پژوهشی در بنیادهای حقوقِ هوشِ مصنوعی (۲۰)؛ شفافیت، عیارسنجِ مشروعیت قدرت

پژوهش‌هایمان در بنیادهای حقوقی هوش مصنوعی رسید به بایسته‌های «تنظیم‌گریِ خوب» در هوش مصنوعی. با همین سرفصل سلسله یادداشت‌های ذیل را پشت سر گذاشته‌ایم: یادداشت شانزدهم: ضرورت تنظیم‌گری یادداشت هفدهم: تناسب یادداشت هجدهم: انصاف یادداشت نوزدهم: مسئولیت و پاسخگویی و چنان‌که در یادداشت گذشته (نوزدهم) آمد، از اهمیت «مسئولیت‌پذیری» نهادهای تنظیم‌گر و قانون‌گذار گفتیم و تاکید شد که قدرت بدون پاسخگویی، به استبداد نهفته می‌انجامد. اما نکته اینجاست که آیا پاسخگویی بدون «امکانِ پرسش» معنا دارد؟ در جایی که پرسش‌ها امکان رویش نداشته باشند، ادعای «مسئولیت» و پاسخگویی، اگر نیرنگ نباشد، دست‌کم حنای بی‌رنگ است. آنچه پرسش را ممکن می‌کند شفافیت است و به همین سبب در یادداشت بیستم، از شفافیت خواهم گفت؛ عنصری که به‌مثابه نور، تاریکی‌های قدرت را روشن می‌سازد و امکان قضاوت عمومی را فراهم می‌کند. به زبان تمثیل می‌توان گفت اگر پاسخگویی همانند آینه‌ای است در برابر قدرت، شفافیت به‌سان نوری است که این آینه را از غبار می‌زداید و به آن امکان نمایش می‌دهد. تنظیم‌گریِ خوب، بدون شفافیت، به جعبه سیاه می‌ماند؛ ساختاری پیچیده و ناشفاف که نه قابلیت اعتماد دارد و نه ظرفیت اعتراض. اول- ضرورت شفافیت و اعتماد فعال ۱۹۴. شفافیت، شرطِ امکان پرسش است. پاسخگویی، مفهومی تهی و نمادین باقی می‌ماند اگر امکانِ طرح پرسش فراهم نباشد. جایی که اطلاعات پوشیده، فرایندها پنهان، و مسیرهای تصمیم‌گیری تاریک‌اند، مخاطب چگونه می‌تواند مطالبه‌ی پاسخ کند؟ در زیست‌جهانی که ساختار قدرت خود را در لفافه‌ می‌پوشاند، حتی بهترین نهادها نیز از آسیبِ استبداد نهفته مصون نیستند. ۱۹۵. پرسش، فرزند آگاهی است و آگاهی، در گرو دسترسی به داده و دانستن فرایندهاست. اگر ما ندانیم تصمیم چگونه گرفته شده، کدام مسیر طی شده، چه کسانی دخیل بوده‌اند و چه منافع یا اولویت‌هایی در نظر گرفته شده، چگونه می‌توانیم بپرسیم که «چرا» و «چگونه»؟ شفافیت، زمینه‌ساز این دانستن است. ۱۹۶. شفافیت، نه صرفاً ابزار پاسخگویی بلکه شرطِ...