متخصص هوش مصنوعی، بیشترین رشد بازار کار را خواهد داشت

آینده شغل‌ها

گزارش آینده شغل‌ها که در اکتبر ۲۰۲۰ منتشر شده است از یک سو به همه‌گیری کرونا اشاره دارد و از سوی دیگر چشم‌انداز مورد انتظار برای مهارت‌ها و شغل‌های به کار گیری فناوری در پنج سال آینده را بررسی کرده است. در این گزارش همچنین راجع به ۱۵ بخش صنعت و ۲۶ کشور پیشرفته و رو به پیشرفت، اطلاعاتی عمیقی ارائه شده است.

در این گزارش عنوان شده است که انتظار می‌رود آهنگِ روی‌آوری به فناوری به هیچ‌وجه فرو ننشیند و در برخی حوزه‌ها شتاب بگیرد. روی‌آوری به رایانش ابری، کلان‌داده‌ها و تجارت الکترونیکی همچنان اولویت‌های برتر سردمداران کسب‌وکار هستند و روند جاافتاده در سال‌های گذشته را همچنان دارند. البته توجه به رمزبندی، ربات‌های فاقد شباهت به انسان و هوش مصنوعی نیز افزایش چشم‌گیری داشته است.

اما این موضوع، رویه دیگری هم دارد. خودکارسازی، که پیامد رکود ناشی از کووید ۱۹ است، کارگران را دچار وضعیت «گسیختگی مضاعف» می‌کند. افزون برگسیختگیِ کنونی که ناشی از قرنطینه‌های سراسری و رکودهای اقتصادی کرونایی است، روی‌آوری شرکت‌ها به فناوری نیز تا سال ۲۰۲۵ وظایف، مشاغل و مهارت‌ها را دستخوش دگرگونی می‌کند. ۴۳ درصد شرکت‌های مورد بررسی آماری، به علت یکپارچه‌سازی فناوری، درپی کاهش نیروی کار خود هستند، ۴۱ درصد آنها قصد دارند استفاده از پیمانکاران برای انجام وظایفی مشخص را افزایش دهند و ۳۴ درصد آنها نیز قصد دارند نیروی کارشان را به علت یکپارچه‌سازی فناوری بسط دهند. تا سال ۲۰۲۵ زمان کاری انسان‌ها و ربات‌ها برای انجام وظایف کنونی برابر خواهد شد. انتظار می‌رود طی پنج سال آینده شمار چشم‌گیری از شرکت‌ها به علت عواملی فراتر از فناوری در مکان، زنجیره ارزش و اندازه نیروی کار خود تغییراتی ایجاد کنند. شغل‌های ایجادی در آینده از شغل‌های نابود شده بیشتر خواهد بود اما برخلاف سال‌های قبل ایجاد شغل رو به کندی و نابود شدن شغل‌ها در حال شتاب گرفتن است. کارفرمایان انتظار دارند که در سال ۲۰۲۵ نقش‌های مازاد از ۱۵/۴ درصد نیروی کار به ۹درصد کاهش یابد و حرفه‌های نوپدید از۷/۸ درصد به ۱۳/۵درصد شمار کل کارکنان شرکت‌های پاسخ‌دهنده افزایش یابد. طبق این آمار برآورد ما این است که در سال ۲۰۲۵ تغییر در تقسیم کار بین انسان و ماشین ۸۵ میلیون شغل را جابجا کند و ۹۷ میلیون نقش جدید پدید آید که با تقسیم کار جدید و الگوریتم‌ها سازگارتر هستند.

در این گزارش آمده است که به طور متوسط برآورد شرکت‌ها این است که حدود ۴۰ درصد کارکنان به مهارت‌آموزی مجدد به مدت شش ماه یا کم‌تر نیاز دارند و ۹۴ درصد سران کسب‌وکارها می‌گویند پیش‌بینی می‌کنند کارکنان به سراغ مهارت‌های شغلی جدید بروند که از ۶۵ درصد سال ۲۰۱۸ خیلی بیش‌تر است.

برای اکثریت عظیمی از نیروی کار یقه‌سفید فضای مجازی هم‌اکنون آینده کاری فرا رسیده است. ۸۴ درصد کارفرمایان در پی دیجیتالی‌سازی سریع فرایندهای کار و از جمله بسط چشم‌گیر دورکاری هستند و قابلیت انتقال ۴۴ درصد نیروی کارشان به دورکاری وجود دارد. حدود یک‌سوم کل کارفرمایان پیش‌بینی می‌کنند برای رفع نگرانی‌های بهره‌وری و رفاه نیز باید با ابزارهای دیجیتالی حس جماعت و روحیه جمعی، ارتباط و تعلق در میان کارکنان ایجاد شود و چالش‌های رفاهی ناشی از گذار به دورکاری برطرف شود.

اثر مضاعف فناوری و همه‌گیری، احتمالاً در نبود اقدامات پیش‌نگر به نابرابری دامن می‌زند. شغل کارگرانِ کم‌دستمزد، زنان و کارگران جوان در مرحله نخستِ انقباض اقتصادی، عمقی‌تر تحت تاثیر قرار می‌گیرد. مقایسه اثر بحران اقتصادی جهانی سال ۲۰۰۸ بر افراد دارای تحصیلات کم‌تر و اثر بحران کووید ۱۹ نشانگر آن است که اثر منفی امروزی خیلی چشم‌گیرتر است و احتمال بیش‌تری دارد که به نابرابری‌های موجود دامن بزند.

آموزش و یادگیری مجازی رو به افزایش است ولی برای شاغلان و بیکاران فرق دارد. شمار افراد جویای فرصت‌های یادگیری مجازی با اتکا به ابتکار شخصی، چهار برابر شده است، ارائه فرصت‌های یادگیری مجازی به کارکنان از سوی کارفرمایان پنج برابر شده است و نام‌نویسی در برنامه‌های دولتی یادگیری مجازی نیز نه برابر شده است. شاغلان به دوره‌های توسعه شخصی بیش‌تر اهمیت می‌دهند و میزان رشد آن ۸۸ درصد بوده است. بیکاران هم بر یادگیری مهارت‌های دیجیتالی مثل تحلیل داده، علوم رایانه و فناوری اطلاعات تاکید بیش‌تری دارند.

در بازارِ کاری که دستخوش محدودیت‌های جدید شده است پنجره زمانی فرصت‌های مهارت‌افزایی و تجدید مهارت کوتاه‌تر شده است که هم شامل کارمندانی می‌شود که احتمالاً نقش‌های‌شان را حفظ می‌کنند هم آن‌هایی که به دلیل بی‌کاری ناشی از رکود در معرض خطر از دست دادن نقش‌های‌شان هستند و دیگر انتظار ندارند که شغل‌شان را حفظ کنند. برای دسته اول ۴۰ درصد مهارت‌های اصلی طی پنج سال آینده تغییر می‌کند و ۵۰ درصد تمام کارکنان به تجدید مهارت نیاز خواهند داشت.

علی‌رغم روند کنونیِ افول در اقتصاد، اکثریت بزرگی از کارفرمایان به ارزش سرمایه‌گذاری در نیروی انسانی توجه دارند. به طور متوسط ۶۶ درصد کارفرمایان مورد بررسی پیش‌بینی‌ می‌کنند که سرمایه‌گذاری در مهارت‌افزایی و تجدید مهارت طی یک سال بازمی‌گردد. اما در بستر تکانه اقتصادی کنونی این افق زمانی برای کارفرمایانِ بسیاری، خیلی زیاد است و حدود ۱۷ درصد در مورد بازگشت سرمایه همچنان تردید دارند. به طور متوسط کارفرمایان پیش‌بینی می‌کنند تا سال ۲۰۲۵ بیش از ۷۰ درصد کارمندان‌شان تحت مهارت‌افزایی و تجدید مهارت قرار گیرند. البته شرکت کارکنان در این دوره‌ها کم است و فقط ۴۲ درصد کارکنان از فرصت‌های تجدید مهارت و مهارت‌افزایی مورد حمایت کارفرما استفاده می‌کنند.

شرکت‌ها باید با اتخاذ سنجه‌های زیست‌محیطی، اجتماعی و زمام‌داری (ای‌اس‌جی) یا حکمرانی ، سرمایه‌گذاری بهتری در سنجه‌های انسانی و سرمایه اجتماعی انجام دهند و معیارهای حسابداری سرمایه انسانی را رعایت کنند. شمار چشم‌گیری از سران کسب‌وکار می‌دانند که تجدید مهارت کارکنان به ویژه در ائتلاف‌های صنفی و همکاری‌های خصوصی-دولتی هم مقرون به صرفه هست هم در میان مدت تا درازمدت منفعت‌هایی برای بنگاه و کل جامعه دارد. شرکت‌ها امیدوارند حدود ۵۰ درصد کارگران بی‌کار شده بر اثر خودکارسازی فنی و تقویت فناوری را از نو به کار گیرند و به سراغ راهبردهای تعدیل و صرفه‌جویی درنیروی کار نروند.

بخش عمومی باید از تجدید مهارت و مهارت‌افزایی کارگرانِ درمعرضِ خطر یا بی‌کار شده بیش‌تر حمایت کنند. در حال حاضر فقط ۲۱ درصد شرکت‌ها می‌گویند قادر به استفاده از اعتبارات عمومی برای تجدید مهارت و مهارت‌افزایی کارگران خود هستند. بخش عمومی باید سرمایه‌گذاری در بازارها و شغل‌های آینده را تشویق کند، شبکه‌های ایمنی قوی‌تری برای کارگران بی‌کار شده در حین گذارهای شغلی ایجاد کند و بهکرد به تاخیر افتاده نظام‌های آموزش و کارآموزی را مصممانه انجام دهد. همچنین دولت باید به تبعات درازمدت حفظ، حذف یا کاهش پشتیبانی‌های کرونایی برای حمایت دستمزدی و حفظ شغل در پیشرفته‌ترین اقتصادها توجه کند.

شغل‌های آینده

گزارش دیگر مجمع جهانی اقتصاد مربوط به مشاغلی است که انتظار می‌رود در آینده به وجود بیایند. این گزارش که در ژانویه ۲۰۲۰ منتشر شده، عنوان می‌کند که انقلاب صنعتی چهارم در حال تقاضاآفرینی برای میلیون‌ها شغل است و برای تحقق آرزوها و توانایی‌های بالقوه مردم فرصت‌های جدید گسترده‌ای پدید می‌آورد. اما برای تبدیل این فرصت‌ها به واقعیت، در سراسر جهان نیازی مبرم به منابع جدید داده و رهیافت‌های ابتکاری برای فهم مهارت‌ها و شغل‌های نوپدید و همچنین امکان کنش گسترده موثر و هماهنگ وجود دارد.

این گزارش تحت عنوان «شغل‌های آینده: فرصت‌نگاری اقتصاد آینده» نگاهی است عمقی به «جعبه سیاه» ایجاد شغل جدید، بررسی انتقال کانون اشتغال به حرفه‌های نوپدید آینده، و دلایلِ این انتقال و مهارت‌های لازم در این حرفه‌ها.

تحلیل عرضه شده در این گزارش متکی به سنجه‌هایی ابتکاری است که با همکاری داده‌پژوهان سه شرکت همکار برنینگ‌گلس‌تکنولوژی، کورسرا و لینکدین، با برنامه سنجه‌های نوِ مجمع جهانی اقتصاد در بستر جامعه و اقتصاد جدید تدوین شده‌اند. بر اساس این همکاری‌ها، در این گزارش فرصت‌های نوپدید اشتغال در سراسر اقتصاد جهان و ریزه‌کاری‌های منحصر به فرد مجموعه تخصص‌های لازم برای استفاده از فرصت‌ها بررسی شده است.

یافته‌های کلیدی عبارتند از: تقاضا برای عامل‌های «دیجیتالی» و «انسانی» محرک رشد در حرفه‌های آینده است. هفت خوشه حرفه‌ای به صورت پیاپی در حال پدید آمدن است. از یک سو این نشانگر روی آوردن به فناوری‌های جدید است که پیامد آن ایجاد تقاضای بیش‌تر برای شغل‌های اقتصاد سبز، نقش‌های خط‌مقدم اقتصاد داده و هوش‌مصنوعی و همچنین نقش‌های جدید در مهندسی، رایانش ابری و پدیدآوری (توسعه ) محصول است.

از سوی دیگر حرفه‌های نوپدید نشانگر تداوم اهمیت تعامل انسانی در اقتصاد جدید، ایجاد تقاضای بیشتر برای شغل‌های اقتصاد مراقبت، نقش‌های بازاریابی، فروش و تولید محتوا و همچنین نقش‌های خط‌مقدم فرهنگ و مردم نیز هست. در واقع آینده کار نشانگر تقاضا برای گستره وسیعی از شغل‌ها است که با این فرصت‌های حرفه‌ای همخوانی دارند و شامل مهارت‌های فنی گسلنده و همچنین مهارت‌های صنعتی خاص و مهارت‌های تجاری ریشه‌ای می‌شوند.

هفت خوشه حرفه‌های نوپدید، حاوی ۹۶ شغل آینده وجود دارد که از لحاظ آهنگ رشد انفرادی و سرجمع فرصت‌های شغلی که ارائه می‌دهند با هم فرق دارند. ویژگی ابتکاری این گزارش، نحوه اندازه‌گیری «مقیاس فرصت‌های شغلی» است که برابر با تعداد فرصت‌های شغلی فراهم شده توسط خوشه حرفه برای هر ۱۰ هزار فرصت‌های شغلی در بازار کار جهان است. به عبارت دیگر، می‌توانیم اهمیت فزاینده هفت خوشه حرفه‌های نوپدید را نسبت به کل بازار کار بسنجیم. طبق برآورد ما در سال ۲۰۲۰ خوشه‌های حرفه‌های تخصصی ۵۰۶ فرصت شغلی از هر ۱۰ هزار فرصت شغلی را تشکیل می‌دهد و این شاخص در سال ۲۰۲۲ به ۶۱۱ افزایش می‌یابد.

این خوشه‌ها و شغل‌ها در نقش‌های مراقبتی (مثلا مراقبت از سالمندان و کودکان و بیماران ) دارای بیش‌ترین و در حرفه‌های سبز دارای کم‌ترین رشد هستند. با مبنا قرار دادن تحلیل قبلی مندرج در گزارش سال 2018 تحت عنوانِ آینده شغل‌ها، که مجمع جهانی اقتصاد منتشر کرد و برای دوره 2018 تا 2022 میلادی 133 میلیون شغل جدید در آن پیش‌بینی شده بود، حرفه‌های نوپدید آینده که در این گزارش مورد تحلیل قرار گرفته است شامل 6.1 میلیون فرصت شغلی در جهان برای بازه 2020-2022 می‌شود. مجموعاً طی سه سال آینده 37درصد فرصت‌های شغلی مورد پیش‌بینی در حرفه‌های نوپدید، 37 درصد در اقتصاد مراقبت، 17 درصد در بخش فروش، بازاریابی و محتوا، 16 درصد در بخش داده و هوش مصنوعی، 12 درصد در مهندسی و رایانش ابری و 8 درصد در بخش فرهنگ و مردم خواهد بود. پیش‌بینی‌های کنونی برای حرفه‌های سبز همچنان پایین است و 117200 گشایش شغلی (۱/۹ درصد) برای بازه 2020-2022 پیش‌بینی کرده‌اند.

شغل‌های آینده که دارای بالاترین رشد هستند تمامی هر هفت خوشه حرفه‌ها را در برمی‌گیرد. نقش‌های دارای بالاترین میزان رشد در شغل‌های پرشمار عبارتند از متخصص هوش مصنوعی، رونوشت‌بردار نسخه‌های پزشکی، کارشناس داده، متخصص موفقیت مشتری و مهندس امور کامل رایانه. نقش‌های دارای بالاترین میزان رشد در شغل‌های کم‌شمار عبارتند از کاردان سامانه تولید زیست‌گاز گورستان زباله، دستیار رسانه‌های اجتماعی، کاردان خدمات توربین بادی، بازاریاب سبز و رخنه‌گر (هک کننده‌های) رُشد.

پرتقاضاترینِ مهارت‌ها در گستره این خوشه‌های حرفه‌های نوپدید مهارت‌های فنی و فراکاربردی است. تقاضای فزاینده برای حرفه‌های پررشد باعث شده است ارزش گستره‌ای از مجموعه مهارت‌های مشخص و پشتوانه هفت خوشه ذکر شده از حرفه‌ها، و نوید رشد و رفاه در اقتصاد جدید افزایش یابد. این مهارت‌های مورد تقاضا را می‌توان به پنج خوشه متمایز مهارت‌ها تقسیم کرد که عبارتند از مهارت‌های کسب و کار، مهارت‌های صنعتی تخصصی، مهارت‌های کلی (عمومی) و نرم، مهارت‌های پایه فنی و مهارت‌های گسلنده فنی. شماری از خوشه‌های حرفه‌ها مثل داده و هوش‌مصنوعی و مهندسی و رایانش ابری به تخصص قوی در فناوری‌های دیجیتالی نیاز دارند و سایر حرفه‌های پررشد بر مهارت‌های کسب‌وکار یا مهارت‌های صنعتی تخصصی تاکید بیشتری دارند.