اما و اگرها در موفقیت اوراق توسعه فناوری؛ درجست‌وجوی جایی میان جعبه‌ابزار تامین مالی

به‌گزارش پیوست، حامد رفیعی، رئیس مرکز تامین مالی و توسعه سرمایه‌گذاری معاونت علمی ریاست جمهوری معتقدست انتشار اوراق توسعه فناوری، ابزاری نوین به‌منظور تامین مالی پایدار شرکت‌های دانش‌بنیان است. از نظر او این اوراق می‌تواند مسیر سبزی باشد که انجام فرآیند شرکت‌های دانش‌بنیان را تسریع کند. او در این باره توضیح داد: با خریداری اوراق یک شرکت، حلقه اصلی شرکت موفق به تامین مالی شده و این تامین مالی به رشد دوباره زنجیره‌های دیگر همان شرکت‌ کمک می‌کند.

رئیس مرکز تامین مالی و توسعه سرمایه‌گذاری معاونت علمی اعلام کرد که نزدیک به ۶ همت سرمایه‌گذاری در مرحله ۸۰ درصدی اوراق توسعه فناوری شرکت‌های فناور انجام شده و اکنون این شرکت‌ها آماده ورود به فاز اجرایی هستند.

او در گفت‌وگو با پیوست، برخوردار بودن شرکت‌های متقاضی از یک برنامه کسب‌وکاری مورد تائید نهادهای مربوطه را امری ضروی برای انتشار اوراق توسعه فناوری دانست.

رفیعی همچنین از برگزاری جلسات با نهادهای ذی‌ربط از جمله بانک مرکزی و صندوق نوآوری به‌منظور ایجاد این مسیر با لحاظ رعایت قوانین با هدف تسریع انجام فرآیندها خبر داد.

طبق نظر کارشناسان حوزه سرمایه‌گذاری و تامین مالی، موفقیت و ثمربخشی ایده انتشار توسعه اوراق فناوری متاثر از قواعد حاکم و نحوه اجرای آن است. از نظر این افراد، مواردی مانند تشکیل بازار ثانویه، پذیرا بودن بانک‌ها از گواهی اوراق برای وثیقه‌گذاری، مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری و مدل کسب‌وکاری باقابلیت از اصلی‌ترین مولفه‌هایی است که چالش در هر یک از آنها می‌تواند مسیر این ابزار مالی را تغییر دهد.

به باور کارشناسان، در حال حاضر این ابزار را نه می‌توان نسخه‌ای نجات‌بخش دانست نه یک حرکتی بی‌اثر. این اقدام در شرایطی می‌تواند مفید فایده باشد که برای طرح و برنامه‌های مناسب، شرکت‌های باقابلیت و در یک اکوسیستم مالی شفاف صورت بگیرد. در غیر این صورت، نه تنها این ابزار بلکه ابزارهای دیگر نیز  کارایی و تاثیری در توسعه اقتصاد دیجیتال نخواهند داشت.

انتشار اوراق؛ زیرسایه قواعد، تحت تاثیر شرایط

مبالغ قابل توجه و شرایط فناوری‌محور این اوراق منجر به جلب انظار و افکار عمومی شده است. اما آیا این مزایا همه ماجراست و شرکت‌های متقاضی می‌توانند با قرارگیری در این چرخه به رشد بزرگی دست بیابند؟

مهدی سالاری، مدیرعامل اینوستوران درباره ساز و کار اوراق توسعه فناوری گفت: به‌عنوان کسی که سال‌ها با شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان و مسائل تامین مالی‌شان درگیر بوده باید بگویم این ابزار ذاتا نه خوبِ مطلق است و نه بدِ مطلق. اوراق توسعه فناوری می‌تواند کمک‌کننده باشد، اما فقط در صورتی که درست طراحی و اجرا شود.

از دیدگاه مدیرعامل اینوستوران اگر فرض را بر این بگذاریم که انتشار اوراق، به‌خودی خود مساله تامین مالی شرکت‌ها را برطرف می‌کند، ساده‌سازی است. طبق گفته او این ابزار زمانی کار می‌کند که پروژه واقعا مدل درآمدی مشخص و گزارش‌دهی شفافی داشته باشد و سرمایه‌گذار بداند دقیقا ریسک چه چیزی را می‌خرد.

سالاری پیرو این نکته گفت: واقعیت این است که بخش زیادی از شرکت‌های فناور برای رشد، به سرمایه بلندمدت و قابل پیش‌بینی نیاز دارند؛ مثلا شرکتی که می‌خواهد یک فناوری را از مرحله پایلوت به تولید صنعتی برساند، معمولا نه وام بانکی کوتاه‌مدت به دردش می‌خورد و نه الزاما حاضر است در آن مقطع سهام واگذار کند. از این زاویه، اوراق توسعه فناوری می‌تواند یک مسیر میانی قابل‌ تامل باشد، یعنی تامین مالی بر مبنای پروژه و درآمد آینده، نه صرفا ترازنامه امروز شرکت.

از نظر مجید شجاعی،‌ کارشناس بازار سرمایه، نتیجه‌بخشی این روش تامین مالی به چگونگی اجرای آن بستگی دارد. طبق گفته او مولفه‌هایی که در نظر سرمایه‌گذاران جذابیت دارد شامل نرخ سود، بازار ثانویه، ریسک پروژه و پشتوانه و ضمانتنامه‌‌های آن است. شجاعی اشاره کرد که نرخ سود اعلام شده از سمت معاونت برای این اوراق ۲۵ درصد است. مقداری که در مقایسه با نرخ تورم حدود ۵۰ درصدی و بازارها و روش‌های سرمایه‌گذاری دیگر چندان جذابیتی ندارد. افزون بر آنکه، این حوزه با ریسک بالا گره خورده و به تبع افزایش ریسک انتظار می‌رود سود نیز بیشتر شود. از همین رو  این موارد  تاثیر قابل توجهی بر تصمیم سرمایه‌گذاران می‌گذارد.

از نگاه رفیعی، رئیس مرکز تامین مالی و توسعه سرمایه‌گذاری معاونت علمی مزایای انتشار اوراق توسعه فناوری دربردارنده مزایای متنوعی است که هم می‌تواند در جهت رشد شرکت‌های این حوزه موثر باشد و هم به سودآوری گردش مالی سرمایه‌گذاران کمک کند. او در گفت‌وگو با پیوست، سهولت دریافت سرمایه و ارقام بیشتر سرمایه به‌نسبت بانک‌ها، توسعه اقتصادی شرکت‌های دانش‌بنیان، قابلیت وثیقه‌گذاری، مشارکت مردمی و رشد منافع ملی را از اصلی‌ترین مزایای این انتشار عنوان کرد.

عبور از نگاهی مقطعی

اخبار و اطلاعات مربوط به این اقدام از سمت معاونت علمی علامت سوال‌هایی را ایجاد کرد. یکی از این سوالات، طول عمر انتشار اوراق است. رفیعی، رئیس مرکز تامین مالی و توسعه سرمایه‌گذاری معاونت علمی در پاسخ به این سوال که آیا این روش یک راه‌حل مقطعی است یا نگاهی پایدار توضیح داد: در مرکز تامین مالی و توسعه سرمایه‌گذاری به‌هیچ‌ عنوان به‌دنبال ابزار مقطعی نیستیم. اینجا ابزاری که تعریف می‌شود دارای دو ویژگی است؛ نوین بودن و پایداری تامین مالی. به‌عبارتی ایجاد ابزارهای نوین جهت تامین مالی پایدار. بنابراین کسی که اوراق توسعه فناوری منتشر کرد به‌محض موفقیت‌آمیز بودن پروژه کسب‌وکاری، اوراق بعدی را منتشر می‌کند. کسانی هم که نتیجه موفق این کار را دیده باشند به سرمایه‌گذاری مجدد و سرمایه‌گذاری جدید علاقه‌مند می‌شوند.

تامین مالی، برندسازی و همچنین آشنایی مخاطبان جدید با شرکت‌های این حوزه از جمله دیگر نتایج سودمندی است که رئیس مرکز تامین مالی و توسعه سرمایه‌گذاری معاونت علمی به آنها اشاره کرد.

مدیرعامل اینوستوران، مقطعی یا پایدار بودن این بازار را وابسته به عوامل مختلفی دانست. از نظر او اگر  اوراق توسعه فناوری صرفا در حد چند انتشار، بدون بازار ثانویه، بدون نهاد ارزیابی تخصصی و بدون سازوکار توثیق دارایی‌های نامشهود باقی بماند، احتمالا اثرش کوتاه‌مدت و حتی ناموفق خواهد بود. اما اگر به‌عنوان یک ابزار دائمی در کنار سایر ابزارهای مالی (مثل کرادفاندینگ) جا بیفتد و برایش نهادسازی شود، می‌تواند به‌مرور تبدیل به بخشی از جعبه‌ابزار تامین مالی فناوری کشور شود.

بازار ثانویه و امکان وثیقه‌گذاری گواهی اوراق فناوری در عین حالی که جذاب و سودآور به‌نظر میاید ممکن است زمینه‌ساز چالش‌هایی در این روند مالی باشد. از نگاه شجاعی، کارشناس بازار سرمایه،  تشکیل بازار ثانویه یکی از مباحثی است که در ارتباط با انتشار اوراق توسعه فناوری از اهمیت بسزایی برخوردارست. زیرا که نبود چنین بازاری می‌تواند خودش به یک چالش بزرگی در این زمینه تبدیل شود. او با اشاره به ساز و کار اوراق بدهی و تامین مالی در بازار سرمایه گفت که خریداران این اوراق هر زمانی که بخواهند می‌توانند این دارایی را در بازار ثانویه به‌فروش برسانند. درواقع بازار ثانویه ویژگی و امکان «نقدشوندگی» را به دارایی می‌دهد. این موضوع سبب می‌شود دارنده دارایی منتظر سررسید موعد مقرر برای معامله دارایی نباشد. حال باید دید که اوراق توسعه فناوری هم از چنین بازاری برخوردارند یا خیر.

سالاری در مواجهه با تصمیم مردم برای مشارکت در سرمایه‌گذاری حوزه فناوری اعلام کرد که در این خصوص باید واقع‌بین بود. از نگاه او در تئوری، اوراق این امکان را می‌دهد که مردم در پروژه‌های فناورانه مشارکت کنند، اما فناوری ذاتا پرریسک است. اگر قرار باشد سرمایه‌گذار خرد وارد این فضا شود، حتما باید لایه‌های حفاظتی وجود داشته باشد. مثل شفافیت کامل اطلاعات، اولویت بازپرداخت یا حتی صندوق‌های تضمین. در غیر این صورت، ممکن است این مشارکت بیشتر از اینکه به توسعه سرمایه‌گذاری عمومی منجر شود، انتقال ریسک و حتی بدبینی عمومی ایجاد کند.

 آمادگی از پذیرش دارایی‌های نامشهود

معاونت یکی از مزایا و کارکردهای مهم این اوراق را وثیقه‌گذاری آنها برشمرد. طبق گفته او خریدار اوراق فناوری می‌تواند با قرار دادن گواهی این اوراق در بانک‌ها یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری از وام و تسهیلات بهره‌مند شوند.

طبق گفته شجاعی، کارشناس بازار سرمایه، وثیقه‌گذاری گواهی اوراق فناوری در بانک‌ها در صورت پذیرش نهادهای بانکی می‌تواند امر جالبی باشد. از آنجایی که سر و کارمان در این زمینه با شرکت‌های دانش‌بنیان و با ریسک بالاست، بخشی از سرمایه‌‌شان نیز نامشهود است به‌همین جهت باید دید که بانک‌ها چه مواجهه‌ای در برابر این اوراق خواهند داشت.‌

مدیرعامل اینوستوران در این باره گفت: اگر درست طراحی شود، خودِ اوراق یا جریان درآمدی پشت آنها می‌تواند مبنای وثیقه‌گذاری قرار بگیرد؛ مثلا به‌جای اینکه کل شرکت وثیقه شود، درآمد آینده همان پروژه مشخص مبنای تأمین مالی و بازپرداخت قرار می‌گیرد. این مدل‌ها در دنیا تجربه شده، اما اجرای موفق آن نیازمند چارچوب حقوقی شفاف و پذیرش شبکه بانکی و بازار سرمایه است.

طبق گفته سالاری چالش اصلی این مسیر، هنوز مساله توثیق و ارزیابی دارایی‌های نامشهود است. از آنجایی که بیشتر شرکت‌های فناور دارایی فیزیکی جدی و زیادی ندارند؛ ارزش آنها در دانش فنی، پتنت، تیم و بازارشان قرار گرفته است. بنابراین تا زمانی که نتوان این دارایی‌ها را به‌صورت حرفه‌ای ارزش‌گذاری و از نظر حقوقی قابل اتکا کرد، هم سرمایه‌گذار مردد می‌ماند و هم ابزارهایی مثل اوراق توسعه، کارکرد کامل خودشان را پیدا نمی‌کنند.

مدیریت ریسک؛ پیش‌نیاز توسعه

از نگاه شجاعی، کارشناس بازار سرمایه این اقدام معاونت برای تامین مالی شرکت‌های دانش‌بنیان، آن هم تنها شرکت‌هایی که به یک سطحی از بلوغ رسیده‌اند بیشتر فضای اکوسیستم را به‌سمتی می‌برد که شبیه بازار سنتی به اسم بازار پول و ابزاری سنتی به‌نام اوراق است. او معتقدست اصولا وظیفه نهادهای تنظیم‌گر بیشتر معطوف به کاهش ریسک فضای سرمایه‌گذاری و افزایش امنیت این حوزه است. با شکل‌گیری چنین فضای امنی برای فعالیت، خود اکوسیستم استارت‌آپی و سرمایه‌گذاری فعالیت خواهند داشت. شجاعی در این باره عنوان کرد: به‌عبارتی وظیفه پررنگ رگولاتور در این خصوص، کاهش تعارضات و ریسک‌های سرمایه‌گذاری است. در صورت مرتفع شدن این ریسک‌ها، سرمایه‌گذاری و فعالیت‌ها در اینجا شکل خواهد گرفت. اما تا زمانی که ریسک‌های جدی در مسیر کسب‌وکاری وجود داشته باشد، آنطور که باید سرمایه‌گذار به این حوزه نمی‌آید و اگر هم تامین مالی انجام شود کسب‌وکار نمی‌تواند متاثر از ریسک‌هایی که به آن وارد است با اطمینان و سهولت فعالیت کند و ممکن است متوقف شود.

سالاری، مدیرعامل اینوستوران تاکید کرد که از منظر اثرگذاری بر سطح کسب‌وکارها، تجربه می‌گوید اگر منابع حاصل از اوراق واقعا صرف توسعه فناوری، مقیاس‌پذیری و بازارسازی شود، می‌تواند به بلوغ کسب‌وکار کمک کند، چون شرکت را مجبور می‌کند حرفه‌ای‌تر فکر و اقدام کند، گزارش بدهد و برنامه داشته باشد. ولی اگر تنها برای جبران کمبود نقدینگی کوتاه‌مدت استفاده شود، نه‌تنها کمکی به رشد نمی‌کند، بلکه ممکن است فشار مالی جدیدی هم ایجاد کند.