فیبرنوری در چاه شهرداری‌ها و چاله تامین مالی پروژه ایجاد پوشش ۲۰ میلیونی فیبرنوری در سال اول اجرا با مشکلات متعددی روبرو شده و در بسیاری از شهرها پیشرفت مناسبی نداشته است

به گزارش پیوست، عیسی زارع‌پور وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات می‌گوید دولت‌های قبلی از توسعه اینترنت ثابت غفلت کرده‌اند پس باید به کمک بخش خصوصی تا آخر دولت، ۲۰ میلیون خانه و کسب‌وکار تحت پوشش فیبرنوری قرار گیرند. برنامه‌ریزی وزارت ارتباطات ایجاد پنج میلیون پوشش تا پایان امسال، هفت میلیون در سال ۱۴۰۲ و هشت میلیون در سال ۱۴۰۳ است. طبق اعلام سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی در سایت iranfttx که البته کاملاً به‌روز نیست، تا پایان مردادماه یک میلیون و ۷۳۱ هزار خانوار تحت پوشش فیبرنوری قرار گرفته‌اند که حدود نیمی از آنها فقط ساکن استان‌های تهران و قم هستند. پس تا پایان سال باید بیش از سه میلیون پوشش جدید ایجاد شود تا زارع‌پور و همکارانش در وزارت ICT بدقول نشوند.

اپراتورها اما با چالش‌هایی روبه‌رو هستند. آنها غالباً از مشکلاتی که شهرداری‌ها برایشان ایجاد کرده‌اند گله‌مندند و می‌گویند تا نرخ‌گذاری انجام نشود، شهرداری‌ها هرطور می‌خواهند تصمیم می‌گیرند. سرپرست معاونت راهبردی و توسعه بازار سازمان تنظیم مقررات می‌گوید در صورت همکاری نکردن شهرداری‌ها، کمیسیون تنظیم مقررات می‌تواند نرخ‌گذاری کند و FCPها همچنان در انتظار باز شدن گره هستند.

در انتظار ایرانسل و مخابرات

مهدی روحانی‌نژاد، سرپرست معاونت راهبردی و توسعه بازار سازمان تنظیم مقررات، می‌گوید مصوبه کمیسیون تنظیم مقررات روی مخابرات برای ایجاد هفت میلیون پوشش و ایرانسل برای پنج میلیون پوشش تا پایان سال ۱۴۰۳ حساب کرده است و اگر این دو نیایند، پنج میلیون پوشش تا پایان سال محقق نخواهد شد. او باور دارد این دو اپراتور از قبل برای پروژه فیبرنوری برنامه‌ریزی کرده‌اند و ورودشان به پروژه دیر نیست.

روحانی‌نژاد در مورد علت اینکه ایرانسل چرا تا به حال وارد نشده توضیح می‌دهد:‌ یکسری ابهامات داشتند که در حال برطرف کردن‌شان هستیم. چون ایرانسل جنس دغدغه‌هایش متفاوت است و باید از صفر شبکه ثابتش را شکل دهد می‌خواست مطمئن شود اگر وارد این پروژه شود مشکلی برایش پیش نمی‌آید.

او می‌گوید ممکن است به همین دلیل در مصوبه UNSP کمیسیون تنظیم مقررات تغییراتی جزئی ایجاد شود. معاون رگولاتوری همچنین از مذاکره با ایرانسل برای واگذاری بخشی از تعهداتش به FCPها خبر می‌دهد.

روحانی‌نژاد به ورود مخابرات نیز امیدوار و خوش‌بین است و می‌گوید آنها پیش از این تنها به هزینه‌های طرح نگاه می‌کردند اما اکنون توجه این شرکت به مزایای آن بیشتر شده است. به گفته او، «ورود مخابرات خیلی دور نیست».

رقص به ساز ناکوک شهرداری

حتی اگر در مورد ورود ایرانسل و مخابرات و انجام تعهدات‌شان تا پایان سال به اندازه روحانی‌نژاد خوش‌بین باشیم، این همه ماجرا نیست. ۲۷ اردیبهشت امسال ۹ اپراتور تفاهمنامه ایجاد پوشش فیبرنوری را امضا کردند. صبانت، پیشگامان، شاتل، آسیاتک، فناپ تلکام، ایرانیان‌نت و مبناتلکام هر کدام یک برای ایجاد یک میلیون پوشش تا پایان سال ۱۴۰۳ و رایتل نیز برای ایجاد پوشش ۵۰۰ هزارتایی متعهد شدند. اما اکنون خبر می‌رسد ایرانیان‌نت در همان ابتدا از ادامه راه کنار کشیده و اپراتوری که از آغاز برای ایجاد پوشش فیبر نوری پروانه گرفته بود، مثل تمام این سال‌ها ترجیح داده است شرکتی روی کاغذ باقی بماند.

اپراتورهای دیگری که وارد این بازار شده‌اند اما چندان از شرایط راضی نیستند و می‌گویند شهرداری‌ها در شهرهای مختلف، سازی می‌نوازند که رقصیدن با آن آسان نیست.

محمدعلی یوسفی‌زاده، مدیرعامل آسیاتک که شهر اولش را کرمانشاه انتخاب کرده، می‌گوید پیشرفت پروژه فیبرنوری در این شهر تقریباً صفر است. او مقصر اصلی را شهرداری می‌داند و می‌گوید: شهرداری پروژه را به چشم یک سرمایه‌گذاری شهری می‌بیند. با توجه به اینکه ما پروانه اپراتوری داریم به ما مجوز حفاری نمی‌دهد و می‌خواهد در اپراتوری شریک باشد، بنابراین تاکنون به نتیجه‌ای نرسیده‌ایم.

او می‌گوید در شهرهای دیگری نیز پروژه فیبر را شروع کرده‌اند اما هر شهرداری برای حفاری نرخ‌های متفاوتی می‌دهد. به عقیده مدیرعامل آسیاتک، در این شرایط بازدهی این پروژه بالای ۲۰ سال است.

احمد بیدآبادی، مدیرعامل صبانت که بوشهر را به عنوان شهر اول انتخاب کرده، می‌گوید کار در این شهر مطابق با زمان‌بندی در حال پیشرفت است. صبانت با شهرداری شهرهایی مانند ارومیه، کرج، خرمشهر، آبادان، جهرم، محمودآباد، آمل، پرند و بابل در حال مذاکره است و به شهرهایی مانند قزوین، زنجان و تهران وارد شده است. با این حال او هم گره اصلی را چالش با شهرداری‌ها می‌داند و می‌گوید:‌ شهرداری‌ها حرف‌های مختلفی شنیده‌اند و فکر می‌کنند این یک منبع درآمد بسیار بزرگ است. آنها به این پروژه به چشم یک زیرساخت که می‌تواند به شهر کمک کند نگاه نمی‌کنند. به این علت کار کند پیش می‌رود که حاکمیت مساله را به آنها تفهیم نکرده است. به باور بیدآبادی، در این شرایط عملیاتی شدن پروژه با «کرام‌الکاتبین» است.

او ادامه می‌دهد: مهم‌ترین مشکل شهرداری‌ها هستند. باید خودمان برویم با آنها تعامل کنیم و هر شهرداری حرف خودش را می‌زند. حاکمیت باید با آنها به توافق برسد و رقمی معقول را مشخص کند تا با نرخی مشخص با ما صحبت کنند.

مسعود بمانی‌پور، مدیرعامل پیشگامان توسعه ارتباطات، نیز به مشکل تعامل با شهرداری‌ها اشاره و بیان می‌کند: قالب مشخصی برای تعامل با شهرداری‌ها وجود ندارد لذا از دولت می‌خواهیم برای این پروژه بزرگ دستورالعملی طراحی و به شهرداری‌ها ابلاغ کند تا این قسمت از کار از بلاتکلیفی خارج شود.

او پیشنهاد می‌دهد: باید هزینه حفاری منطقی برای سه مدل شهر B ،A و C در نظر گرفته شود. در حال حاضر هر شهرداری‌ تعرفه‌ای متفاوت دارد. این تعرفه‌ها برای حفاری‌های ۵۰۰ متر تا یک کیلومتری بود که پیش از این نیاز بود. اکنون برای حفاری‌های چند ده یا چند صد کیلومتری منطقی نیست، مجوز حفاری FTTH باید جداگانه از سمت دولت به شهرداری‌ها ابلاغ شود و نرخ آن یه یک‌دهم یا یک‌بیستم نرخ فعلی برسد.

بمانی‌پور اضافه می‌کند: خوشبختانه شهرداری یزد با ما همکاری خوبی داشتند و در وهله اول مایل بودند فیبر در شهر یزد به عنوان یک خدمت مورد نیاز مردم راه‌اندازی شود، اما مدل‌های فعلی شهرداری‌های دیگر برای این پروژه منطقی نیست و نمی‌توان پروژه‌ای با این وسعت را اجرا کرد، همچنین در کلانشهرها کار بسیار پیچیده‌تر از شهرهای کوچک‌تر خواهد بود.

روحانی‌نژاد، معاون سازمان تنظیم مقررات، از رفتار شهرداری‌ها آگاه است و می‌گوید مبنا، توافق FCP و شهرداری‌هاست: این چیزی نیست که رگولاتور خیلی در آن دخالت کند ولی ما بخشی در بودجه ۱۴۰۱ قرار دادیم که کمیسیون تنظیم مقررات می‌تواند به شهرداری‌ها و توانیر و حتی مجموعه‌های دیگر تعرفه ابلاغ کند. در جلسه با شهرداری‌ها هم گفتیم که اگر همکاری نکنند از این امکان قانونی استفاده می‌کنیم. این اتفاق در حال تحقق است. می‌خواهیم چارچوب تعرفه‌ای مشخص کنیم که در کمیسیون مصوب و سپس ابلاغ شود تا وحدت رویه‌ای به وجود بیاید.

مشکل پول است

جدا از موضوع همکاری شهرداری‌ها، تامین مالی پروژه نیز بسیار مهم است. پروژه‌های ارتباطات ثابت معمولاً سرمایه‌گذاری اولیه زیادی نیاز دارند و در ادامه برگشت سرمایه و سوددهی آنها در طولانی‌مدت رخ می‌دهد. با همین دلیل دولت تخفیف‌هایی را برای اپراتورهای شرکت‌کننده در پروژه توسعه فیبرنوری در نظر گرفته است. با این حال یوسفی‌زاده مدیرعامل آسیاتک می‌گوید حذف حق‌السهم سه درصدی دولت از درآمد اپراتورهای ثابت بسیار ناچیز است و انگار قرار است اپراتورهای ثابت از بازی حذف شوند و کار به دست اپراتورهای سیار سپرده شود. او می‌گوید: چندین بار به وزارتخانه درخواست داده‌ایم ساختار سرمایه‌گذاری حمایت دولت برای توسعه شبکه فیبر اصلاح شود.

در حقیقت نکته‌ای که یوسفی‌زاده بازگو می‌کند این است که سه درصد از درآمدهای FCPها در بهترین حالت به ۲۰ میلیارد تومان می‌رسد که رقم بزرگی نیست ولی هشت درصد درآمد اپراتورهای همراه، بسیار بیشتر است و آنها ساده‌تر می‌توانند وارد بازار شوند.

در مقابل این انتقاد، روحانی‌نژاد می‌گوید: در متن اولیه، قرار بود از یک میلیون پوشش تعهدی، ۵۰۰ هزار تای آن خارج از هشت کلانشهر (تهران، قم، کرج، اصفهان، مشهد، اصفهان، تبریز و شیراز) باشد. ما در این هشت شهر یارانه نمی‌دهیم. اما در متن اصلاح‌شده، تعهد را به ۲۰۰ هزار پوشش در سال رساندیم، در نتیجه ۲۰۰ هزار پوشش در سال حدود ۳۰ میلیارد می‌شود. پس از این بابت دغدغه ندارند ولی دغدغه بزرگ‌تری در میان است.

او ادامه می‌دهد: اپراتورها می‌خواهند حضور بیشتری داشته باشند و مثلاً از ۲۰۰ هزار پوشش به ۳۰۰ هزار عدد برسند و ممکن است در شهرهایی این ظرفیت وجود نداشته باشد. برای این کار با ایرانسل در حال مذاکره‌ایم که بخشی از تعهداتش را به FCPها واگذار کند. مخابرات هم می‌تواند این کار را انجام دهد.

معاون رگولاتوری همچنین از ایده تاسیس یک صندوق برای سرمایه‌گذاری در این پروژه ملی سخن می‌گوید که اپراتورها هر کدام سهم مشخص‌شده خود را به این صندوق واریز می‌کنند و دولت مسئول بازتوریع اعتبارات خواهد بود. او می‌گوید: این کار خیلی اصولی‌تر است اما به امسال نمی‌رسد و نیازمند مصوبه مجلس است.

گام‌های اولیه

۸ شهریور امسال فناپ‌تلکام و پیشگامان، اولین اپراتورهایی بودند که بخشی از پروژه خود را در شهرهای رشت و یزد افتتاح کردند. صابر فیضی، مدیرعامل فناپ تلکام، از مدیرانی است که به نسبت خوش‌بین‌تر از دیگران است و گویا توانسته با شهرداری رشت به توافق برسد. او می‌گوید: در شهر رشت ما با شهرداری به تفاهم رسیدیم، سپس طراحی، حفاری و کانال‌سازی و بعد فیبرگذاری را انجام دادیم. این مراحل که زمان‌برترین مراحل کار است تمام شده. نزدیک به ۱۱۰ کیلومتر حفاری کردیم. اکنون ۲۰ درصد تجهیزات سمت مشتری را در شهر نصب کرده‌ایم و پیشرفت‌مان در رشت ۸۰ درصد بوده. تا آخر سال ۲۵۰ هزار پوششی که در رشت تعهد کرده‌ایم تمام می‌شود.

به گفته فیضی، این اپراتور در شهرهای دیگر مانند کیش، پردیس، هشتگرد، همدان و… کارش را شروع کرده و پیشرفت خوبی حاصل شده است. فیضی می‌گوید چون زودتر از بقیه وارد پروژه فیبرنوری شده بودند شرایط بهتری دارند.

پیشگامان توسعه ارتباطات یکی از هشت اپراتور این پروژه است؛ حال مدیرعامل این FCP خبر از تکمیل شدن ۳۰ هزار پوشش با حفاری ۳۰ کیلومتری در یزد تا یکی دو ماه آینده می‌دهد و می‌گوید فاز دوم فیبر یزد با ۳۰ هزار پوشش نیز تا پایان سال تکمیل می‌شود؛ فاز سوم ۴۰ هزار پوششی هم می‌ماند برای سال بعد.

بمانی‌پور دلیل شروع نشدن پروژه پیشگامان در بندر چارک را که شهر دوم تعهد پیشگامان است متصل نشدن به فیبر زیرساخت عنوان می‌کند و می‌گوید: دو ماه است به شرکت ارتباطات زیرساخت درخواست داده‌ایم و منتظر دریافت پاسخ هستیم، در هر شهر پیش‌شرط راه‌اندازی این است که به زیرساخت متصل شویم.

امید یا ناامیدی

چنان‌که از شواهد پیداست «نهضت فیبرکشی» زارع‌پور با سرعتی که او انتظار داشت پیش نمی‌رود. در ابتدا ۹ اپراتور که بزرگ‌ترین‌های بازار یعنی مخابرات و ایرانسل در میان‌شان نبودند با سازمان تنظیم مقررات تفاهمنامه امضا کردند و در ادامه هم یکی از آنها، یعنی ایرانیان‌نت، خارج شد.

روحانی‌نژاد می‌گوید: اگر مخابرات نیاید از ۲۰ میلیون پوشش هفت میلیون آن غیرعملی است اما ما جدای از این هفت میلیون، روی داکت مخابرات حساب نکرده‌ایم. بالاخره باید رقابتی شکل بگیرد. درست است هزینه تحمیل می‌شود ولی همه جای دنیا این‌طور است. مشکل ما مخابرات نیست. شهرداری و دیگر مجموعه‌‌ها باید همکاری کنند.

کمتر از هفت ماه تا پایان سال مانده است، اپراتورهای حاضر هر کدام به نوعی با شهرداری‌ها درگیرند. وزیر ارتباطات در مقاطع مختلف با مقایسه پروژه ۲۰ میلیون فیبرنوری با پروژه گازکشی سراسری گفته اگر همه پای کار بیایند کار انجام می‌شود؛ اما انگار شهرداری‌ها مثل آقای وزیر فکر نمی‌کنند.

توان سرمایه‌گذاری اپراتورها نیز چندان بالا نیست. اپراتورهای مختلف هزینه ایجاد هر پورت فیبرنوری را بین دو و نیم تا پنج میلیون تومان اعلام می‌کنند، آن هم با قیمت‌های جاری؛ یعنی بابت یک میلیون پورت فیبرنوری باید بیش از دو هزار میلیارد تومان هزینه کنند. این مبلغ به‌هیچ‌وجه برای اپراتورها کم نیست. از سویی آنها با توجه به شرایط تورمی کشور از جهش هزینه‌ها نیز واهمه دارند و بعید نیست تا یکی دو سال دیگر هزینه‌های فعلی چند برابر شود.