ستارگان نسل دوم استارت‌آپی ایران کجا هستند

اگر اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ سال‌های رشد و شکوفایی اکوسیستم استارت‌آپی و ظهور شرکت‌های نوپا بود؛ حالا و با نزدیک شدن به سال‌های پایانی دهه ۹۰ می‌توان گفت اکوسیستم استارت‌آپی کشور روزهای ساکتی را از نظر معرفی نام‌ها و شرکت‌های نوآور پشت سر می‌گذارد.
نسل اول کسب‌وکارهای استارت‌آپی ایران در حالی به ۱۰ سالگی خود نزدیک می‌شوند که توانسته‌اند چند شرکت بزرگ و تأثیرگذار را به بازار معرفی کنند. شرکت‌هایی مانند کافه بازار، دیجیکالا و اسنپ و غیره، تاریخ رشته‌ای که در آن فعالیت می‌کنند را به دو بخش پیش و پس از خود تقسیم کرده‌اند. اما چرا این اتفاق برای نسل دوم استارت‌آپ‌های ایرانی رخ نداده است؟

 کارشناسان و فعالان کسب‌وکار، دلایل مختلفی را برای تکرار نشدن تجربه این نسل اولی‌های اکوسیستم استارت‌آپی عنوان می‌کنند. گروهی پدیدار شدن نسل دوم شرکت‌های موفق استارت‌آپی را نیازمند زمان می‌دانند و گروهی دیگر نبود سرمایه و به طبع آن سخت شدن شرایط برای رفتن به سمت نوآوری‌های جدید را عامل اصلی پدید نیامدن نسل دوم شرکت‌های استارت‌آپی عنوان می‌کنند.

نوآوری که نیست

از اوایل دهه ۹۰ و با سروصدایی که چند شرکت استارت‌آپی به دنبال تحولاتی که در بازار تجارت الکترونیکی کشور ایجاد کرده‌ بودند، به پا شد؛ عطش برای برگزاری دوره‌های آموزشی و رویدادهای انگیزشی که شرایط را برای ورود افراد با ایده‌های نو به این اکوسیستم هموار کند هم افزایش پیدا کرد. جنب‌وجوش در این فضا نیز در نهایت توجه دولت را جلب و باعث شد بخش‌های مختلفی از بدنه دولت با در نظر گرفتن سیاست‌های تشویقی و همچنین رویدادهای خاص به رشد این اکوسیستم کمک کنند.

حالا کمتر از هشت سال از این اتفاقات می‌گذرد و حجم افرادی که به دنبال کارآفرینی به فضای فناوری اطلاعات کشور وارد شده‌اند صدها برابر شده؛ اما به جز تعداد محدودی شرکت استارت‌آپی که غالباً هم پیش از وجود این رویدادها یا حتی سیاست‌گذاری‌های دولتی پدید آمده‌اند، چهره‌های شاخص دیگری از دل این اتفاقات بیرون نیامده که بتوانند پدید‌آورندگان نسل دوم شرکت‌های استارت‌آپی موفق کشور باشند؛ اما علت چه می‌تواند باشد.

حمید محمدی، مدیرعامل دیجی‌کالا، از جمله افرادی است که معتقد است ظهور نسل دوم شرکت‌های استارت‌آپی نیازمند زمان بیشتر است، همانطور که دیجی‌کالا، کافه‌بازار، اسنپ و دیگر شرکت‌های بزرگ فناوری این روزهای بازار برای رسیدن به این جایگاه خود سال‌ها زمان نیاز داشته‌اند.

البته او نبود نوآوری جدید در بازار را هم عامل دیگری بر رشد کند پدید‌آمدن استارت‌آپ‌های جدید عنوان می‌کند و به پیوست می‌گوید:‌ «در حوزه‌هایی که بازار امکان رسیدن به سایز بزرگ را داشته، مانند تجارت الکترونیکی، حمل‌ونقل و اپ‌استور که حوزه‌های شناخته‌‌شده‌ای هستند و در دنیا نیز بازیگران بزرگی دارند، بازار ایران شکل خودش را پیدا کرده است. رقابت هم با بازیگران تثبیت‌شده این بازارها کار سختی است. بنابراین بازیگران جدید باید به حوزه‌های دیگر می‌رفتند که در برخی موارد این اتفاق افتاده اما نتوانسته‌اند در آن حوزه جدید سهم قابل توجهی از بازار بگیرند، چون اصولاً این حوزه‌ها کوچک‌اند و رشد آنها هم بستگی به شرایط فرهنگی و اجتماعی جامعه دارد؛ مانند فریلنسینگ به عنوان مارکت‌پلیس برای فریلنسر‌ها یا ارائه خدمات خانه (home service).»

سایه سنگین غول‌های بزرگ بازار

اما بخشی از تحلیل‌گران بازار معتقدند نبود نوآوری‌های جدید هم از دل مجموعه‌هایی بیرون می‌آید که خودشان از نسل اول کارآفرینان شاخص اکوسیستم استارت‌آپی کشور بوده‌اند؛ برای نمونه دیوار از بطن مجموعه کافه‌‌بازار به این اکوسیستم معرفی شده یا اسنپ‌باکس، اسنپ‌تریپ و اسنپ‌فود از زیر پرچم اسنپ بیرون آمده‌اند، یا دیجی‌کالا تصمیم گرفته پایش را از ماندن به عنوان یک فروشگاه آنلاین صرف فراتر بگذارد و سرویس‌هایی مانند دیجی‌پی، دیجی‌کالا نکست و سوپرمارکتش را راه ‌انداخته و از طرفی با خرید بخشی از سهام فیدیبو به حوزه نشر دیجیتالی هم وارد شده است. نت‌برگ در کنار خود چیلیوری و تیکت‌ را دارد و فیلیمو توسط مجموعه‌ای راه‌اندازی شده که بزرگ‌ترین و شناخته‌شده‌ترین سرویس آن آپارات است.

در واقع به نظر می‌رسد غول‌های نسل اول اکوسیستم استارت‌آپی کشور همچنان با ورود به حوزه‌های دیگر در بازار فعال هستند و اتفاقات جدید این اکوسیستم را نیز آنها رقم می‌زنند نه نسل دوم. اما محمدجواد شکوری‌مقدم،‌ یکی از بنیان‌گذاران سرویس‌های آپارات، فیلیمو و میهن‌بلاگ، با این تحلیل موافق نیست. او ورود شرکت‌های بزرگ و رشد یافته استارت‌آپی به حوزه‌های دیگر را طبیعی و یک روند جهانی می‌داند و به پیوست می‌گوید‌:‌ «این یک روند طبیعی است که وقتی شرکتی بزرگ شود این توانایی را هم پیدا کند که وارد حوزه‌های دیگر شود و بازارش را گسترش دهد؛ اما این ورود به معنی خفه کردن شرایط کاری برای دیگر فعالان این حوزه نیست، چرا که اگر کسی بخواهد، می‌تواند از فرصت‌های بازار استفاده کند.»

بر اساس اظهارات شکوری‌مقدم، اگر تا قبل از شکل‌گیری شرکت‌های بزرگ در بازار آنلاین فرصت‌های صد درصدی در این بازار بود، حالا ۲۰ درصد این فرصت‌ها کم شده است. او می‌افزاید:‌ «اینکه شرکت‌های بزرگ وارد حوزه‌های دیگر می‌شوند و محصولی را در بازار جدید معرفی می‌کنند که سریع رشد می‌یابد و در بازار شناخته می‌شود، به این خاطر است که آنها می‌توانند محصول جدید را به خاطر سابقه و تجربه در بازار سریع‌تر بین مردم جا بیندازند.» او نیز مانند مدیرعامل دیجی‌کالا معتقد است نباید برای شکل‌گیری نسل دوم شرکت‌های استارت‌آپی عجله کرد، چرا که نسل اول فعالان در این اکوسیستم هم بیش از ۱۰ سال زمان سپری کردند تا به غول‌های این بازار تبدیل شوند.

سرمایه‌ای که وجود ندارد

شاید بتوان از نبود آدم‌های شاخص جدید و نوآوری در این اکوسیستم و تاثیر سایه سنگین غول‌های بازار آنلاین بر شکل‌ نگرفتن نسل دوم شرکت‌های استارت‌آپی چشم‌پوشی کرد، اما قطعاً نمی‌توان موضوع سرمایه را در شکل‌‌دهی نسل جدید این اکوسیستم نادیده گرفت. وقتی پای صحبت مدیران شرکت‌های مختلف و سرمایه‌گذاران این اکوسیستم بنشنید متوجه خواهید شد که اگر شرکت بزرگ نوپای دیگری به این اکوسیستم وارد نشده و یا اگر در این بازار مانند یک دهه پیش نوآوری جدیدی دیده نمی‌شود به این خاطر است که پولی به این بازار تزریق نمی‌شود.

رامین ربیعی، مدیرعامل گروه مالی فیروز، با تایید کاهش حجم سرمایه‌گذاری در اکوسیستم استارت‌آپی کشور به پیوست می‌گوید:‌ «اکثر شرکت‌های بزرگ بازار آنلاین کشور با پول خارجی امکان رشد و توسعه پیدا کردند و این در حالی است که حالا نه از پول خارجی خبری هست و نه از پول داخلی، چراکه سرمایه‌گذاران داخلی با توجه به وضعیت اقتصادی کشور بسیار محتاط‌تر از گذشته تصمیم می‌گیرند. در واقع اگر سرمایه‌گذار پولی هم داشته باشد آن را در جایی سرمایه‌گذاری می‌کند که نوسانات بازار این سرمایه را به سرعت بی‌ارزش نکند.»

ربیعی معتقد است نبود سرمایه کافی در این اکوسیستم باعث می‌شود رفتن شرکت‌ها به سمت ایده‌های نوآور هم با مشکل مواجه شود. به باور او هرچه افراد به سمت پیاده‌سازی ایده‌های تخصصی‌تر بروند، تعداد سرمایه‌گذاری روی آن ایده هم کمتر خواهد شد؛ چون اغلب سرمایه‌گذاران این اکوسیستم عام هستند و تخصصی در مورد نوآوری‌ها و تصوری از استفاده ترند‌های روز برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار ندارند.

متن کامل این گزارش را می‌توانید در پرونده شمار ۶۹ ماهنامه پیوست بخوانید.

همچنین فایل صوتی این گزارش نیز از طریق شنوتو در دسترس است.