بازنگری اساسی در نقشه راه اینترنت اشیا کشور باید انجام شود

به‌گزارش پیوست، کارشناسان حوزه فناوری با اشاره به لزوم تحول اساسی در اکوسیستم اینترنت اشیاء کشور، بر چهار اولویت کلیدی تأکید کردند: به‌روزرسانی نقشه راه (که آخرین بار در سال ۱۳۹۹ تدوین شده)، ایجاد استانداردهای بومی، توسعه زیرساخت‌ها و حمایت همه‌جانبه از استارت‌آپ‌ها. آنها هشدار دادند که سند موجود با توجه به ظهور فناوری‌های نوینی مانند هوش مصنوعی و همچنین مشکلات زیرساختی و نبود پروتکل‌های یکپارچه، پاسخگوی نیازهای فعلی نیست. از سوی دیگر، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ بیش از ۶۰ درصد درآمد این حوزه از بخش نرم‌افزار و خدمات تأمین شود که ضرورت سرمایه‌گذاری و توجه ویژه به توسعه راه‌حل‌های بومی را بیش از پیش آشکار می‌سازد.

تدوین نقشه راه اینترنت اشیا با ظهور هوش مصنوعی

ایمان اعیانی، مدیرکل اینترنت پرکاربرد معاونت فناوری مرکز ملی فضای مجازی، در سخنان خود به چالش‌های تنظیم‌گری و نقشه راه اینترنت اشیا اشاره کرد و گفت: «شورای عالی فضای مجازی در راستای حکمرانی فضای دیجیتال، تدوین نقشه‌های راه مختلفی از جمله اینترنت اشیا را از سال ۱۳۹۶ آغاز کرده که در سال ۱۳۹۹ به‌روزرسانی شد. اما با ظهور فناوری‌های نوینی مانند هوش مصنوعی، این سند نیازمند بازنگری اساسی است.»

او با اشاره به مشکلات اجرایی افزود: «متاسفانه تصویب و اجرای موثر این اسناد در سال‌های اخیر محقق نشده و همین مساله منجر به بروز خلاءهای راهبردی در برخی حوزه‌ها شده است. در گفت‌وگوهای متعدد با نهادهای مختلف، به این نتیجه رسیدیم که بسیاری از چالش‌های فعلی ناشی از کمبود زیرساخت‌های هوشمندسازی است.»

اعیانی به تغییر نگرش صنایع اشاره کرد و گفت: «خوشبختانه امروزه تمایل شرکت‌ها برای بهره‌گیری از فناوری‌های نو افزایش یافته، اما نبود استانداردها، پروتکل‌های یکپارچه و زیرساخت‌های مناسب، توسعه این حوزه را با مانع مواجه کرده است. به‌عنوان مثال، صنایعی مانند لوازم خانگی و خودرو برای پیاده‌سازی راه‌حل‌های مبتنی بر اینترنت اشیا با کمبود زیرساخت‌های کارآمد روبه‌رو هستند.»

او بر ضرورت تکمیل نقشه راه اینترنت اشیا تاکید کرد و گفت: «برای حکمرانی موثر در این عرصه، تکمیل و تصویب این سند راهبردی ضروری است. همچنین حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان باید گسترش یابد و نهادهای مختلف با به‌کارگیری راه‌حل‌های فناورانه، مشارکت فعال‌تری داشته باشند. استانداردسازی نیز به‌عنوان پیش‌نیاز اصلی توسعه این حوزه، نیازمند پیگیری جدی است، چرا که تاکنون به‌طور کامل محقق نشده است.»

برنامه‌ریزی هوشمندانه

محمدکاظم صیادی، عضو هیات علمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، با تاکید بر اهمیت نقشه راه اینترنت اشیا گفت: «این سند راهبردی ارتباط مستقیمی با تحولات صنعت ۴.۰ دارد و به عنوان موتور محرک هوشمندسازی در بخش‌های مختلف صنعتی عمل می‌کند. برای بهره‌برداری از زنجیره ارزش این حوزه، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق هستیم.»

او به تحلیل زنجیره ارزش اینترنت اشیا پرداخت و توضیح داد: «این زنجیره شامل سه بخش اصلی سخت‌افزار (۲۹٪ سهم درآمدی پیش‌بینی شده تا ۲۰۳۰)، ارتباطات (۹٪) و اپلیکیشن‌ها (۶۱٪) است. این ارقام نشان‌دهنده ضرورت توجه ویژه به توسعه نرم‌افزار و خدمات است، هرچند زیرساخت سخت‌افزاری نیز همچنان حیاتی باقی می‌ماند.»

صیادی درباره تدوین نقشه راه گفت: «با توجه به اسناد بالادستی موجود، از جمله برنامه هفتم توسعه، شش بعد کلیدی را مدنظر قرار داده‌ایم. این ابعاد بدین شرح است؛ زیرساخت ارتباطی و اطلاعاتی، امنیت سایبری، تسهیل‌گری، یکپارچه‌سازی تنظیم‌گری، استانداردسازی و کاربردها. برای هر بعد، اهداف عملیاتی تعریف شده که نیازمند همفکری ذی‌نفعان است.»

نقش مهم آزمایشگاه‌ها؛ از ارزیابی تا طراحی

مهدی حسین‌پور، رئیس آزمایشگاه فناوری اطلاعات پژوهشگاه ارتباطات، در سخنان خود به اقدامات این نهاد در حوزه استانداردسازی اینترنت اشیا اشاره کرد و گفت: «توسعه استانداردها و ایجاد زیرساخت‌های آزمایشگاهی از محورهای اصلی فعالیت پژوهشگاه ارتباطات است که در این راستا، آزمایشگاهی به عنوان بستر آزمون و ارزیابی فناوری‌های این حوزه راه‌اندازی شده است.»

او با بیان اهمیت همکاری‌های بین‌المللی افزود: «برای مشارکت در تدوین استانداردهای جهانی، ارتباط نزدیکی با سازمان ملی استاندارد برقرار کرده و دبیرخانه کمیته فنی ICS41 را در پژوهشگاه تاسیس کرده‌ایم. این کمیته زیرمجموعه JTC1 در حوزه فناوری اطلاعات است که تمرکز اصلی آن استانداردهای اینترنت اشیا و دوقلوی دیجیتال را شامل می‌شود.»

حسین‌پور به ساختار فعالیت‌های پژوهشگاه در این زمینه پرداخت و توضیح داد: «ما کار خود را در سه بخش اصلی پیش می‌بریم: جذب مشارکت فعالان صنعت، تدوین استانداردهای مرتبط و حضور موثر در مجامع بین‌المللی. همچنین، برگزاری سمینارها و صدور گواهینامه‌ها بخشی از اقدامات ما بوده است».

او در ادامه به تشریح ساختار کمیته ICS41 پرداخت و گفت: «این کمیته شامل گروه‌های تخصصی است که هرکدام بر جنبه‌های مختلف اینترنت اشیا مانند تبادل اطلاعات، اپلیکیشن‌ها و تعامل بین حوزه‌ها کار می‌کنند. با پیشرفت فناوری، گروه‌های جدیدی نیز در حال شکل‌گیری هستند، مانند حوزه اینترنت اشیا در محیط‌های زیرآبی.»

حسین‌پور بر ضرورت نقش‌آفرینی ایران در استانداردسازی جهانی تاکید کرد و گفت: «هدف ما این است که ایران به عنوان یک بازیگر موثر در عرصه بین‌المللی ظاهر شود و بتواند در نقش مشاور و ارائه‌دهنده استانداردها عمل کند. این موضوع برای رشد صنعتی کشور حیاتی است.»

او به برخی چالش‌های کلیدی این حوزه اشاره کرد و گفت: «امنیت داده‌ها یکی از مهم‌ترین دغدغه‌هاست، چرا که اطلاعات حساس در بستر اینترنت اشیا جریان دارند و باید از حملات سایبری مصون بمانند. همچنین، مقیاس‌پذیری سیستم‌ها و بهینه‌سازی مصرف انرژی از دیگر معیارهای اساسی در طراحی استانداردها هستند.»

حسین‌پور به موضوع پردازش داده‌ها نیز پرداخت و افزود: «تعیین محل مناسب پردازش داده‌ها، چه در لبه (Edge) و چه به صورت متمرکز، تاثیر مستقیمی بر هزینه‌ها و کارایی سیستم‌ها دارد. علاوه‌بر این، مسائلی مانند حریم خصوصی، تعیین نوع داده‌های مجاز برای جمع‌آوری و یکپارچه‌سازی تجهیزات باید در استانداردها لحاظ شود.»

چالش کلیدی: مقاومت دستگاه‌ها در اشتراک داده

فریدون رستمی، مدیرکل تسهیل‌گری و حمایت از کسب‌وکارها و سکوهای دیجیتال، با اشاره به تقسیم‌ کار صحیح در اکوسیستم دیجیتال گفت: «دولت باید با تنظیم‌گری هوشمند بستر را فراهم کند و بخش خصوصی با نوآوری پیشرو باشد. این هماهنگی موجب افزایش اثربخشی کل اکوسیستم می‌شود.»

او به اقدامات عملی اشاره کرد: «پژوهشگاه ارتباطات به عنوان آزمایشگاه مرجع اینترنت اشیا شناخته شده و هماهنگی صدور مجوزها نیز از طریق سازمان فناوری اطلاعات انجام می‌شود. این چارچوب‌ها به توسعه منسجم این حوزه کمک می‌کند.»

رستمی با تشریح نقش اداره‌ کل متبوع خود اظهار داشت: «ماموریت اصلی ما تسهیل شرایط و حمایت از کسب‌وکارها مطابق اسناد بالادستی است که این حمایت‌ها در دو قالب مالی و غیرمالی ارائه می‌شود.» او توضیح داد: «در بخش حمایت‌های مالی، تسهیلات تبصره ۱۸، مشوق‌های مالیاتی و بیمه‌ای به شرکت‌های متعددی اعطا شده است.»

مدیرکل تسهیل‌گری و حمایت از سکوهای دیجیتال با اشاره به اهمیت حمایت‌های غیرمالی افزود: «در این حوزه با ابزارهایی مانند تسهیل مقررات و فراهم‌آوری دسترسی به داده‌ها، درصدد هموار کردن فضای کسب‌وکار هستیم. از جمله اقدامات کلیدی، توسعه سامانه‌های داده باز مانند Data.gov.ir است که امکان بهره‌برداری بخش خصوصی از اطلاعات دستگاه‌های دولتی را فراهم می‌کند.»

رستمی در ادامه به خدمات سامانه نوآفرین اشاره کرد: «از سال ۱۳۹۸ تاکنون تعداد ۳۸۱ شرکت نوپا از خدمات این سامانه شامل تسهیلات مالی، معافیت‌های مالیاتی و دسترسی به داده‌ها بهره‌مند شده‌اند. همچنین سامانه ۱۶۴۹ برای دریافت درخواست‌های معافیت مالیاتی راه‌اندازی شده که تاکنون چهار سکوی داخلی از آن استفاده کرده‌اند.»

او در پایان با تاکید بر اهمیت داده‌ها اعلام کرد: «مهم‌ترین چالش حاضر، همکاری نکردن برخی نهادهای دولتی در اشتراک‌گذاری داده‌ها است. ما در سازمان فناوری اطلاعات پیگیر جمع‌آوری و انتشار داده‌های قانونی برای استفاده فعالان اقتصادی هستیم. این نوع حمایت غیرمالی اگرچه ملموس نیست، اما تاثیر بسزایی در رشد کسب‌وکارهای نوآورانه دارد.»

نیازهای بهره‌بردار و سازنده

عظیم‌ فرد، مدیر کل سرویس‌های رادیویی سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، در توضیح موضوع استانداردها گفت: «در تدوین استانداردها باید بین نیازهای بهره‌بردار و سازنده تمایز قائل شد. به عنوان مثال، در وزارت کشاورزی برخی مشخصات برای بهره‌برداری کافی است، اما سازنده بودن آن ملزم به رعایت الزامات گسترده‌تری برای عرضه محصول است. در حوزه ارتباطات، تمرکز اصلی ما بر پارامترهای اجباری مانند پایداری فرکانسی، سطح تشعشعات و نرخ جذب انرژی در دستگاه‌هایی مانند گوشی همراه است.»

او با تقسیم‌بندی استانداردهای حوزه فناوری اطلاعات توضیح داد: «ما دو دسته شبکه‌های اپراتوری و شبکه‌های اینترنت اشیا را داریم که ممکن است به صورت مستقل یا ترکیبی عمل کنند. سازمان تنظیم مقررات برای هر دو گروه استانداردهایی تدوین کرده که آخرین ویرایش آن در سال ۱۴۰۲ منتشر شده و شامل ۱۸ ردیف استاندارد برای آزمایشگاه‌های سنجش پارامترهاست.»

در بخش نظارت بر اجرای استانداردها، عظیم‌فرد اضافه کرد: «کلیه دستگاه‌های تولیدی یا وارداتی به صورت نمونه‌برداری آزمایش می‌شوند. این فرآیند که هم‌اکنون به صورت روزانه در حال انجام است، موجب کاهش احتمال ایجاد اختلال در شبکه‌ها می‌شود. اپراتورهایی مانند همراه اول و ایرانسل نیز محصولات اینترنت اشیای خود را وارد کرده‌اند و ما به صورت مستمر این تجهیزات را رصد می‌کنیم تا از ایجاد نشدن اختلال، به ویژه در بخش فرکانس‌ها اطمینان حاصل کنیم.»

مدیر کل سرویس‌های رادیویی به فرکانس‌های شبکه‌های اختصاصی اشاره کرد و گفت: «فرکانس‌های زیر ۶ گیگاهرتز با پهنای باند مناسب برای شبکه‌های اختصاصی مانند IMT و LTE اختصاصی شناسایی شده‌اند که پس از تصویب نهایی در کمیسیون فنی قابل استفاده خواهند بود.»

عظیم‌فرد در پایان با تاکید بر پویایی فرآیند استانداردسازی گفت: «این فرآیند هیچگاه متوقف نمی‌شود و نیاز به به‌روزرسانی مستمر دارد. حتی برای دستگاه‌های کم‌توان که در باند خاصی عمل نمی‌کنند، در صورت رعایت سطوح مجاز توان، امکان تایید وجود دارد. این رویکرد طیف وسیعی از تجهیزات از کارت‌های ساده تا دستگاه‌های خودرویی را پوشش می‌دهد و مسئولیت نظارت بر آن، حتی در صورت بی‌توجهی واردکنندگان، بر عهده سازمان است.»