فن کارآفرینی در اقتصاد دانش‌بنیان

شاید بتوان اولین عامل مهم به عنوان محوریت توسعه صنعتی در ایران را راه‌آهن برشمرد که در نیمه اول قرن بیستم و در فاصله دو جنگ جهانی شکل گرفت و به عاملی برای توسعه تبدیل شد. پس از آن در نیمه دوم قرن بیستم، تلاش برای ایجاد ذوب آهن به عنوان عامل دیگری برای توسعه قابل توجه است و صنایع فولاد در نیمه دوم قرن بیستم محوریت توسعه را شکل داد. اکنون در دهه دوم قرن بیست و یکم چه عاملی را می‌توان به عنوان محور توسعه در ایران در نظر گرفت؟

اقتصاد دانش‌بنیان عامل اصلی توسعه در اقتصاد فراگیر است. دوره کمیابی منابع ارزان فرا رسیده و انقلاب فناوری پاک بهینه‌سازی سیستم‌های گوناگون را نسبت به استفاده حداقل از منابع تجدیدناپذیر ضروری کرده است، از این رو است که محور اصلی توسعه در عصر اقتصاد دانش‌بنیان در ایران می‌تواند فناوری اطلاعات و ارتباطات در نظر گرفته شود. فرصت تاریخی ارزشمندی پیش روی ما قرار گرفته که باید به بهترین شکل ممکن از آن بهره گیریم.

توسعه فناوری محور است

در عصر جدید، توسعه، فناوری‌محور است و بدون بهره‌گیری مناسب از فناوری‌های نو به ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات نمی‌توان به سطح مناسبی از توسعه دست یافت چراکه هم بستگی متقابل و هم وابستگی روزافزون فرامرزی این امر را پیچیده‌تر می‌کند ولی نکته قابل توجه این است که در اقتصاد دانش‌بنیان با محوریت فناوری اطلاعات و ارتباطات، نیروی انسانی مهم‌ترین نقش را داراست و در ایران هرم جمعیتی جوان و مستعد مهم‌ترین عاملی است که می‌تواند دستاوردهای لازم را به ارمغان آورد. اما ضروری است نیروی جوان و مستعد از آموزش مناسب بهره‌مند شود و مهارت‌های لازم را کسب کند تا به شکوفایی و بهره‌وری برسد.

دانشگاه‌ها عمدتا عهده‌دار وظیفه توسعه منابع انسانی هستند ولی توجه به تحول نقش دانشگاه‌ها در توسعه منابع انسانی در عصر اقتصاد دانش‌بنیان، ضروری است. دانشگاه‌ها آموزش را هدف عمده خود قرار داده بودند پس از آن پیشبرد مرزهای دانش و توجه به فعالیت‌های پژوهشی نیز در دستور کار آنان قرار گرفت ولی دستاوردهای پژوهشی هنگامی که به فناوری تبدیل شوند و ارزش‌افزوده ایجاد کنند. معنادار خواهند بود.

این امر با توسعه کارآفرینی قابل دسترسی است از این رو وظیفه دیگری که بر عهده دانشگاه‌ها گذاشته شد تربیت کارآفرین است و در دوره جدید تربیت فن کارآفرین ! این امر آن‌گونه اهمیت روزافزون یافته است که توسعه کارآفرینی در جوار دانشگاه‌ها فضای رقابتی ویژه‌ای را رقم زده و در نگاه جهانی دره سیلیکون در شمال کالیفرنیا سال‌هاست عرصه کارآفرینی و عرصه نوآوری و توسعه فناوری‌های پیشرفته است و بر اقتصاد جهانی تاثیری شگرف گذاشته است. در این رابطه دانشگاه‌های معتبری چون استنفورد و برکلی نیز در این منطقه نقش مهمی ایفا کرده‌اند.

تب کارآفرینی در دره سیلیکون در اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 میلادی رونقی بیش از پیش پیدا کرد و موجب شد دره سیلیکون به عنوان یک مرکز توسعه اقتصادی در زمینه فناوری‌های پیشرفته به ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات رونقی روزافزون بگیرد. راه‌اندازی شرکت hp در یک پارکینگ اولین گام در این راه بود و با تحول عظیمی که تولد رایانه‌های شخصی در دره سیلیکون ایجاد کرد استیو جابز و استیو وارنیک در یکی دیگر از اسطوره‌ها کار در «پارکینگ» شرکت اپل را پایه‌گذاری کردند که با نوآوری‌های آنان مسیر جدیدی در صنعت رایانه شکل گرفت.

فن کارآفرینی

برای توسعه فن کارآفرینی توجه به مدل ویژه‌ای ضروری است. مدل ویژه‌ای که راز آن را باید در دره سیلیکون جست‌وجو کرد. راز دره سیلیکون چیست؟ شاید بتوان این راز را وجود یک اکوسیستم کامل از تولد ایده‌های خلاقانه و نوآورانه تا تبدیل آنها به محصولات تجاری پنداشت. امروزه کار در دره سیلیکون به یک چارچوب سازماندهی اجتماعی در تمام سطوح تبدیل شده است و در یک چرخه کامل حرکت می‌کند. استعدادهای برتر که در استنفورد، برکلی و سایر دانشگاه‌های معتبر به دستاوردهای نوآورانه در زمینه توسعه تکنولوژی دست می‌یابند با ثبت این دستاوردها به عنوان اختراع مورد توجه سرمایه‌گذاران مخاطره‌پذیر قرار می‌گیرند که در دره سیلیکون به رصد دستاوردهای نوآورانه و اختراعات مشغول هستند. آنان با تامین سرمایه لازم موجبات تجاری‌سازی و تولید این محصولات آکادمیک و آزمایشگاهی را فراهم می‌کنند. این سرمایه‌گذاری‌ها در قالب تاسیس شرکت‌های نوپا با مشارکت سرمایه‌گذاران و صاحبان تکنولوژی صورت می‌گیرد.

در مواردی که یک شرکت نوپا به موفقیت دست پیدا می‌کند، یا در شرکت‌های بزرگ‌تر اقدام می‌شود و یا به یک شرکت سهامی عام تبدیل می‌شود و ارزش روزافزونی خواهد داشت. آیا ما نیز می‌توانیم با فن کارآفرینی در عصر اقتصاد دانش‌بنیان مسیری نوین در توسعه را بپیماییم؟ لازمه این کار این است که اکوسیستم لازم به طور طبیعی شکل گیرد و زیرساخت لازم به ویژه در جوار دانشگاه‌ها توسعه پیدا کند. اما عوامل دیگری را نیز باید برای موفقیت در اقتصاد دانش‌بنیان در نظر داشت که توجه به ماهیت جهانی دانش، فناوری و اقتصاد اولین نکته است و دیگر اینکه اقتصاد دانش‌بنیان لزوما در یک اقتصاد آزاد و رقابتی نه دولتی و حمایتی شکل می‌گیرد و رشد می‌کند اما مهم‌ترین عامل که نیروی انسانی جوان و خلاق است امید را در دل ما زنده نگه می‌دارد تا در دهه آینده شاهد شگفتی‌ها باشیم