بررسی وضعیت اشتغال زنان در صنعت آی‌تی ایران: در اسارت سقف شیشه‌ای

به گزارش پیوست، دو محقق ایرانی در یک ژورنال هندی مقاله‌ای با عنوان «ICT و وضعیت زنان در جامعه ایرانی» در سال ۲۰۱۰  منتشر کردند. آنها نابرابری جنسیتی حاکم بر حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات را به نابرابری در فضای آموزشی مرتبط دانستند. در این مطالعه آمده است:«در سال تحصیلی ۱۳۸۲-۱۳۸۱ فقط ۲۰.۸ درصد صندلی‌های رشته‌های فنی و مهندسی مقاطع کارشناسی به زنان اختصاص داشت. برای مقاطع تحصیلی ارشد و دکترا این عدد به ۱۳.۷ و ۶.۸ درصد می‌رسید.»

شکاف جنسیتی دیجیتالی در جهان فناوری اطلاعات

سنت‌ها و هنجارهای اجتماعی هم می‌تواند فضای نامناسبی برای رشد و پیشرفت زنان در حوزه ICT ایجاد کند و باعث شود توجه کمتری به آن چه که معروف به «شکاف جنسیتی دیجیتال» است جلب شود. سنت‌ها، اولین متهم تبعیض‌های جنسیتی در هند نیز به شمار می‌رود. هنجارهایی که در نقاط مختلف هند آمیخته با خرافات شده و نهایتا به وضع قوانین محلی‌ عجیبی همچون ممنوعیت استفاده از موبایل توسط زنان در خارج از خانه در روستایی در ماتورا، منجر می‌شود. پژوهش‌ها نشان می‌دهد با این که حضور زنان در صنعت آی‌تی هند در ۲۰ سال گذشته رشد قابل توجهی داشته اما عمده آنها در موقعیت‌های شغلی‌ای به کار گرفته می‌شوند که مهارت‌های ساده‌ای نیاز دارند.

وضعیت در اروپا هم چندان مناسب نیست. هر چند که بررسی‌ها نشان می‌دهد در سال ۲۰۱۵ میانگین درآمد ماهانه زنان و مردان شاغل در ICT بیشتر از میانگین درآمد ماهانه زنان و مردانی بود که در حوزه‌های دیگر کار می‌کردند، با این حال زنان در فضای ICT نیز تبعیض‌های گوناگونی را تجربه می‌کنند. این تبعیض‌ها فقط محدود به درآمد نیست بلکه تفاوت‌هایی نیز در ساعات کاری مردان و زنان و موقعیت‌های شغلی‌ای که در اختیار زنان و مردان شاغل در این عرصه است نیز دیده می‌شود.

وب‌سایت PwC اعلام کرده فقط سه درصد زنان می‌گویند اولین اولویت آنها در بازار کار، داشتن شغلی در دنیای تکنولوژی است. بر اساس اعلام این شرکت که دومین شرکت بزرگ ارائه دهنده خدمات شبکه‌ای دنیاست، ۷۸ درصد دانشجویان و دانش‌آموزان، زنان معروف شاغل در دنیای تکنولوژی را نمی‌شناسند.

جایگاه زنان در استارت‌آپ‌ها

با این حال، وضعیت در برخی استارت‌آپ‌های بزرگ و مطرح کشور با آن چه آمار و ارقام نشان می‌دهد و آن چه در بطن جامعه می‌گذرد، کمی متفاوت است. با وجود این که تعداد زنان شاغل در بخش فنی استارت‌آپ‌ها به طور قابل توجهی کمتر از مردان است اما در زمینه برنامه‌نویسی تفاوت دستمزد دیده نمی‌شود. 

آذین آذرکار، تحلیلگر داده در تاکسی ایننرنتی تپسی می‌گوید: «دستمزد در این شرکت به جنسیت مربوط نیست و بستگی به میزان عملکرد افراد دارد.»

او معتقد است که جنسیت‌زدگی به اشکال متفاوتی خود را نشان می‌دهد و درباره مصادیقش می‌گوید: «مثلا برخی شرکت‌ها سعی می‌کنند هنگام جذب نیرو به دخترها آسان بگیرند که تعداد دخترها و پسرها برابر شود و بعدتر از این موضوع برای تبلیغات استفاده کنند یا برخی دیگر سعی می‌کنند از زنان به عنوان ویترین شرکت استفاده کنند. مثلا در نمایشگاه کار با این که عمده تیم آقا بودند اما خانم‌ها در غرفه ایستاده بودند.»

آذین می‌گوید فضا در دانشگاه جنسیت‌زده‌تر از محل کار است. او ادامه می‌دهد: «من در دوران دانشجویی خیلی حس می‌کردم که به عنوان دختر باید تلاش بیشتری کنم تا دیده شوم. حتی وقتی که توی یک تیم بودیم، از بیرون آدم‌ها بیشتر به پسر‌های تیم اهمیت می‌دادند و اعتبار یک پروژه را به اعضای پسر تیم می‌دادند ولی در فضای کار این احساس را ندارم. همه‌چیز خیلی عادلانه است. با این حال، دوستانم در بقیه شرکت‌ها مانند من فکر نمی‌کنند و احساس می‌کنند کنار گذاشته می‌شوند.»

روژینا پورمقدم، معتقد است تعداد مردان در محیط Tech استارت‌آپ‌ها بسیار بیشتر از زنان است. او که در سمت تیم لیدر فنی در برنامه دیوار کار می‌کند می‌گوید: «اگر Tech را فقط بک‌اند در نظر بگیریم، کمتر از ۱۰ درصد نیروها دختر هستند. اما در حوزه کلاینت و فرانت اند تعداد دخترها کمی بیشتر می‌شود.»

او در پاسخ به سوالی درباره جنسیت‌زده بودن فضای آی‌تی در ایران می‌گوید: «در آی‌تی این موضوع خیلی گسترده است اما در شرکت‌های برتر اینطور نیست. به طور کلی اگر من مرد باشم، راحت‌تر در گروه‌های مردانه قرار می‌گیرم و از آن‌جایی که مدیران نیز اغلب مرد هستند، مدیر دید بیشتری به قابلیت‌های من دارد و اگر هم بخواهد مسئولیتی را به کسی بسپارد اولویت او دخترها نیست.»

روژینا درباره موانع فرهنگی و خانوادگی که می‌تواند دختران را از حضور فعال در آی‌تی دور کند می‌گوید: «دختری را در نظر بگیرید که همراه خانواده‌اش زندگی می‌کند و خانواده او اجازه نمی‌دهند تا دیروقت بیرون باشد اگر این دختر در حوزه آی‌تی فعال باشد و سیستمش شب داون شود، نمی‌تواند بیاید شرکت پس این دختر نمی‌تواند System Owner  باشد چون نمی‌تواند به صورت ۲۴ساعته در دسترس باشد. این موضوع می‌تواند روند پیشرفت او را کند کند.»

او که از دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شده و حالا در کنار کارش به عنوان لیدر فنی به عنوان معلم به دانش‌آموزان دبیرستانی برنامه‌نویسی یاد می‌دهد در خصوص فضای جنسیت زده محیط آموزشی می‌گوید: «بارها پیش آمده که به من گفته‌اند این دانش‌آموزان دخترند و هیچ‌وقت به اندازه پسر‌ها موفق نمی‌شوند چرا موضوعات سخت برنامه‌نویسی را به آنها یاد می‌دهی.»

روژینا معتقد است بخش قابل توجهی از پسرها درباره دستاوردهایشان در حوزه تک اغراق می‌کنند و گاهی همین موضوع باعث می‌شود برخی دخترها مدام این حس بد را دریافت کنند که به اندازه کافی شایسته نیستند. او ادامه می‌دهد: «حالا اگر دختری هم شوآف داشته باشد، او هم سریعا ارتقا پیدا می‌کند ولی خب اکثر نیروهای کار حاضر در این حوزه پسر هستند  و خب با این اوصاف اکثراً پسرها سریع‌تر پیشرفت می‌کنند. هم‌چنان به نظرم تعداد دخترها در حوزه آی‌تی به قدری کم است که عملا انجام دادن کار آماری بر روی آنها بی‌معنی است.» 

المیرا بهنوا، یکی از برنامه‌نویس‌های بک‌اند دیجی‌کالا است. او با تاکید بر این که تعداد دخترها در این گروه به طور قابل توجهی کمتر از پسرهاست می‌گوید: «دستمزدها در شرکتی که من کار می‌کنم، فارغ از جنسیت تعیین می‌شوند و زنان زیادی را در رده مدیران دیده‌ام اما در دوران دانشگاه حس می‌کردم استادها، روی پسرها بیشتر از دخترها حساب باز می‌‌کنند. استادها مستقیما می‌گفتند دختران در حوزه کامپیوتر توانایی کمتری نسبت به پسرها دارند.»

شریل سندبرگ، اولین زن عضو هیئت مدیره فیس‌بوک، جمله‌ای معروف دارد: «در آینده ما دیگر رهبران زن نداریم ما فقط رهبرانی داریم» پیش‌بینی او درباره‌ آینده‌ای که در آن، زن بودن یک مدیر یا رهبر آن قدر عجیب نیست که در نوشته‌ها به آن اشاره شود، زمانی محقق می‌شود که رفته رفته سقف شیشه‌ای بر آمده از نهادهای رسمی و غیررسمی شکسته و دنیای تکنولوژی از خلاقیت، هوش و دقت نیمی دیگر از جامعه بهره‌مند شود.