رگولاتور بیمه؛ تسهیل‌گر یا مانع مقایسه وضعیت بازار بیمه آنلاین در ایران و جهان، لزوم تغییر نگاه راهبردی بیمه مرکزی

روند رشد اینشورتک‌ها در دنیا چگونه بوده است؟

سرمایه‌گذاری در اینشورتک‌ها در سطح جهانی، طی سال‌های ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱، از ۷.۲ میلیارد دلار به ۱۴.۶ میلیارد دلار یعنی بیش از دو برابر افزایش یافته است که نشان از رشد و اهمیت آن دارد. طبق گزارش مک‌کینزی (۲۰۲۱)، اینشورتک‌ها در همه‌ زنجیره‌های ارزش صنعت بیمه فعال هستند، اما بیشترین سرمایه‌گذاری و نوآوری در اینشورتک‌ها، در سطح جهانی، مربوط به بازاریابی و واسطه‌گری نهایی است. بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد همزمان که جایگاه بنگاه‌های سنتی بیمه به طور کلی در مقایسه با بسیاری از صنایع تنزل یافته است، موقعیت اینشورتک‌ها که عمدتاً هم در حلقه‌های انتهایی زنجیره ارزش حضور دارند و در واقع یک کارگزار دیجیتالی بیمه محسوب می‌شوند، به شدت ارتقا یافته و این نیز نشانه دیگری بر اهمیت توسعه اقتصاد دیجیتالی در این صنعت است.

وضعیت فعلی اینشورتک‌های داخلی چگونه است؟

اینشورتک‌ها در ایران در چند سال گذشته رشد نسبتاً خوبی کرده‌اند. مهم‌ترین کارکرد پلتفرم‌های فعال در حوزه‌ بیمه در ایران نیز همچون روند جهانی بوده و در حوزه‌هایی چون بازاریابی و واسطه‌گری نهایی بیشترین فعالیت را دارند. یکی از موارد نگران‌کننده در صنعت اینشورتک‌های ایران، همانند بسیاری از صنایع دیگر، تمرکزگرایی است. طبق بررسی‌های میدانی مرکز مطالعات توسعه و رقابت، تمرکز در بازار اینشورتک‌ها نیز در ایران شدید است، به گونه‌ای که سه بنگاه اصلی در این حوزه روی هم ۹۰ درصد از سهم بازار را در اختیار دارند و شاخص هرفیندال-هیرشمن[1] تقریباً بیش از پنج هزار است که تمرکز بسیار بالا را نشان می‌دهد.

در بسیاری از حوزه‌های اقتصاد دیجیتالی به دلیل وجود اثر شبکه‌ای و اقتصاد مقیاس قابل توجه این امر اجتناب‌ناپذیر است. با این حال توزیع سهم بازاری موجود در بازار نشان‌ می‌دهد این بازار مستعد بروز رفتارهای مخل رقابت است که در اکثر کشورهای دنیا تحت قوانین آنتی‌‌تراست برای حفاظت از بازار آزاد از بروز آنها جلوگیری می‌شود. اگرچه بازار اینشورتک‌های داخلی دارای تمرکز بالایی است، اما بی‌شک توانسته‌اند با امکان مقایسه‌ قیمت بیمه‌های مختلف برای کاربران خود، رقابت را در مجموع صنعت بیمه‌ ایران تا حدی بهبود دهند. اما بازار اینشورتک، با وجود رشدی که طی کرده، با نگرانی‌هایی از سمت تنظیم‌گر بیمه مواجه است، که در ادامه توضیح داده می‌شود.

رفتار بیمه‌ی مرکزی و اینشورتک‌ها

نهاد تنظیم‌گر بیمه، در نقاط مختلف جهان، با عمده اهداف ۱) حفظ اطمینان خاطر بیمه‌شونده‌ها ۲) پایداری صنعت بیمه و ۳) تلاش برای حفظ رقابت موثر در بازار بیمه و خدمات مرتبط با بیمه ایجاد شده‌ است. بیمه مرکزی، به عنوان نهاد تنظیم‌گر و نظارت‌گر بازار بیمه ایران، می‌تواند نقش موثری در گسترش صنعت اینشورتک‌ها ایفا کند. اما در برخی تصمیمات اخیر نه تنها رشد بنگاه‌های اینشورتک در نظر گرفته نشده، بلکه موانعی برای آنها ایجاد کرده است.

یکی از این تصمیمات، ایجاد سوییچ انحصاری تحت مسئولیت شرکت آمیتیس است که همه روابط از این پس بر اساس استانداردها و از طریق این سوییچ باید برقرار شود. از جمله دلایل مطرح‌شده در اظهارات مسئولان بیمه مرکزی آن بوده که با وجود اینشورتک‌ها امنیت داده‌های کاربران به خطر می‌افتد. باید گفت به بهانه‌ صیانت از داده‌ها نمی‌توان در اختیار داشتن داده‌ها و فعالیت در حوزه‌ بازاریابی (عمده فعالیت اینشورتک‌های ایرانی و حتی خارجی) را برای اینشورتک‌های داخلی چالش بزرگی دانست در حالی که همتایان آنها در سطح جهانی با چنین نگرانی‌ای از سمت سیاست‌گذاران مواجه نیستند. به طور قطع می‌توان گفت فعالیت این صنعت بدون تولید و در اختیار داشتن این داده‌ها ناممکن است. نکته دیگر آنکه راه‌حل اساسی برای رفع نگرانی‌ها پیرامون داده از راه‌های تنظیم‌گری داده و ایجاد قواعد دقیق حفاظت از داده و مالکیت داده می‌گذرد.

از دیگر تصمیماتی که بیمه مرکزی گرفته منع هرگونه تخفیف‌گذاری است که مانعی بر فعالیت بازاریابی اینشورتک‌هاست. نکته‌ بسیار قابل توجه این است که مهم‌ترین کارکرد پلتفرم‌های آنلاین به ویژه در صنعت بیمه کاهش اطلاعات نامتقارن و کاهش هزینه‌های مبادله برای مشتری است. حال در کنار این ویژگی ذاتی، شرکت‌های مختلف بیمه آنلاین چه ابزاری برای رقابت دارند؟ در پلتفرم‌هایی چون سوپرمارکت آنلاین، غذا و… که کاربران به طور مداوم از طریق آنها تقاضای خود را رفع می‌کنند، مهم‌ترین فاکتورها برای کاربران، دسترسی به عرضه‌کنندگان در سریع‌ترین زمان ممکن است. این در حا‌لی است که کاربران به این دلیل به صنایعی مانند اینشورتک‌ها مراجعه می‌کنند تا با مقایسه انواع بیمه‌گرها قیمت مناسب‌تری را پیدا کنند. در نتیجه، اعمال تخفیف و قیمت پایین‌تر نقش کلیدی در این کسب‌وکار دارد و گویی بدون تخفیف، کارکرد این صنایع بی‌معنا می‌شود.

در نهایت باید گفت در سال‌های اخیر، ورود پلتفرم‌های آنلاین بیمه، به سبب ایجاد امکان مقایسه در جنبه‌های مختلف، کاهش هزینه‌های مبادله برای مشتری و نیز ایجاد بستری برای تبلیغات شرکت‌های بخش خصوصی سبب شده است که حلقه اصلی و ابتدایی زنجیره ارزش نیز کمی رقابتی شود. بنابراین بی‌توجهی به این مزیت بزرگ و محدود کردن اقتصاد دیجیتالی در این حوزه سبب تدوام بازار نه‌چندان کارای قبلی (در مقایسه با شاخص‌های جهانی) نیز خواهد شد.

1- Herfindahl-Hirschman Index (HHI):

به این معنا که اگر مجموع مجذور سهم بازاری همه‌ بنگاه‌ها بیش از هزار باشد، نشان می‌دهد این بازار نسبتاً متمرکز است و هر چقدر این شاخص بالاتر باشد یعنی با بازار رقابتی فاصله قابل توجهی دارد.