شرلوک بودن در زمانه اینترنت

در چند سال اخیر به موازات توسعه فناوری‌های مبتنی بر رایانه در عرصه‌های مختلف از جمله فناوری اطلاعات، شاهد افزایش چشمگیر جرائم در سطح جامعه به خصوص از نوع ‌اینترنتی آن بوده‌ایم. نگرانی‌های روزافزون مربوط به امنیت سیستم‌ها‌ و شبکه‌های اطلاعاتی رایانه‌ای باعث شده روش‌ها‌ و راهکارهای علمی‌ ‌با قواعد و قوانین جزایی و مدنی ترکیب شوند؛ به این‌ امید که از آسیب‌های مادی و معنوی ‌این جرائم کاسته شود. شاید بتوان گفت ظهور و ‌توسعه‌ دانشی به نام «فارنزیک رایانه‌ای1» ناشی از همین بیم و امیدهای جامعه‌ی بشری در سال‌های اخیر بوده است. بیشتر مردم به مدد فیلم‌های پرشمار پلیسی‌ جنایی، کم و بیش با کار تیم‌های تجسس در صحنه‌های جرم و جنایت و اصطلاحاتی نظیر انگشت‌نگاری، کشف دی‌ان‌‌ای قاتل یا مقتول و همچنین علوم و مراکزی نظیر پزشکی قانونی (forensic medicine) آشنا هستند اما به احتمال زیاد اصطلاح فارنزیک رایانه‌ای کمتر به گوش‌شان خورده و آشنایی چندانی هم با آن به عنوان یکی از علوم روز دنیا ندارند. سالیان سال است که از دانش فارنزیک (در مفهوم عام آن) در دعاوی حقوقی و کیفری کشورهای مختلف جهت فراهم کردن و ارائه مدارک محکمه‌پسند به مراجع قضایی استفاده ‌می‌شود. در ‌این نوشته سعی شده است در حد آشنایی مخاطب عام و همچنین علاقه‌مند به این‌گونه مباحث، شرحی مختصر دربار‌ه‌ ‌‌این دانش در حوزه رایانه‌ای آن ارائه شود. به منظور درک بهتر دانش فارنزیک و ارتباط آن با جرائم رایانه‌ای لازم است ابتدا به برخی از اصطلاحات مرتبط با ‌این دانش اشاره شود. واژه لاتینی forênsis ریشه لغت فارنزیک (forensic یا forensics)2 بوده که به معنای «در حضور دادگا‌ه یا دیوان» ‌است3. در کاربرد جدید، اصطلاح فارنزیک (یا فورنزیکس) مترادف است با «عدله قانونی» یا «مربوط به دادگاه». از آنجا که در عصر حاضر ‌این اصطلاح پیوند نزدیکی با علوم برقرار کرده به عنوان علم فارنزیک هم از آن یاد...