نیم‌نگاهی به جایگاه فناوری در اقتصاد از گذشته به آینده‌ای نزدیک؛ما بدان مقصد عالی نتوانیم رسید*

از صدها قرن پیش تا نیمه‌های قرن بیستم، جدی‌ترین پیشران فناوری‌ها نیازهای ملموس بشری بوده است. اگر اختراع چرخ را نمادی از اولین فناوری‌های بشر فرض کنیم تا به امروز به جرات می‌توان فناوری‌های پیشران و انقلابی را حاصل تجمیع نیازهای ابنای بشر، شکل‌گیری جوامع، تغییر ساختار اقتصادی کلونی‌های مختلف انسانی، جست‌وجوگری رفاه بیشتر از سوی انسان‌ها و به بیانی کلی‌تر فشار نیازهایی دانست که ظرفیت‌های خود را در چارچوب یک مخلوق خاکی- اما یک مخلوق خاص و هوشمند- به رسمیت می‌شناسد. توسعه کشاورزی، ایجاد راه‌ها، به خدمت گرفتن انرژی آب روان، اختراع موتور بخار، به خدمت گرفتن انرژی الکتریکی، شکل‌گیری شبکه ارتباطات تلفنی، توسعه فناوری‌های جنگ‌افزارها و مثال‌هایی از این دست که بعضاً در پیشانی انقلاب‌های صنعتی نیز جا خوش کرده‌اند همگی واجد همین خاصیت هستند. شاید در این بین فناوری پرواز و ساخت هواپیما، قدری از باند رفع احتیاجات فاصله گرفته باشد و از جنس مبارزه‌طلبی نوع بشر برای تحقق آرزوهای ذهنی‌اش به شمار رود که آن هم عملاً جای پایَش در اوایل قرن بیستم دیده می‌شود. قرنی که به باور من، قرن عبور جوامع از پاسخگویی به نیازهای جاری جوامع است و ثروت انباشت‌شده ملل، جسارت خیزهای بلندتری را به ایشان داد. ایران نیز به عنوان کشوری با پیشینه تاریخی طولانی در برهه‌های زمانی مختلف شاهد بروز و ظهور نمونه‌هایی از فناوری و علوم کاربردی بوده است که زاییده نیازها و اولویت‌های اقوام و اقلیم ایرانی بوده‌اند. فناوری قنات، آب ‌لوله‌کشی در شهرهای باستانی، سیستم فاضلاب، تقویم‌های دقیق نجومی و مثال‌هایی از این دست رد پای خود را در تاریخ علوم و فنون این سرزمین به جا گذاشته‌اند و با مروری اجمالی بر تمدن‌های تاریخی دیگر از چین در مشرق‌زمین، مصر، یونان و روم در میانه جهان و تمدن آزتک‌ها در غرب می‌توان مثال‌های فراوانی یافت. شاید تا قبل از ورود به عصر بخار و امکان به‌کارگیری...