صندوق ETF چیست؟ آشنایی با بازار بورس

صندوق ETF چیست؟

صندوق‌های سرمایه‌گذاری، تیم‌های تخصصی دارند که مرتبا بازار را پایش کرده و سهام سودآور را شناسایی می‌کنند و در ازای این کار از شما کارمزد دریافت می‌کنند. یک نوع از این صندوق‌ها به صندوق‌های قابل معامله در بورس یا ETF معروفند. به طور کلی صندوق‌های سرمایه‌گذاری دو دسته هستند. یا در بورس قابل معامله‌اند یا نیستند. صندوق‌های قابل معامله به ETF معروفند. در این حالت شرکت سرمایه‌گذاری، یک سبد از سهام‌های مختلف آماده کرده و افراد خودشان می‌توانند بین ساعت ۹ تا ۱۵ سبد مورد نظر را در بورس معامله کنند.

اگر دنبال فعالیت در بازار سهام البته بدون متحمل شدن ریسک زیاد، هزینه معاملات فراوان و پیچیدگی‌های مختلف آن باشیم؛ صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) می‌تواند بهترین انتخاب باشد. صندوق‌های قابل معامله در بورس نسبت به خرید و فروش مستقیم سهام با همه مزایایش، هزینه، ریسک و پیچیدگی کمتری دارند.

صندوق قابل‌ معامله ETF نوعی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری است که خرید و فروش از طریق سامانه و پنل کارگزاری‌ها را امکان‌پذیر می‌کند و همانند سهام عادی با جست‌وجوی نماد صندوق به‌ راحتی می‌توانید خرید و فروش خود را انجام دهید. یعنی شما در طول روزها و ساعاتی که بازار معاملات سهام باز است یک یا چند واحد از یک صندوق ETF را می‌توانید بخرید یا چند واحد از آن را بفروشید.

سبد صندوق‌های قابل معامله در بورس از سهام شرکت‌های مختلف تشکیل شده‌ است و این کار توسط افراد متخصص تحت عنوان مدیریت سرمایه‌گذاری صندوق انجام گرفته است. از این رو نیازی نیست که دائما پیگیر روند قیمت سهام شرکت‌های مذکور در بازار باشیم.

وجود سهام مختلف از صنایع مختلف در پرتفوی (سبد سهام) سبب می‌شود در حالی که در یک صنعت روند کاهشی باشد و در صنعت دیگر روند افزایشی، ریسک کل سرمایه‌گذاری با تنوع سهام در صندوق خنثی می‌شود. در حقیقت ما با یک معامله می‌توانیم در بخش گسترده‌ای از بازار سهام حاضر باشیم.

ETF چیست؟

نام اختصاری ETF مخفف Exchange Traded Fund بوده که به معنی صندوق‌هایی است که در بازار بورس واحدهای سرمایه‌گذاری آنها را خرید و فروش کرد. این صندوق‌ها در ایران با نام صندوق‌های قابل‌ معامله شناخته می‌شوند و در حال حاضر واحدهای آن به‌ راحتی خرید و فروش می‌شود. هر سرمایه‌گذار با کمترین سرمایه هم می‌تواند در این صندوق‌ها، سرمایه‌گذاری کرده و یکی از بهترین گزینه‌های سرمایه‌گذاری برای افرادی که زمان و تخصص کافی در این زمینه ندارند خواهد بود.

انواع صندوق‌های ETF

صندوق قابل معامله در بورس یا ETF انواع متنوعی دارد. در بازار سرمایه ایران برخی از این صندوق‌ها وجود دارند. انتخاب نوع ETF به روحیه و انتظار سرمایه‌گذار بستگی دارد.

• صندوق با درآمد ثابت: صندوق با درآمد ثابت قابل معامله در بورس نیز نوعی از ETF است که در آن میزان و مقدار رشد مشخص شده است. به این معنی که اگر یک واحد از این صندوق‌ها را بخرید، مقدار مشخصی درآمد کسب می‌کنید و اگر بخواهید واحد خود را برای مدت‌ زمانی کوتاه نگه‌دارید، بازدهی کوچک‌تر از بازدهی سالانه به دست می‌آورید. در این حالت صندوق ضامن اصل پول و سود شما است. در صندوق‌ درآمد ثابت، حداقل هفتاد درصد از دارایی‌ها اوراق مشارکت بانکی، سپرده بانکی یا سایر اوراق با درآمد ثابت مانند اوراق خزانه است.
• صندوق سهام: صندوق قابل معامله در بورس از نوع سهامی، همان‌طور که از نامش پیداست از تعدادی سهم مختلف تشکیل می‌شود. در این حالت نیز شرکت، اصل پول شما را تضمین می‌کند اما اگر اصل پول تضمین شود، مدیریت صندوق ضامن زیان صندوق است نه سود آن. البته در برخی صندوق‌های سهام اینگونه نیست و سرمایه‌گذار هم در سود شریک است و هم در زیان. گفتنی است که هفتاد درصد دارایی این صندوق‌ها از سهام تشکیل می‌شود.
• صندوق مختلط: صندوق مختلط، ترکیبی از دو حالت قبلی است. درو اقع حداقل چهل درصد از دارایی این صندوق‌ها را سهام و حداقل چهل درصد را اوراق با درآمد ثابت تشکیل می‌دهند. بیست درصد باقی‌مانده را از بین سهام یا اوراق انتخاب می‌کنند.
• صندوق بازار خارجی: به غیر از صندوق ETF بازار داخلی، در کشورهای دیگر صندوق بازار خارجی هم وجود دارد. به عنوان مثال اگر بخواهید در بازار هلند سرمایه‌گذاری کنید، اما چیزی از وضعیت بازار هلند ندانید به جای استخدام مترجم یا ثبت‌نام در کلاس زبان هلندی، می‌توانید از ETF بازار خارجی استفاده کنید.
• صندوق ارز: استفاده این نوع صندوق بیشتر در بازار فارکس مرسوم است. فارکس (Foreign Exchange Market) یک بازار نامتمرکز دو طرفه برای تبادل ارز خارجی‌ است. این بازار نرخ تبدیل ارز را برای همه ارزها تعیین می‌کند و در حال حاضر از نظر حجم معاملات بزرگترین بازار مالی در جهان است.
• صندوق صنعتی: ETFهای صنعتی، نوعی از صندوق‌ها هستند که همه سهم‌های آن از یک صنعت خاص انتخاب می‌شوند مانند ETF صنعت فلزات.
• صندوق کالایی: صندوق ETF کالایی به جای سهام و اوراق از کالا تشکیل می‌شوند. مثلا صندوق طلا، صندوق فلزات گران‌بها، صندوق فلزات غیرگران‌بها و غیره.

میزان سود صندوق ETF

دارایی صندوق ای تی اف با توجه‌ به ماهیت آنها با یکدیگر متفاوت خواهد بود. بازدهی این صندوق نیز بر اساس دارایی‌ها آن است. بازدهی صندوق‌های درآمد ثابت نزدیک به سود سپرده بانکی بوده و صندوق سهام نزدیک به شاخص کل و سهام در بورس است.

همچنین صندوق‌های مختلط هم بین این دو قرار دارد. میزان سود صندوق‌های کالایی نیز بر اساس قیمت کالاها و نوسانات آن تعیین می‌شود. به‌ عنوان‌ مثال در نوسانات قیمت طلا متناسب با آن، صندوق‌های طلا سود و زیان وارده را به سرمایه‌گذاران خواهند داد. در کل میزان سود صندوق ETF به نوع و ماهیت صندوق و ریسک آن بستگی خواهد داشت.

مزایای صندوق ETF

ETF را می‌توان در بازار بورس معامله کرد. به همین دلیل یکی از روش‌های بسیار ساده سرمایه‌گذاری به شمار می‌رود. همچنین هزینه کمتری را به دلیل داشتن واحدهای ارزان نسبت به صندوق‌های مشترک دارد. بازده مشابهی را با وجود داشتن هزینه کمتر نسبت به بقیه صندوق‌ها دارد و با وجود داشتن قابلیت بازگردانی، بستر لازم برای امکان افزایش نقدشوندگی واحدهای صندوق فراهم شده است.

سهام در آن‎‌ها متنوع است. یعنی صندوق سرمایه‌گذاری قابل معامله این امکان را فراهم می‌کند تا سرمایه‌گذاران سهام صنایع مختلفی را در یک سبد جای دهند. علاوه بر این ETF در زمان و انرژی صرفه‌جویی می‌کند. چرا که برای خرید همه سهام‌های یک سبد خاص، پول و تلاش زیادی صرف می‌شود، اما فقط با کلیک روی یک دکمه می‌شود صندوق قابل معامله را به سبد خرید اضافه کرد.

همچنین قابلیت خرید و فروش آنلاین از مزیت‌های بدیهی و لازم ETF در دنیای دیجیتالی امروز است که باعث استفاده بهینه و به‌روز بودن این نوع سرمایه‌گذاری می‌شود.

صندوق‌های قابل معامله دارای شفافیت بالایی است. هر فردی که به اینترنت متصل باشد قادر خواهد بود تا تغییرات قیمت روی هر یک از ETFهای خاص را در بورس مشاهده کند. علاوه بر این نکته باید گفت منابع صندوق روز به روز برای عموم اطلاع‌رسانی می‌شود که این برخلاف سایر صندوق‌ها است که به صورت ماهانه یا هر چند ماه یک بار اقدام به افشای این اطلاعات می‌کنند.

معاملات واحدهای صندوق ETF معافیت مالیاتی دارند که این خود از بارزترین مزایای ETF برای سهامداران خواهد بود.

معایب صندوق ETF

صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله معایب زیادی ندارند و همین نکته می‌تواند به شما یادآوری کند که دلیل روند رو به رشد ETF چیست. اما مانند هر روش دیگری نکاتی هست که باید به آنها توجه لازم را داشت.

در معامله واحد‌های ETF باید هزینه‌های معاملاتی آن را پرداخت کرد که این هزینه‌ها شامل هزینه کارمزد کارگزاری‌های آنلاین است. هرچند که این هزینه در معاملات سهام نیز وجود دارد.

مانند هر اوراق بهادار دیگری، قیمت واحد‌های صندوق‌های قابل معامله می‌تواند تحت تاثیر هیجان افراد تازه‌کار قرار گیرد و با توجه به نوسانات عرضه و تقاضای بازار دست‌خوش تغییرات بسیاری شود.

البته که این مسائل در بازار بورس همواره وجود دارد و این، امری طبیعی به شمار می‌آید. یکی از محدودیت‌های صندوق ETF به دلیل معامله شدن مانند سهام این است که امکان دارد تا قبل از ناپدیدی آربیتراژ و برقراری تعادل به قیمت‌های متفاوت از NAV معامله شوند.

به طور کلی قبل از انتخاب یک صندوق سرمایه‌گذاری، به این نکات توجه کنید:

• عملکرد گذشته صندوق را بررسی کنید و ببینید میزان ریسک سود و عملکرد صندوق قبلا چطور بوده است.
• در مورد تیم مدیریتی و موسسان صندوق حتما تحقیق کنید.
• عملکرد مالی صندوق‌ را در سایت کدال ببینید.
• اساسنامه و امیدنامه صندوق‌ها را بخوانید و با هم مقایسه کنید.

بهترین صندوق‌های ETF

در یک سال گذشته در میان صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل‌معامله که بازدهی بالا و عملکرد مناسب داشته‌اند می‌توان به صندوق شاخصی هم‌وزن شاخصی کیان را که از نوع صندوق شاخصی بوده اشاره کرد. صندوق درآمد ثابت نیز یکی دیگر از گزینه‌های کم‌ریسک برای سرمایه‌گذاری خواهد بود که صندوق درآمد ثابت کیان عملکرد خوبی داشته است.

برای این‌که بتوانید بهترین صندوق‌های ETF و عملکرد آنها را با یکدیگر مقایسه کنید و به اطلاعات بیشتر و دقیق‌تری دسترسی پیدا کنید به سایت fipiran.com ( مرکز پردازش اطلاعات مالی ایران)  مراجعه کرده و در لیست صندوق‌های آن که در کنار صندوق‌های قابل‌ معامله در بورس یک دایره سبزرنگ را مشاهده می‌کنید که روی آن عبارت ETF نوشته شده است.

اگر بخواهید صندوق‌های ETF را با یکدیگر مقایسه کنید دسته‌بندی آن بر اساس بازدهی از بیشترین به کمترین بازدهی است. پس برای سرمایه‌گذاری در صندوق ای تی اف ابتدا باید بازدهی و عملکرد آنها را با هم مقایسه کرده و بعد نسبت به خرید آن اقدام کنید.

صندوق‌های قابل‌معامله در ایران

صندوق‌های قابله معامله انواع مختلفی دارد که هر کدام از آنها به‌ منظور و هدف خاصی طراحی شده است. در این بخش به انواع صندوق‌های قابل‌ معامله در ایران اشاره خواهیم کرد.

صندوق قابل‌ معامله سهامی:

در این صندوق ETF سبدی از چندین سهام در یک صنعت و بخشی از آن ایجاد شده که می‌توان به‌ عنوان‌ مثال به صندوق‌های قابل‌ معامله در زمینه سهام خودروسازی یا بورس‌های خارجی اشاره کرد. هدف از ایجاد این بستر، سرمایه‌گذاری در چندین حوزه مختلف به‌ صورت هم‌زمان است.

برای تازه‌ واردان و افرادی که تجربه کافی ندارند این صندوق‌ها می‌تواند گزینه مناسبی باشد؛ چرا که این صندوق ETF پتانسیل رشد بالایی دارد و عملکرد قابل‌ قبولی هم خواهد داشت. همچنین نسبت به سایر صندوق‌ها از کارمزد کمتری برخوردار است.

صندوق قابل‌ معامله قراردادی:

برای افرادی که در ETFهای قراردادی سرمایه‌گذاری می‌کنند هر چند وقت یکبار مبلغی را به‌ عنوان سود دریافت خواهند کرد. این دسته از صندوق‌ها حاصل قراردادهای بین‌المللی، شهری، محلی، شرکتی و غیره است. در این نوع سرمایه‌گذاری تاریخ مشخصی برای پرداخت سود تعیین نمی‌شود و معمولا با قیمت بالایی هم به‌ فروش می‌رسند.

صندوق قابل معامله صنعتی:

صندوق قابل‌ معامله صنعتی تنها یک بخش مشخص از صنعت را به خود اختصاص می‌دهند. به‌ عنوان‌ مثال صنعتی که در زمینه سوخت فعالیت دارد تمام شرکت‌های این حوزه را شامل می‌شود. هدف از این صندوق شناخت جنبه‌های مثبت و منفی یک صنعت است. در سال‌های اخیر شاهد هجوم بی‌سابقه مردم برای سرمایه‌گذاری در این حوزه هستیم؛ ولی نوسانات بسیار بالا و روند نزولی آن را نمی‌توان نادیده گرفت.

صندوق قابل‌ معامله معکوس:

در این صندوق می‌توانید از کاهش قیمت سهام و روند نزولی آن سود به دست آورید. در این نوع صندوق به‌ محض این‌که روند نزولی سهام پیش‌بینی می‌شود، سهام فورا به فروش می‌رسد تا در قیمت پایین‌تری خریداری شود. می‌توان گفت این نوع صندوق بر سر نزولی شدن یا همان سقوط قیمت شرط‌بندی می‌کنند که این روند باعث کسب سود قابل‌توجهی خواهد شد به همین خاطر به آن صندوق معکوس می‌گویند.

صندوق‌های قابل‌ معامله در بورس

صندوق‌های قابل‌ معامله در بورس به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که با توجه‌ به میزان دارایی سهام و نوع دارایی انجام شده دسته‌بندی خواهد شد. در این بخش به این صندوق‌ها در بورس اشاره خواهیم کرد.

صندوق‌های طلا:

یکی از ابزارهای نوین در بازار بورس ایران، صندوق کالایی بوده که در آن کالایی معین معامله می‌شود و سرمایه‌گذار به‌ جای خرید و فروش کالای فیزیکی مانند طلا واحدهای صندوق آن را معامله می‌کند. در واقع سبد کالایی آنها به‌جای اوراق و سهام از کالا استفاده می‌کنند. معروف‌ترین این کالاهای معامله شده در بورس ایران طلا و زعفران است.

صندوق‌های سهامی:

صندوق‌های سهامی در بورس تعداد و وزن بالایی از سهام را داشته و ریسک آنها بیشتر از صندوق درآمد ثابت بوده که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد. احتمال کم‌شدن قیمت‌ها و تحقق زیان در این صندوق متناسب با سهام پورتفوی آنها است.

صندوق‌های ETF درآمد ثابت:

یکی دیگر از صندوق‌های ETF صندوق درآمد ثابت در بورس بوده که بخش بزرگی از پرتفوی آنها از اوراق درآمد ثابت تشکیل شده است. به همین خاطر سرمایه‌گذاری در این نوع صندوق بدن ریسک است و برای افرادی که پرتفوی بدون ریسکی برای خود چیده‌اند مناسب خواهد بود. در این صندوق هفتاد درصد از دارایی‌ها از اوراق مشارکت بانکی، سپرده بانکی با درآمد ثابت مانند اوراق خزانه تشکیل شده است.

صندوق‌های ETF مختلط:

این صندوق ترکیبی از دو حالت قبلی بوده و چهل درصد از درآمد این صندوق را سهام و چهل درصد را اوراق با درآمد ثابت و بیست درصد باقی‌ مانده آن را مدیر صندوق از بین اوراق یا سهام انتخاب می‌کند.

صندوق‌های جسورانه:

نوع دیگری از صندوق‌های قابل‌معامله در بورس هستند که منابع مالی برای کسب‌وکارهای نوپا و طرح‌های نوآورانه را از طریق جذب سرمایه از سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی فراهم می‌کنند. در واقع این نوع صندوق  روی استارتاپ‌ها و کسب‌وکارهای نوپا سرمایه‌گذاری کرده و برای افرادی که دید بلندمدت نسبت به سرمایه دارند مناسب خواهد بود.

صندوق‌های قابل‌معامله در فرابورس

همان‌طور که می‌دانید فرابورس به داد و ستد خارج از بورس گفته می‌شود که در ایالات متحده این معامله در بازارساز با استفاده از خدمات مظنه‌‌گذاری معامله‌گرانی مانند تابلوهای اعلانات فرابورس و خدمات آنلاین انجام می‌شود. تابلوی اعلانات فرابورس مجوز خدمات آنلاین را برای اوراق بهادار صادر کرده و سهام بورس هم می‌تواند در این فرابورس مبادله شود؛ ولی چنین‌ کاری معمول نیست.

اوراق فرابورس ریسک بزرگی را به دنبال دارد. انواع بازار در فرابورس هم از بازار اول، دوم، پایه و سوم تشکیل شده است. بازار اول دارای سخت‌ترین شرایط بوده و ریسک سرمایه‌گذاری در شرکت‌های عضو آن کمتر از سایرین خواهد بود. دامنه نوسان قیمت سهام در آن حداکثر ۱۰ درصد است. در بازار دوم نیز اوراق بهادار شرکت‌های سهامی عام خرید و فروش می‌شود.

کارمزد خرید و فروش صندوق‌های قابل‌ معامله

با خرید و فروش صندوق‌های ETF درصدی را ب ه‌عنوان کارمزد معامله از حساب سرمایه‌گذار کم می‌کنند. همچنین مطابق قانون، توسعه ابزارها و نهادهای مالی طبق اصل ۴۴ قانون اساسی به‌ خاطر نقل‌ و انتقال واحدهای سرمایه‌گذاری انواع صندوق‌هایی که قابل‌معامله هستند برای صدور و ابطال آنها مالیاتی دریافت نمی‌شود.

تفاوت صندوق قابل‌ معامله و صدور و ابطال

صدور و ابطال صندوق نوعی از خرید و فروش صندوق بوده که صدور را می‌توان عمل خرید واحدهای صندوق و ابطال را عمل فروش این واحدها تعریف کرد. واحد هم تعریف مشخصی در صندوق دارد. برای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های مختلف واحدهای آن فروخته خواهد شد. این واحدها نشان می‌دهد که از کل دارایی صندوق چه مقدار از آن به شما تعلق خواهد گرفت و هر واحد ارزش معینی خواهد داشت.

پس وقتی سرمایه‌گذاری خود را در صندوق صدور ابطالی شروع می‌کنید به تفاوت قیمت صدور با ابطال برخواهید خورد که این تفاوت قیمت به‌ خاطر این است که مدیر صندوق برای خرید اوراق بهادار باید کارمزد پرداخت کند و این کارمزد را باید از سرمایه‌گذاران بگیرند. فرآیند صدور و ابطال واحدهای صندوق سرمایه از طریق مراجعه به شعبه‌ها انجام می‌شود که باید مورد تایید صندوق باشد. برای این کار باید فرم‌های صدور و ابطال را تکمیل کنید و نمی‌توان آنها را از اپلیکیشن‌های مالی مختلف با جست‌وجوی نماد آن، خریداری کرد دقیقا درست برعکس ETF است.

تفاوت ETF با صندوق مشترک و سهام چیست؟

همان‌طور که قبلا هم گفتیم این صندوق‌ها ساختاری شبیه به صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک داشته؛ ولی برخلاف این صندوق‌ها، فقط در پایان روز و پس از محاسبه NAV خرید و فروش آنها امکان‌پذیر است. سرمایه‌گذاران واحدهای صندوق ETF را همانند سهام در طول روز می‌توانند معامله کنند و از مزیت نقدشوندگی آن نسبت به صندوق مشترک و سهام بهره‌مند شوند. معافیت مالی در این صندوق به‌ نوعی هزینه پایین‌تری نسبت به سایر مدل‌های سرمایه‌گذاری دارد.

البته در این نوع صندوق‌ها محدودیت‌هایی هم وجود داشته که می‌توان گفت؛ مانند سهام معامله می‌شود و این امکان در آنها وجود دارد که سهام آنها قبل از برقراری تعادل و ناپدیدی آربیتراژ به قیمت‌های متفاوت‌تری از NAV معامله شود. سرمایه‌گذاری در صندوق ETF شباهت‌های زیادی با صندوق مشترک و سهام داشته؛ اما تفاوت آن ایجاد نقدشوندگی با بهره‌گیری از پتانسیل بازار سهام خواهد بود.