توثیق الکترونیکی، زیرساختی برای خرید اقساطی و پرداخت مدت‌دار

به گزارش پیوست، این سامانه که در زیرمجموعه وزارت امور اقتصادی و دارایی قرار خواهد گرفت، با تعریف چهار سطح از قبیل نهاد متولی دارایی برنامه‌پذیر، مانند شرکت سپرده‌گذاری، سوییچ توثیق الکترونیکی یا سامانه ستاره، شرکت‌های موسوم به CSP که مسئولیت ارتباط بین سوییچ و خدمات‌گیرندگان را بازی می‌کنند و همچنین شرکت‌های ارائه‌دهنده یا فروشنده محصول نهایی امکان وثیقه‌گذاری آنلاین و الکترونیکی هر مدل از دارایی برنامه‌پذیر را فراهم خواهد کرد.

در شرایط فعلی فقط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به عنوان نهاد متولی دارایی برنامه‌پذیر (سهام افراد) با همکاری بانک‌های ملی، رسالت و قرض‌الحسنه مهر امکان وثیقه‌گذاری سهام افراد برای دریافت تسهیلات خرد را برای سهامداران فراهم کرده است. شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به عنوان اولین نهادی که در راه‌اندازی این سامانه نقش داشته است در شرایط فعلی نقش نیابتی وزارت اقتصاد در مدیریت این سوئیچ را نیز بر عهده دارد. در نهایت مقرر شده است سوییچ به صورت کامل در اختیار وزارت اقتصاد قرار گیرد و به عنوان یک نهاد حاکمیتی ذیل وزارت اقتصاد فعالیت می‌کند.

در حال حاضر فقط تعداد محدودی از اموال و دارایی‌ها قابلیت وثیقه‌ گذاشته شدن دارند اما می‌توان شرایطی مهیا کرد تا تمامی دارایی‌های افراد قابل وثیقه‌گذاری باشند.

نحوه شکل‌گیری سامانه توثیق الکترونیکی

مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی در حوزه هوشمندسازی اقتصاد، در خصوص این سامانه یا سوییچ گفت: هم‌اکنون سپرده‌گذاری مرکزی به نیابت از وزارت امور اقتصادی و دارایی این سامانه را ایجاد کرده است چراکه این شرکت یکی از نهادهای متولی دارایی برنامه‌پذیر افراد است و قدم‌های اولیه امکان وثیقه‌گذاری سهام عدالت را در سال‌های گذشته فراهم کرده بود، حال قرار است این پروژه در ابعادی بزرگ‌تر اجرایی شود.

محمد جلال با اشاره به اینکه تاکنون در کشور زیرساخت‌های مناسبی برای پرداخت‌های نقدی ایجاد شده گفت: اما تاکنون زیرساخت‌های تکامل‌یافته الکترونیکی برای پرداخت مدت‌دار یا خرید اقساطی ایجاد نشده بود تا فناوران مالی در این حوزه بتوانند با دست باز عمل کنند. به گفته او تاکنون ابزارهای سنتی مانند چک و سفته به نوعی این وظیفه را بر دوش داشتند.

او در مورد نحوه کار این سامانه گفت: نهادهای متولی دارایی برنامه‌پذیر به این سوییچ متصل می‌شوند و با شکل‌گیری شرکت‌های جدید و نوآور در این حوزه امکان وثیقه‌گذاری دارایی‌های افراد فراهم خواهد شد.

جلال گفت: اکنون شرکت سپرده‌گذاری مرکزی به عنوان نهاد متولی دارایی برنامه‌‌پذیر در این حوزه پیشگام بوده است و امکان توثیق سهام ۳۷ میلیون کد بورسی فعال را در فاز یک اجرای این طرح فراهم کرده است.

او در توضیح روند وثیقه‌گذاری الکترونیکی گفت: دسترسی الکترونیکی لازم از طریق APIهای تعریف‌شده از سوی نهاد متولی دارایی برنامه‌پذیر برای ایجاد تراکنش توثیق، احراز هویت، احراز دارایی، احراز قیمت و فرمان توثیق و در نهایت فرمان آزادسازی وثیقه یا فروش آن فراهم می‌شود.

طبق گفته مشاور وزیر، در سطح بالای این سوییچ نهادهای متولی دارایی قرار می‌گیرند پس از آن CSP (corporate service provider)ها جا دارند. CSPها نهادهایی هستند که از طریق ای‌پی‌آی به نهاد متولی دارایی متصل‌اند و از طرف دیگر به فین‌تک یا شرکت‌هایی که خدمات فروش اقساطی می‌دهند.

در مدلی که هم‌اکنون طراحی شده و امکان استفاده از آن وجود دارد نهاد متولی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی است و در شرایط فعلی سه بانک ملی، رسالت و قرض‌الحسنه مهر به عنوان بانک‌هایی که تسهیلات خرد گسترده‌تری می‌دهند در لایه CSP نشسته‌اند اما از آن رو که خود این بانک‌ها ارائه‌دهنده تسهیلات نیز هستند نقش لایه نهایی را نیز خودشان بازی می‌کنند.

در مدل نهایی قاعدتاً تقاضا از یک فروشگاه فروش اقساطی یا کالا یا هر نهادی که نیازمند وثیقه است از طریق CSPها اعلام می‌شود و نهادهای واسط یا CSPها دارایی‌های قابل واگذاری شخص را شناسایی و احراز می‌کنند و در نهایت قیمت‌گذاری و با توافق خود مالک یکی از دارایی‌های مورد نظر او به عنوان وثیقه انتخاب می‌شود و همان دارایی توثیق می‌شود، هنگامی که بدهی پرداخت شد امکان آزادسازی آن نیز فراهم خواهد شد.

به گفته جلال، صندوق‌های بازنشستگی، بیمه‌های عمر، بانک کارگشایی، همراه اول به عنوان نهادهای بالقوه متولی دارایی برنامه‌پذیر شناسایی شده‌اند اما باید این نهادها امکان فرایند کاملاً الکترونیکی شناسایی دارایی و توثیق آن را در زیرمجموعه خود فراهم کنند.

از دیگر سازمان‌هایی که می‌توانند در صورت فراهم شدن زیرساخت‌ها به این بستر متصل شوند نیروی انتظامی به عنوان متولی شماره‌گذاری خودرو و همچنین سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به عنوان متولی املاک در سطح کشور است.

با توجه به سنتی بودن ساختارهای این نهادها، جلال پیشنهاد داد در طراحی صورت‌گرفته امکان دارد صندوق‌های پژوهشی و دانش‌بنیان امکان الکترونیکی کردن دارایی‌های تعریف‌شده این نهادهای سنتی را تعریف کنند و افراد با مراجعه به این صندوق‌ها دارایی خود را به صورت الکترونیکی وثیقه‌گذاری کنند.

او یکی از جدی‌ترین نهادهایی را که هم‌اکنون مذاکرات اولیه برای پیوستن به سوئیچ را انجام داده است بانک کارگشایی عنوان کرد. بانک کارگشایی به عنوان بانکی که طلای افراد را به عنوان دارایی نزد خود نگه‌ می‌دارد می‌تواند این فرایند را الکترونیکی طی کند و امکان وثیقه‌گذاری طلای افراد از طریق این بانک فراهم شود.

او بالاترین سطح توثیق را امکان بهره‌برداری همزمان و وثیقه‌گذاری دارایی عنوان کرد. طبق گفته او، زمانی این اقدام ارزشمند خواهد بود که علاوه بر اینکه فرد از خودرو یا ملک خود بهره‌برداری می‌کند، بخشی از آن را نیز نزد نهادی وثیقه بگذارد و مابه‌ازای آن تسهیلات دریافت کند یا برای موضوعی دیگر از آن بهره برد.

او در پاسخ به این سوال که CSPها چگونه انتخاب خواهند شد گفت: در شرایط فعلی بانک‌ها وظیفه CSPها را بر عهده دارند اما دستورالعمل و آیین‌نامه‌های مرتبط با فعالیت این نهادهای جدید در حال تدوین است.

او تاکید کرد که در شرایط فعلی پول جدید خلق نمی‌شود بلکه امکان وثیقه‌گذاری برای دارایی‌های آتی فراهم می‌شود.

۳۵۰ هزار درخواست برای وثیقه‌گذاری سهام عدالت

سمیه محمدی، مدیر محصول پروژه توثیق الکترونیکی در شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، نیز گفت: در فاز اول ما امکان وثیقه‌گذاری سهام عدالت را فراهم کردیم که در آن دوره حدود ۳۵۰ هزار درخواست توثیق صادر شد و هم‌اکنون نیز این روند ادامه دارد.

او ادامه داد: در خواست برای توثیق تمامی اوراق بهادار از همان زمان مطرح شد، از تابستان ۱۴۰۰ برای اجرای این پروژه وارد مرحله مطالعه و تحلیل شدیم، هم‌اکنون احراز سهامدار و دریافت اجازه از طریق او در صفحه بانک و سپرده‌گذاری امکان‌پذیر شده است.

مسعود صدقی مدیر فنی پروژه در پاسخ به این سوال که آیا فقط از طریق صفحه بانک امکان وثیقه‌گذاری سهام وجود دارد گفت: درخواست به‌ صورت وب‌سرویسی از طریق صفحه بانک برای نهاد متولی ارسال می‌شود، با توجه به اینکه بانک نقش CSP را بازی می‌کند اتصال از طریق او برقرار می‌شود.

اعتبارسنجی یا وثیقه‌گذاری

مشاور وزیر اقتصاد در پاسخ به این سوال که آیا این روش جایگزین اعتبارسنجی برای پرداخت تسهیلات خرد خواهد شد گفت: اعتبارسنجی و استفاده از رتبه‌بندی اعتباری یک فرایند زمان‌بر است، یکی از اولویت‌های وزارت اقتصاد پرداخت تسهیلات خرد با استفاده از رتبه‌بندی است اما تا رسیدن به نقطه مطلوب باید امکان وثیقه‌گذاری دارایی‌هایشان و استفاده از آن دارایی‌ها فراهم باشد از همین رو این سامانه ایجاد شده است.

او تاکید کرد با همراه شدن رتبه اعتباری روی سوییچ سامانه ستاره امکان وثیقه‌گذاری‌های با تعهدات کمتر در ازای دریافت تسهیلات بیشتر نیز فراهم خواهد شد.