رفتار رسانه‌ای در تلگرام

شاید گفتن این جمله کمی اغراق‌آمیز باشد اما تلگرام این روزها در حال تبدیل شدن به مهم‌ترین و شاید عجیب‌ترین رسانه ایران است. این رسانه تفاوت‌های آشکار و قابل توجهی با اجداد پیشینش دارد. نخست آنکه در این نوع پیام‌رسانی دیگر این مخاطب نیست که به دنبال اخبار می‌رود. بلکه اخبار به دنبال مخاطب می‌آید. ممکن است ساعت 12 شب گوشی‌تان ناگهان به صدا درآید و از دستگیری ملوان‌های آمریکایی مطلع شوید یا طی یک جلسه کاری در کسری از ثانیه بدون نیاز به چرخیدن در اپ‌ها یا سایت‌های مختلف اخبار رد صلاحیت‌ها را دنبال کنید. تلگرام در قامت یک برنامه جامع جای بسیاری از نرم‌افزارها و خدمات مشابه را گرفته است.
دوم آنکه خبرنویسی در تلگرام به سمت و سویی متفاوت با خبرنویسی سنتی و اصولی پیش رفته است. برای بسیاری از کانال‌ها سرعت انتشار اخبار بر صحت و کیفیت آنها ارجحیت دارد. کانال‌ها از تکذیب اخبار یا انتشار شایعه‌ها واهمه‌ای ندارند. نتیجه این می‌شود که اگر پیگیر کانال‌های تلگرامی باشید (کانال‌هایی که از رسانه‌های سنتی ناشی نشده‌اند) بیش از آنکه خبر بخوانید، تکذیب خبر می‌خوانید و البته جو به صورتی است که از این موضوع احساس ناراحتی هم نکنید. زیرا کم‌کم ترجیح می‌دهید آخرین اخبار سریع‌تر به دست‌تان برسد تا آنکه اخبار تاییدشده را دیر بخوانید. در ماجرای شرکت نکردن یکی از نامزدها در امتحان خبرگان یکی از کانال‌های صد هزار نفری از واژه «موج» برای حمایت مراجع استفاده کرد و به ساعت نکشیده بدون عذرخواهی یا ندامتی بخش زیادی را تکذیب کرد.
شتاب انتشار و پخش اخبار در تلگرام آن‌قدر زیاد است که خبرگزاری‌های مطرح ساعت‌ها بعد از انتشار اخبار در تلگرام، آن را روی سایت رسمی منتشر می‌کنند. به قول یکی از خبرنگاران شرق:«در تلگرام اخبار غیردقیق و حتی دروغ ساخته می‌شود و سایت‌ها آن را کار می‌کنند و بعد دوباره در تلگرام از سایت‌ها نقل می‌شود.» همین است که در کانال‌ها به خاطر نامشخص بودن هویت بیشتر از هر موقع دیگری مطالب کپی می‌شوند. کانال‌ها هم در انتشار گسترده اخبار موثق، ابزار خیلی موثری نیستند؛ چون یک رسانه یک‌طرفه و گنگ به حساب می‌آیند که امکان راستی‌آزمایی اطلاعات و اخبار در آنها بسیار محدود است و ظرفیت بالایی برای شایعه‌سازی دارند. تلگرام یک شبکه اجتماعی نیست بلکه اپلیکیشن پیام‌رسان با قابلیت‌هایی ویژه است. برخلاف توئیتر، فیس‌بوک و اغلب شبکه‌ها که محتوا از مراجع و منابع مختلف لیست می‌شود، در تلگرام کاربر باید مدام بین کانال‌های مختلف جابه‌جا شود. این مورد باعث می‌شود اکثر کاربران هرچند در کانال‌های زیادی عضو باشند اما هیچ ‌وقت نتوانند تمام محتوای کانال‌ها و گروه‌ها را دنبال کنند، پس در عمل تاثیرگذاری کانال‌های تلگرام به نسبت تعداد اعضایشان بسیار محدود است. قطعاً اگر رسانه‌ای مثل توئیتر در ایران فیلتر نبود تلگرام هیچ ‌گاه کارکرد وسیع رسانه‌ای پیدا نمی‌کرد و در ایران دچار این رشد حباب‌گونه در تعداد کاربران و تنوع کانال‌ها نمی‌شد. انتخابات پیش رو یکی از عجیب‌ترین انتخابات است. اینترنت بیش از هر زمان دیگری در بین ایرانی‌ها فراگیر شده و تلگرام هم جو موجود را پیچیده‌تر از هر زمان دیگری کرده است. در گزارش این ماه می‌خوانید که چرا تلگرام فیلتر نمی‌شود و البته بودنش در این فضای محدود اطلاع‌رسانی بهتر از نبودنش است.