رئیس کمیسیون بلاک‌چین سازمان نصر: شرط تحول توکنایز نگاه باز رگولاتوری و دوری از انحصار است

چرا برای توکنایز دارایی‌ها اصرار وجود دارد؟

طبق تحلیل‌هایی که صندوق‌های سرمایه‌گذاری بزرگ و غول‌هایی مثل بلک‌راک و همچنین مؤسسات آینده‌پژوهی اقتصادی انجام داده‌اند، تا سال ۲۰۳۰ حدود بیست درصد اقتصاد دنیا به‌صورت توکنیزه خواهد شد. توکنیزه شدن به زبان ساده یعنی نمادی از دارایی‌های دنیای بازار سرمایه فعلی را در بستر بلاک‌چین ضرب کنیم و در آنجا عرضه کنیم.

اما این اتفاق چه تفاوتی با وضعیت فعلی سیستم‌های مالی دارد؟

اولا وقتی دارایی روی بلاک‌چین ثبت می‌شود و نمود توکنی پیدا می‌کند، تعداد و جزئیات آن از طریق قرارداد هوشمند قابل مشاهده است. یعنی می‌توان دید این دارایی‌ها در چند آدرس کیف‌پول توزیع شده‌اند، چه کسی چه مقدار در اختیار دارد و آیا کسی می‌تواند بازار را دستکاری کند یا خیر. دومین ویژگی، شفافیت و نظارت‌پذیری است؛ به‌طوری‌که امکان انحصار یا دستکاری بازار(Manipulation) کاهش می‌یابد. سومین ویژگی این است که چنین دارایی‌هایی به‌راحتی می‌توانند با انواع دیگر از رمزارزها یا حتی CBDCها (ارزهای دیجیتال بانک مرکزی) تبادل شوند و تنوع بیشتری از کلاس‌های دارایی را در یک پلتفرم ممکن کنند.

برای مثال، اگر توکن طلا، توکن معادل دلار، توکن معادل ریال، توکن معادل سهام ایران‌خودرو و همچنین بیت‌کوین داشته باشیم، اینها می‌توانند خیلی راحت و سریع به یکدیگر تبدیل شوند. چهارمین ویژگی این است که بازارهای دنیا به‌سمت شبانه‌روزی شدن پیش می‌روند. یعنی بازارهایی که ۲۴ ساعته فعال‌اند و در نتیجه امکان انجام کارهای غیرشفاف در فاصله‌ زمانی تعطیلی بازار از بین می‌رود. پنجمین ویژگی این است که با مفهوم توکنایز کردن، حداقل میزان سرمایه‌گذاری (Minimum Ticket Size) نیز کاهش می‌یابد. یعنی کوچک‌ترین واحد سرمایه‌گذاری یک دارایی کوچک‌تر می‌شود و افراد بیشتری می‌توانند وارد آن بازار شوند. این ویژگی‌ها، مزیت‌هایی هستند که توکنایز برای سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها به ارمغان می‌آورد.

چه دارایی‌هایی بیشترین پتانسیل برای توکنایز شدن را دارند و چرا؟

بیشترین دارایی‌هایی که پتانسیل توکنیزه شدن دارند، آنهایی هستند که اندازه‌ سرمایه‌گذاری اولیه در آنها بزرگ است. مثل املاک؛ سرمایه‌گذاری در بازار ملک برای افراد با سرمایه‌ کم دشوار است. درحالیکه با کمک توکنایز شدن می‌توان این فرآیند را آسان‌تر کرد، چون کوچک‌ترین واحد یک ملک هم می‌تواند به‌صورت توکن عرضه شود. دسته‌ دوم، دارایی‌های هم‌ارزش یا یکسان‌پذیر (Fungible Assets) هستند، مانند طلا، نقره و فلزات گران‌بها که در همه جای دنیا ارزش مشابهی دارند. دسته‌ سوم، بازار سرمایه کشورهاست.

ما همیشه متقاضیان زیادی از سرمایه‌گذاران خارجی داشته‌ایم که برای ورود به بورس ایران مجبور بودند از واسطه‌ها استفاده کنند و کارمزدهای بالایی بپردازند. در واقع نوعی خودتحریمی در این زمینه وجود داشته است. پس به‌ترتیب، اولویت‌های اصلی توکنایز در حال حاضر عبارتند از: املاک، دارایی‌های فلزی و بازار سرمایه. البته باید توجه داشت که توکنایز صرفاً استفاده از یک فناوری ثبت جدید به‌جای دیتابیس سنتی است. سرمایه‌گذاران باید بدانند که دارایی توکنیزه‌ای که خریداری می‌کنند همچنان تابع همان قوانین و قواعد بازار سنتی آن دارایی است. توکنایز به‌خودی‌خود ارزش افزوده‌ای ایجاد نمی‌کند، مگر در مواردی مانند افزایش نقدپذیری. اما از نظر تحلیل بنیادی، باید همه‌ی عوامل سنتی دارایی نیز در نظر گرفته شوند.

با توجه به بلاتکلیفی رویه قضایی، سرمایه‌گذاران و پروژه‌ها چه مخاطرات حقوقی دارند؟

هنوز تفاوت بین مفاهیمی مانند کوین، توکن، بلاک‌چین عمومی یا خصوصی، توکن دارایی و توکن کاربردی برای رگولاتور شفاف نیست. البته این مسئله ناشی از ضعف بخش خصوصی یا کمبود دانش فعالان این حوزه نیست؛ بلکه بیشتر به نبود گوش شنوا در سطح حاکمیتی برمی‌گردد. تا زمانی که این تفکیک‌ها انجام نشود، رسیدگی به پرونده‌های مرتبط نیز با مشکل مواجه خواهد بود. سرمایه‌گذاران نیز نگران‌اند، زیرا ممکن است پروژه‌ای را با نهاد امین و کاستی‌های مشخص طراحی کنند، قرارداد هوشمند آن را شفاف و قابل‌حسابرسی سازند، اما به‌دلیل نبود درک دقیق از تفاوت پروژه‌های توکن کاربردی و سرمایه‌ای، کل پروژه تحت‌الشعاع تصمیم‌های اشتباه قرار گیرد. در واقع، ما تا سال ۲۰۲۱ در ابهام این حوزه با دنیا همسو بودیم. اما از آن سال به بعد، دنیا جلو رفت و ما در همان ابهام ماندیم. رگولاتور عقب مانده و همین باعث شده بسیاری از فعالان، به‌ویژه سرمایه‌گذاران، احساس ناامنی کنند.

چگونه تعادل بین نوآوری و تنظیم‌گری این حوزه می‌تواند حفظ شود؟

در واقع هیچ تضادی میان نوآوری و تنظیم‌گری وجود ندارد. قوانین بازارهای سنتی کاملاً برای مفهوم توکنایز وجود دارد و حتی در کشور ما، شاید بیش از حد قانون‌گذاری شده است. به‌عبارتی، ما دچار تورم قانون هستیم. اما وقتی تنظیم‌گر حاضر نباشد ویژگی‌های بازارهای مدرن را بپذیرد مانند فعالیت ۲۴ ساعته، آربیتراژ میان بازارها و جریان نقدینگی بین آن‌ها عملا جلوی نوآوری گرفته می‌شود. هرکدام از مزایایی که پیش‌تر درباره توکنایز گفته شد می‌تواند از نگاه تنظیم‌گر تهدید تلقی شود، در حالی‌که واقعیت برعکس است. با توجه به روند جهانی و دیجیتالی‌شدن بازارها، چاره‌ای جز پذیرش این تحولات وجود ندارد. امیدواریم رکورد فرصت‌سوزی‌های گذشته تکرار نشود و در بازی جهانی از ساختارهای قدیمی عقب نمانیم.

تجربه جهانی نشان داده که توکنایز نقدینگی و دسترسی به سرمایه را افزایش می‌دهد. فکر می‌کنید بازار ایران چقدر آماده‌ این تغییر است؟

به‌نظر من بسیار زیاد. چون قشر ریسک‌پذیر بازار سرمایه ایران تا امروز به‌اندازه‌ی کافی تجربه و آمادگی دارد. افرادی هم که به‌دنبال روش‌های متنوع سرمایه‌گذاری بوده‌اند، تا امروز وارد این حوزه‌ها شده‌اند. به‌نظرم پیوند میان این گروه‌ها همان نقطه‌ای است که می‌تواند جریان سیال نقدینگی را بین بازارهای مختلف برای مردم فراهم کند. این جریان نه‌تنها به مولدسازی اقتصاد و حذف تخلفات کمک می‌کند، بلکه در دوران رکود یا ریزش بازارها، می‌تواند انتقال نقدینگی بین بازارهای موازی مانند بورس و رمزارز را ساده‌تر کند. به این ترتیب، سرمایه‌گذار دیگر مجبور نیست با چند مرحله تبدیل، برداشت، واریز و پرداخت کارمزد، از بازاری به بازار دیگر برود.

نقش بانک‌ها و نهادهای مالی سنتی در توسعه یا محدود کردن توکنایز چیست؟

بانک‌ها و نهادهای مالی سنتی، طبیعتا تابع رگولاتورهای سنتی هستند. از نگاه حاکمیت، این نهادها همواره نسبت به بخش خصوصی جایگاه مثبت‌تری داشته‌اند، چون بازوی اجرایی دولت در نظام پولی و مالی محسوب می‌شوند. بنابراین ورود بورس و بانک‌ها به حوزه توکنایز، در صورتی که با انحصار همراه نباشد و شرایط رقابت برابر برقرار بماند، می‌تواند به افزایش پذیرش عمومی کمک کند. اما اگر این ورود انحصاری باشد و رگولاتور امتیازهای خاصی برای آن‌ها تعریف کند، طبیعتاً کاربران از آن استقبال نخواهند کرد.