رفع فیلتر یوتیوب و تلگرام در دستور کار شورای عالی فضای مجازی است
فاطمه مهاجرانی درباره رفع فیلتر شدن دو سکوی فیلتر شده اظهار امیدواری کرد و گفت…
۲۴ بهمن ۱۴۰۳
مروری بر آنچه در روزها و ماه‌های پس از آبان ۹۸ گذشت
قطع اینترنت، یک سال بعد
۲۵ آبان ۱۳۹۹
زمان مطالعه : ۸ دقیقه
نیمه اول آذر ۹۸ و زمانی که اینترنت استان‌ها و شهرهای مختلف کشور، یکی یکی وصل می‌شد، کاربران تازه با واقعیتی که در روزهای قطع اینترنت رخ داده بود، مواجه شدند. از آنچه در شهرها و روستاها و نیزارها گذشته تا میزان خسارتی که به کل اقتصاد ایران وارد آمده است. یک سال پس از آن روزها، همچنان آمار دقیقی درباره هیچ‌کدام از بخش‌های آنچه گذشت، منتشر نشده است؛ اما برآوردها از وقوع یک فاجعه حکایت دارند. فاجعه‌ای که برخی تلاش دارند آن را به فراموشی بسپارند و برخی دیگر نیز در لابه‌لای انبوه حوادثی که پس از آبان ۹۸ در کشور و دنیا رخ داد، شاید نتوانند جزییات آن را به خاطر بیاورند. با این همه، قطع اینترنت موضوعی نیست که بتوان آن را به سادگی فراموش کرد. هرچند ارکان مختلف دولت، آن را امری عادی تصور می‌کنند.
چه کسی مسئول بود
اینترنت ایران از ظهر روز ۲۵ آبان ماه به مرور قطع شد. ابتدا اینترنت همراه و تا شب هنگام، اینترنت ثابت نیز در کل کشور قطع شد. وصل شدن اینترنت اما روند کندتری داشت و در همه کشور به صورت سراسری انجام نشد. ابتدا اینترنت ثابت در برخی از استان‌ها و شهرها وصل شد و سرانجام در دهه اول آذر ماه بود که اینترنت همراه نیز مجددا روی گوشی‌های تلفن همراه دیده شد.
در روزهای قطع اینترنت، کمتر خبر و اثری از وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در رسانه‌ها دیده می‌شد. محمدجواد آذری جهرمی که معمولا حضور پررنگی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی دارد، ترجیح داد سکوت اختیار کند و در اندک اظهار نظرهایی که کرد، مضوع قطع اینترنت به دستور شورای امنیت کشور (شاک) مربوط دانست و به نوعی از خود سلب مسئولیت کرد.
ماه‌ها بعد و در ۱۱ خرداد ۹۹ عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور در یک برنامه تلویزیونی به صورت رسمی مسئولیت قطع اینترنت را برعهده گرفت و گفت: «یکی از نگرانی‌ها در مورد بنده این است که می‌گویند من به عنوان رئیس شورای امنیت کشور اینترنت را قطع کرده‌ام؛ بله حتما هم قطع می‌کنم برای اینکه با کمک اینترنت عده‌ای دست به آموزش و فرماندهی میدانی می‌زدند. هر آدمی که مسئولیت حفظ امنیت مردم را دارد، حتما این کار را می‌کند چون امنیت عمومی مهم است.»
۱۵ مهر امسال نیز وزیر ارتباطات در مصاحبه‌ای تصویری با پیوست که به صورت زنده از اینستاگرام پخش شد، وقتی در برابر این سخن قرار گرفت که به سالگرد قطع اینترنت نزدیک می‌شویم، از یادآوری آن ابراز نارضایتی کرد و با اشاره به قطعی پیامک‌ها در سال ۸۸ و همچنین قطع شدن اینترنت در کشورهای دیگر گفت: «نمی‌گویم کار خوبی است اما حاکمیت‌ها در شرایطی تصمیم به قطع اینترنت می‌گیرند اما عده‌ای هستند که شروع می‌کنند به پروپاگاندا کردن مطلبی و فقط همان مسئله را می‌بینند.»
او با تاکید بر اینکه دغدغه کسانی که نگران قطع کامل اینترنت هستند را می‌فهمد، در رد این موضوع دلایل مختلفی آورد و تاکید کرد چنین برنامه‌ای در نظر هیچ‌کدام از افراد موثر «در اتمسفر فعلی و آینده کشور» وجود ندارد.
آذری جهرمی با اشاره به کسانی که هر روز در این زمینه شعارهایی می‌دهند و سخنرانی می‌کنند گفت: «من رد نمی‌کنم که کسانی ایده‌شان قطع اینترنت و عقیم‌سازی تلفن همراه است. اعتقادشان این است و نمی‌توان کاری کرد. من می‌گویم این قشر محدود که امضا جمع می‌کنند و هر روز بیانیه می‌دهند و بیش‌فعال هستند، قوه عاقله کشور نیستند.» جهرمی از نخبگان کشور خواست آنها نیز در مقابل چنین افرادی، اقدامات جدی در زمینه حراست از اینترنت انجام دهند.
وزیر ارتباطات در ادامه دلایل خود در زمینه قطع نشدن اینترنت، تاکید کرد: «نیازمندی‌های ما برای توسعه ایجاب نمی‌کند که اینترنت قطع شود. اگر قطع شود، اقتصاد می‌خوابد.»
زیان‌های تخمینی
با آزاد شدن نسبی اینترنت در کشور، ارائه آمارها و برآوردهای اقتصادی از زیان‌های قطعی اینترنت، آغاز شد. کسب‌وکارهای مختلفی به صورت تخمینی اعلام کردند اقتصاد آنها یا کل اکوسیستم‌شان چه زیان‌هایی در آن روزها دیده است. وزارت ارتباطات نیز ۵ آذر ماه ۹۸ برآورد کرد اپراتورها و شرکت‌های اینترنتی تا آن روز ۱۰۸۰ میلیارد تومان از قطعی اینترنت زیان دیده بودند؛ اما این برآورد هیچ‌گاه دقیق‌تر نشد و در همین حال، زیان‌هایی که به کسب‌وکارهای نوپا، تجارت الکترونیکی، بازی‌های موبایلی و… وارد شده بود نیز محاسبه نشد.
جعفر محمدی، دبیر کمیسیون تجارت الکترونیکی سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران نیز همان زمان در این رابطه گفت: «تنها آمار ملموس در زمینه خسارات، آمار شاپرک است که معمولا آن نیز بعد از یک ماه منتشر می‌شود؛ اما طبق آماری غیررسمی که به دست ما رسیده است تعداد تراکنش‌های اینترنتی شاپرک در حود ۵۱.۳ درصد کاهش یافته است.»
او ادامه داد: «در این صورت می‌توان نتیجه گرفت که با قطع اینترنت حوزه IT تقریبا روزانه ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان ضرر کرده‌است.»
محمدی با اشاره به آمار نت بلاکز، سرویس مانیتور اینترنت جهانی گفت: «نت بلاکز رقم زیان از قطع اینترنت در ایران را ۵۱۴ میلیارد تومان برآورد کرده است که از نظر ما این رقم بسیار بالاتر از این میزان است.»
محسن جلال‌پور، رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران نیز به خبرآنلاین گفت: «براساس آنچه که جمع‌بندی بزرگان کشور است، در طول یک‌هفته گذشته ۱.۵ میلیارد دلار خسارت به بخش اقتصادی کشور وارد شده است.»
و سرانجام، افشین کلاهی، رئیس مجمع تشکل‌های دانش‌بنیان اتاق بازرگانی صنایع و معادن ایران ۱۹ آذر همان سال اعلام کرد در حوادث آبان ماه ۱۶۳ ساعت اینترنت در کشور قطع شد و شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها در این مدت نزدیک به ۱۰هزار میلیارد تومان از نظر مالی ضرر کردند.
اما هرچه از روزهای قطعی اینترنت فاصله گرفتیم، ارائه آمارها در این زمینه، کمتر شد و سرانجام در روزهایی که سیل حوادث دیگر در کشور به راه افتاد، موضوع قطع اینترنت، مسکوت ماند. این سکوت، در بدنه دولت و مجلس، بیشتر دیده شد.
تردید در قانون
همان روزهای پرآشوب، امیر ناظمی معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در ویدئویی احساسی که از خود منتشر کرد، با تشبیه اینترنت به هوا، از تهیه لایحه‌ای برای جلوگیری از قطع اینترنت خبر داد.
ناظمی که جلسات مختلفی با فعالان حوزه ICT و استارت‌آپ‌ها برگزار می‌کرد، تلاش داشت نشان دهد به دنبال یافتن راهی برای حل مشکل آنها است و در توییتی نوشت: «برای جلوگیری از عادی‌سازی قطع اینترنت، در حال تهیه لایحه‌ای هستیم تا از این پس قطع اینترنت و هر اپ با بیش از ۱۰ میلیون کاربر ایرانی تنها با تصویب مجلس امکان‌پذیر باشد.» ناظمی از نمایندگان خواست از این طرح حمایت کنند چرا که اینترنت مثل آب، مثل هوا، قابل قطع‌کردن نیست. اما برخی از کاربران و مدیران کسب‌وکارها در روزهای بعد او را متهم کردند به دنبال تهیه یک فهرست از کسب‌وکارهایی است که باید به اینترنت دسترسی داشته باشند و می‌خواهد دسترسی بقیه به اینترنت را قطع کند (تهیه white List). ناظمی تلاش کرد این اتهام را از دامن خود پاک کند؛ اما حداقل در آن فضا، کمتر کسی به سخنان مدیران ارشد دولت، توجه می‌کرد.
آذر ماه، پر بود از سخنان وزیر ارتباطات، معاونان او و حتی نمایندگان مجلس که از تدوین طرح‌ها و لوایحی برای جلوگیری از عادی‌سازی قطع اینترنت خبر می‌دادند. به عنوان مثال، ۱۸ آذر حمیده زرآبادی، عضو کمیته ارتباطات مجلس دهم در صفحه توئیتری خود خبر از تهیه طرحی دو فوریتی داد که در صورت تصویب، اعمال هرگونه قطعی یا محدودیت اینترنت بدون مجوز مجلس ممنوع باشد. این طرح که تصویری از آن نیز منتشر شد، در نهایت به جایی نرسید و عمر مجلس دهم به سر آمد. مجلسی که واکنشش دربرابر اتفاقات آبان ماه، «تقریبا هیچ» بود.
حدود یک سال بعد و زمانی که از آذری جهرمی درباره سرنوشت آن طرح‌ها و لوایح پرسیده شد، او عنوان کرد که در صورت تصویب چنین قانونی، ممکن است دیگرانی بیایند و با تغییر قانون، قطع اینترنت را همیشگی کنند. او گفت: «در قانون اصل بر این است که ارتباط باید برقرار باشد. برقراری ارتباطات حق مردم است. لایحه‌ای که مطرح شده بود نظام‌مند کردن این بود که چه دستگاهی و با چه مکانیزمی می‌تواند دستور قطع اینترنت را بدهد. قطعی اینترنت جزو فرضیات نیست.»
به سوی سکوت
در گزارش‌های ادواری سازمان تنظیم مقررات از وضعیت ارتباطات کشور، اثری از موضوع قطعی اینترنت دیده نمی‌شود. همچنین گزارش شاپرک از تجارت الکترونیکی در آن دوران نیز اشاره‌ای به تاثیر قطع اینترنت نکرده است؛ اما جدا از این موارد که می‌توان آنها را در دسته زیان‌های مادی بررسی کرد، قطعی چند روزه اینترنت تاثیر مخربی بر ارتباطات بین‌المللی گذاشت و آن دسته از افرادی که به دنبال دریافت ویزا یا تبادلات دانشگاهی بودند را نیز تحت تاثیر قرار داد. از سوی دیگر، قطعی اینترنت نشان داد علی‌رغم تبلیغات فراوان و صرف میلیاردها تومان هزینه، آنچه به عنوان جویشگری بومی خوانده می‌شود، بدون اتکا به اینترنت، فعالیت نمی‌کند و همچنین پیام‌رسان‌های بومی نیز که از انحصار، تبلیغات و رانت‌های مالی بسیاری برخوردار هستند، نمی‌توانند جوابگوی نیازهای روزمره کاربران باشند.
در همین حال، نبود اینترنت باعث شد بسیاری از امور عادی مانند تایید نسخه داروی بیماری‌های خاص نیز با مشکل مواجه شوند. قطع سراسری اینترنت در کشور، اعتماد کاربران به پایدار بودن جریان اینترنت را نیز از بین برد و زمانی که در اواخر آذر ماه ۹۸ به دلیل قطع لینک‌های ارتباطی ایران با مرکز داده اینترنت در فرانکفورت، اینترنت کشور با کندی و اختلال همراه شد، بسیاری از کاربران تصور کردند اینترنت کشور به صورت عمدی قطع شده است. همچنین تلاش‌های مجموعه نظام برای تکمیل شبکه ملی اطلاعات نیز همواره به کوشش برای ملی کردن اینترنت و قطع دسترسی‌های بین‌المللی تعبیر شده است و گرچه مدیران مختلف بارها این موضوع را تکذیب کرده‌اند؛ اما در میان کاربران اینترنت و مردم عادی، همچنان نگرانی‌هایی در این رابطه وجود دارد.
ماهنامه پیوست در شماره ۷۵ به صورت کامل به این موضوع پرداخت که مجموعه گفت‌وگوها و گزارش‌های این شماره را اینجا می‌توانید بخوانید.
ارسال دیدگاه