلتفرم دادیاب با بیان اینکه نگاه تنظیم‌گر باید توسعه اقتصادی باشد نه تهدید‌محور گفت: تنظیم‌‌گر باید اصول پذیرفته‌شده جهانی در حوزه اینترنت و کسب‌وکارها را بپذیرد. ما هنوز یک عدد از میزان زیان کسب‌وکارها در دوران محدودیت‌های اینترنت نداریم.

اصغری درباره تاریخچه قانون‌گذاری‌های اتحادیه اروپا در فضای اقتصاد دیجیتالی گفت: سال ۲۰۰۹ اتحادیه اروپا به این نتیجه رسید که تا سال ۲۰۲۰ فناوری‌های جدید ظهور خواهد کرد و آمادگی لازم برای مواجهه با آنها را ندارد. این نهاد، ۹ دانشگاه، ۱۵ پارتنر صنعتی و پارتنرهای تنظیم‌گری را با یکدیگر همکار کرد و با بودجه ۲۵ میلیون یورو از آنها خواست فرایند آماده‌سازی با فناوری‌های نوظهور را طی کنند. در طول این بررسی‌ها، ۲۰۰ مطالعه برای پارلمان ارسال و از آنها نظر خواسته می‌شد.

او درباره تجربه خود از حضور در پژوهش‌های اتحادیه اروپا گفت: از روز اولی که مطالعه ابتدایی آن آغاز شد در این جلسات حضور داشتم تا زمانی که قوانین نهایی در استراسبورگ تصویب شد. ما ساختار رگولاتوری نداریم. صرف رگوله کردن و آیین‌نامه نوشتن یک هفته هم زمان نمی‌برد. در دو سه سال آینده بحث‌های Decentralized آن‌قدر گسترده می‌شود که دغدغه‌های امروز ما خنده‌دار به نظر می‌آید.

دولت، پلتفرم را همیار خود بداند

در بخش دیگری از این نشست، مصطفی عبداللهی، کارشناس رگولاتوری هلدینگ هزاردستان، با بیان اینکه مشکل اصلی تنظیم‌گری در حوزه اقتصاد دیجیتالی این است که مساله شناخته نمی‌شود گفت: از سال ۹۸ که پرونده دیوار باز شد به دنبال این بودیم که بحث تئوریک مسئولیت پلتفرم‌ها را مطرح کنیم اما شنیدن صحبت‌های ما فرمالیته بوده و صرفاً برای اینکه بگویند بخش خصوصی هم در جلسات حضور داشته است از ما دعوت می‌شد.

او درباره آیین‌نامه حمایت از سکوهای اینترنتی گفت: متن این آیین‌نامه مصداق رویه ضدرقابتی است. در این آیین‌نامه آمده است فقط پلتفرم‌هایی که تعداد کاربران‌شان از یک تعدادی بالاتر باشد، مشمول این حمایت‌ها می‌شوند. این یعنی نشنیدن صدای بخش خصوصی.

عبداللهی با اشاره به رویکرد امنیتی نسبت به پلتفرم‌ها از ممنوعیت ورود پلتفرم‌های دارای سرمایه‌گذار خارجی به بورس انتقاد کرد.

کارشناس رگولاتوری هلدینگ هزاردستان درباره اینکه طرح‌های مختلفی در زمینه حفاظت از داده‌های شخصی در حال تدوین است گفت: دغدغه اصلی کاربر این است که این داده‌ها بدون ضابطه از سوی حاکمیت دریافت نشود اما به این موضوع توجه نشده است. نه از کاربر نه از پلتفرم در این زمینه نظرسنجی نشده است.

سکوها متمایز هستند

مصطفی عبداللهی با اشاره به اهمیت بحث مسئولیت پلتفرم‌ها گفت: در اقتصاد کلاسیک، دولت ناظر روابط اقتصادی بوده است اما بعد از به وجود آمدن پلتفرم‌ها بخش زیادی از روابط اقتصادی به سمت پلتفرم‌ها حرکت کرد. میلیون‌ها کاربر جای دولت را به عنوان ناظر عالی گرفتند. بنابراین از این نظر دولت باید پلتفرم را همیار خود بداند. اگر این دیدگاه وجود نداشته باشد، هرچه قانون‌گذاری شود اثر مناسب را نخواهد داشت. با این دیدگاه تنظیم‌گری مناسب، تنظیم‌گری مشارکتی است.

عبداللهی ادامه داد: اهمیت ماهیت پلتفرم سکوها از نظر دخالت در روابط اقتصادی و اجتماعی افراد متفاوت است. برخی صرفاً معرفی کالا و خدمت را ارائه می‌دهند و برخی دیگر بازارگاه هستند یعنی علاوه بر معرفی خرید و فروش هم دارد. گروهی دیگر تقاضامحور‌ند؛ یعنی بر شرایط مبادله و تعیین قیمت اثرگذارند. باید تمایز بین این سکوها قائل شویم و برای هر کدام از اینها وظایف و مسئولیت‌های خاصی در نظر بگیریم.

تنظیم‌گری مشارکتی برای رفع دغدغه‌های حاکمیت

او درباره راهکارهای بهبود شرایط گفت: دولت باید در کمترین سطح مداخله وارد شود. باید یکسری اصول کلی داشته باشد که پلتفرم‌ها بتوانند با توجه به ماهیت فنی خود با آن تطابق یابند. نباید خلاقیت سکو را تحت‌الشعاع قرار دهند. ممکن است احکام، سکوها را در یک بن‌بست قرار دهند. علاوه بر این، تنظیم‌گری باید با توجه به نوع سکو متفاوت باشد.

به گفته کارشناس رگولاتوری هلدینگ هزاردستان، پلتفرم‌ها می‌توانند اثر مثبت خارجی زیادی داشته باشند. پلتفرم‌های گردشگری، مسیریابی و آگهی مزیت‌های خارجی زیادی داشتند و اگر این منافع در نظر گرفته شود، پلتفرم می‌تواند تعامل بهتری با حاکمیت برای حذف محتوای مجرمانه داشته باشد.

عبداللهی در خصوص چالش‌های مربوط به سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر گفت: هیچ مبنای قانونی مشخصی در خصوص اهداف و وظایف ساترا وجود ندارد و ناتوانی در اثرگذاری ناشی از خلاء قانونی آن است. در برخی حوزه‌ها تنظیم‌گری مشارکتی است. در دیوار بعد از اتفاق‌های رخ‌داده، ۲۵۰ نیروی انسانی داریم که آگهی‌ها را چک می‌کنند. تصمیم داریم پنل مالکیت فکری ایجاد کنیم که شرکت‌ها با اطمینان بیشتری محصولات خود را به فروش بگذارند. دغدغه‌های حاکمیت از طریق تنظیم‌گری مشارکتی آسان‌تر برطرف می‌شود.

مساله اروپا از جنس مساله ما نیست

در ادامه این نشست، حنانه اکبری نوری پژوهشگر اندیشکده حکمرانی شریف با انتقاد از توجه بیش از حد به قوانین اتحادیه اروپا گفت: مساله اتحادیه اروپا مخصوصاً در حوزه پلتفرم‌های بومی از جنس مساله ما نیست.

او ادامه داد: مفهوم تنظیم‌گری مانند مفهوم حکمرانی وقتی وارد ایران می‌شود و تبلور آن یک نهاد می‌شود و از مباحث تئوریک و عملیاتی کشورهای دیگر متمایز می‌‌شود. آیا پیش‌فرض‌های تنظیم‌گری در ایران صادق است؟ در قواعد جدیدی که تنظیم می‌شود هم دولت می‌خواهد بخش عظیمی از بازار را برای ارائه خدمت داشته باشد.

اکبری نوری با بیان اینکه «تحولاتی که در اتحادیه اروپا در حوزه پلتفرم‌های دیجیتالی رخ می‌دهد، مورد علاقه سیاست‌گذاران ایرانی است» گفت: در عرصه سیاست‌گذاری عمومی وقتی بخواهیم سیاستی را اتخاذ کنیم، مساله‌‌شناسی در اولویت است. مساله‌‌شناسی در بسیاری از مراکز تصمیم‌گیری ما به اشتباه انجام شده و بیشتر وامدار تحولات اتحادیه اروپاست. مساله کشورهای اتحادیه اروپا پلتفرم‌های امریکایی است. نحوه تعامل آنها با این پلتفرم‌ها چالش اروپاییان است. به همین دلیل است که تعداد کاربران پلتفرم‌ها در قانون‌گذاری‌های اروپاییان مهم است. دغدغه سیاست‌گذار اتحادیه اروپا، توسعه بازار تجارت الکترونیکی اروپاست. دغدغه ما چیست که متناسب با آن نظام رگولاتوری شکل بدهیم؟

پژوهشگر اندیشکده حکمرانی دانشگاه شریف در پایان گفت: فرض کنیم دولت تصمیم گرفته تنظیم‌گر باشد. در این حوزه بحث ساختارها و نهادها مهم است. ما تورم ساختاری و نهادی داریم و برای اینکه با ساختارهای بیشتری مواجه نشویم باید ساختارهای فعلی را اصلاح کنیم.