۹ آبان ۱۴۰۳
جنگ و گریز سایتهای اینترنتی و فیلترینگ به ربع قرن نزدیک میشود
فیلترگرام
درست یک هفته پیش از آنکه جرقه اعتراضات دیماه سال ۹۶ در مشهد زده شود، سیداحمد علمالهدی در خطبههای نماز جمعه مشهد گفت: «مساله اصلی این است که فضای مجازی به درستی مدیریت نمیشود و حتی مسئولان کشور از توهین و تهمت در این فضا مصون نیستند. تهمتها و دروغهایی که در فضای مجازی مطرح میشود حرف سایتهایی است که از خارج از کشور مدیریت میشوند و اینها حرف مردم نیست. در این فضا که هیچکس از آن در امان نیست بحث حقوق شهروندی مطرح میشود و عنوان میشود که اجازه فیلترینگ داده نمیشود تا حقوق شهروندی رعایت شود.» تنها چند روز بعد، پیام هماهنگی تظاهرات علیه سیاستهای دولت در همان فضای مجازی که علیهاش سخنرانی شده بود رد و بدل میشد و سرانجام عصر روز جمعه ۸ دیماه فیلمهایی در کانالهای تلگرامی به اشتراک گذاشته میشد که باور کردن آنها سخت بود. تظاهراتی که قرار بود در مخالفت با دولت برگزار شود، میزبان تندترین شعارها علیه کلیت نظام شد و همین اتفاق کافی بود تا یک کانال تلگرامی روی موج نارضایتی سوار شود و پردامنهترین اعتراضات ۴۰ ساله اخیر را ایجاد کند. همین نقش بود که در اولین گام باعث فیلتر تلگرام و اینستاگرام شد و در ادامه، قدرت اینترنت را به رخ کشید. قدرتی که تا پیش از آن تنها روی کاغذ بود و برآورد دقیقی از آن وجود نداشت. اعتراضات دیماه ۹۶ پیامهای فراوانی داشت و یکی هم این بود که اینترنت را دیگر نمیتوان نادیده گرفت.
جنین ناتوان تاریخ اینترنت در ایران گرچه از اوایل دهه ۷۰ آغاز میشود، اما واقعیت این است که تا پیش از ورود ADSL به بازار میشد به سادگی آن را ندیده گرفت. در آن دوران اینترنت موجودی نحیف بود که نامش نالههای مودم دایالآپ و قطع شدنهای مکرر را به خاطر میآورد. البته از همان زمان، محدود کردن دسترسی کاربران به برخی از صفحات موضوع مهمی بود و در معدود اسناد بالادستی درباره اینترنت به آن اشاره شد؛ با این حال کاربران آن روزهای اینترنت که اکنون دیگر حداقل میانسال هستند به خاطر دارند که فیلترنیگ آنچنان هم سفت و سخت نبود و بیشتر، کمی سرعت بود که مانع دسترسی کاربران به سایتهای مختلف میشد. آن زمان مهمترین موضوعی که برای مسدودسازی مورد توجه قرار میگرفت سایتهای غیراخلاقی بود؛ اما در کنار آنها برخی از سایتهای سیاسی نیز از دسترس خارج میشدند که اعتراضاتی را نیز به دنبال داشت؛ اما همانطور که سرعت اینترنت کم بود کاربران آن نیز کم بودند و طبیعتاً صدای اعتراضشان به جایی نمیرسید. نقطه مهم در تغییر سطح کاربری و به تبع آن میزان فیلترنیگ زمانی بود که شرکتهای PAP به بازار آمدند. مفهوم اینترنت پرسرعت در آن زمان تعریف شد و کاربران توانستند اندکی از آنچه را در دنیا رخ میدهد تجربه کنند. در همان دوران لزوم کنترل اینترنت بیش از پیش مورد توجه قرار گرفت. مقام معظم رهبری در تاریخ ۲۶ آذر سال ۸۱ در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی فرمود: «اینترنت یکی از نعم بزرگ الهی است، اما در عین حال یک نقمت بزرگ هم هست؛ یعنی یک چاقوی دو دم و خطرناک... اینترنت الآن مثل یک جریان افسارگسیخته است... این مثل آن است که کسی یک سگ وحشی را بیاورد، بگویند قلادهاش کو؟ بگویند سفارش کردهایم آهنگر قلاده را بسازد.» شرکتهای PAP به دلایل مختلف هیچگاه نتوانستند آنطور که...