مرکز پژوهش‌های مجلس: ایران در زیرساخت‌های سایبری و حفاظت از داده‌های شخصی ضعف دارد

به گزارش پیوست، در گزارشی که از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس تهیه شده است، یکی از گام‌های اساسی برای بهبود حکمرانی داده، تدوین و تصویب قوانینی مشابه مقررات عمومی حفاظت از داده‌های اتحادیه اروپا است که علاوه بر حفاظت از حقوق شهروندان، فضای مناسبی برای نوآوری‌های دیجیتالی فراهم می‌کند.

هر چند مرکز پژوهش‌های مجلس روی تصویب قانون حکمرانی داده مانند مقررات عمومی حفاظت ازداده‌های اتحادیه اروپا تاکید کرده است اما با وجود گذشت عمر تقریبا ۱۰ ساله از این لایحه در دولت هنوز نهایی نشده است و بسیاری از کارشناسان می‌گویند لایحه حفاظت از داده‌ای که پیش‌تر در دولت مطرح بود با روح توسعه‌ای هوش مصنوعی مغایرت دارد و اجازه به اشتراک گذاری داده‌ها و استفاده هوش مصنوعی از داده‌ها را نمی‌دهد.

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، با توجه به اینکه داده‌ها به‌ عنوان یک دارایی استراتژیک در عصر دیجیتال شناخته می‌شوند، حکمرانی مؤثر داده‌ها می‌تواند به رشد اقتصادی و تقویت نقش ایران در اقتصاد جهانی کمک کند. با توجه به اینکه داده‌ها به‌ عنوان یک دارایی استراتژیک در عصر دیجیتال شناخته می‌شوند، حکمرانی مؤثر داده‌ها می‌تواند به رشد اقتصادی و تقویت نقش ایران در اقتصاد جهانی کمک کند. هوش‌مصنوعی مسئولانه، بلاکچین، شهرهای هوشمند، اینترنت اشیا و اینترنت اشیا زیستی نانویی از جمله مواردی است که تاثیر اصلی را روی آینده حکمرانی ملی داده‌ها دارد.

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «روندهای موثر برآینده حکمرانی ملی داده‌ها» آمده است: هوش مصنوعی مسئولانه و حکمرانی ملی داده، دو مفهوم کلیدی هستند که در کنار هم می‌توانند بهبود قابل‌ توجهی در عملکرد افراد و سازمان‌ها ایجاد کند. دستیابی به هوش مصنوعی مسئولانه، نیازمند حکمرانی داده قوی است. در هوش مصنوعی مسئولانه، اصلی‌ترین هدف، تضمین این است که هوش مصنوعی با رعایت اصول اخلاقی، حقوقی و ارزش‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه، به منظور خدمت به انسانیت و بهبود شرایط زندگی افراد، طراحی و پیاده‌سازی شود. حکمرانی داده از طریق تعیین استانداردها، قوانین و مقررات قابل اجرا، می‌تواند به تضمین هوش مصنوعی مسئولانه کمک کند. همچنین، از طریق مدیریت داده‌ها، می‌توان به تشخیص و رفع تبعیض‌های ناشی از هوش مصنوعی، تضمین شفافیت و امنیت داده‌ها و حفاظت از حریم خصوصی شهروندان، کمک کرد. بنابراین، هوش مصنوعی مسئولانه و حکمرانی داده با یکدیگر ارتباط مستقیم دارند و رویکردی مبتنی‌بر این دو مفهوم می‌تواند بهبود قابل توجهی در عملکرد سازمان‌ها و جامعه داشته باشد.

مرکز پژوهش‌های مجلس طبق گزارشی که منتشر کرده است معتقد است بلاکچین به عنوان یکی دیگر از موارد تاثیرگذار در روندهای موثر بر آینده حکمرانی ملی داده‌‌ها شناخته می‌شوند. طبق این گزارش مرکز پژوهش‌ها هرچند بلاکچین از نظر فنی یک فناوری بالغ نیست، اما می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر حکمرانی ملی داده داشته باشد. این فناوری می‌تواند به ساده‌سازی مدیریت اطلاعات قابل اعتماد کمک کند و دسترسی بخش دولتی به داده‌های عمومی را با حفظ امنیت این اطلاعات آسان کند.

حکمرانی داده به‌عنوان یکی از اصول اساسی در توسعه و مدیریت شهرهای هوشمند نیز عمل می‌کند. در شهرهای هوشمند، حجم عظیمی از داده‌ها از منابع متنوعی مانند حسگرها، دستگاههای اینترنت اشیا، سیستم‌های حمل‌ونقل و زیرساخت‌های شهری جمع‌آوری می‌شود. حکمرانی داده‌ها شامل خط‌مشی‌ها، فرایندها و استانداردهایی است که برای مدیریت، حفاظت، اشتراک‌گذاری و استفاده بهینه از این داده‌ها به‌ کار گرفته می‌شوند.

کلان‌داده‌ کلیدواژه موثر بر آینده حکمرانی ملی داده‌ها

طبق گزارش مرکز پژوهش‌ها،‌در ۱۰ سال آینده، رشد روزافزون حجم داده‌ها، پیشرفت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات، توسعه دولت الکترونیکی، روند جهانی شدن، تمرکز بر حریم شخصی، تقاضای بالا برای داده‌ها و نیاز به قوانین و مقررات جدید تأثیر به‌سزایی در نظام حکمرانی ملی داده کشورها خواهد داشت. برخی از روندهای تأثیرگذار بر حکمرانی داده روندهای فناور محور است که یکی از این روندهای فناورمحور نیز کلان‌داده است.

بر این اساس، در آینده، کلان داده همچنان یکی از مهم‌ترین موضوعات در حوزه فناوری و کسب‌وکار خواهند بود. افزایش رشد روز افزون رسانه‌های اجتماعی و رشد اینترنت اشیا، موجب می‌شود داده‌ها از نظر ساختار، متنوع‌تر و بسیار پیچیده شوند.

در گزارشی که توسط مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۱۵ به چاپ رسیده، نحوه استفاده از داده‌ها در خط‌ مشی‌گذاری بررسی شده است. در این گزارش به این موضوع اشاره شده است که استفاده از کلان داده‌ها می‌تواند برای تحلیل و پیش‌بینی روندهای مختلف مفید باشد و خط و مشی‌گذاران را در بهبود رویکرد و برنامه‌ریزی‌های خود یاری کند. همچنین، اهمیت بالایی در پیشرفت توسعه پایدار، کاهش فقر، افزایش بهره‌وری و بهبود زندگی شهروندان دارد.

با افزایش تعداد دستگاه‌های متصل به اینترنت و انتقال داده‌های تولید شده توسط این دستگاه‌ها، حجم داده‌هایی که باید پردازش شوند، بسیار بیشتر خواهد شد از همین رو با افزایش استفاده از کلان داده، حفظ حریم خصوصی و امنیت داده‌ها از اهمیت بیشتری برخوردار می‌شوند. در این راستا، ممکن است تلاش‌های بیشتری برای توسعه فناوری‌های امنیتی و قوانین مربوط به حفظ حریم خصوصی انجام شود. در مجموع، کلان‌داده‌ها به عنوان یک ابزار مؤثر در پردازش و تحلیل داده‌ها و بهبود عملکرد کسب‌وکارها، همچنان به عنوان یکی از مهم ترین موضوعات در حوزه فناوری و کسب‌وکار خواهند بود.

ضعف در حکمرانی ملی داده برابر است با آسیب‌پذیری امنیتی

ضعف در حکمرانی ملی داده موجب افت کیفیت داده‌های ملی، آسیب‌پذیری امنیتی داده‌های حساس ملی و اسرار تجاری بخش خصوصی و کاهش قدرت رقابت بازار داخلی و بین‌المللی می‌شود و بر شاخص‌های توسعه کشورها تأثیرگذار است.

حکمرانی ملی داده می‌تواند به شکل گسترده‌ای بر روی تولید ناخالص داخلی کشورها تأثیرگذار باشد و با فراهم کردن شرایط لازم و کافی دسترسی به داده‌های با کیفیت برای بخش خصوصی، فرصت تجاری‌سازی کلان‌‌داده‌ها را ایجاد کند و همچنین موجب افزایش کارایی، شفافیت و ارتقای کیفیت خدمات عمومی و موجب جلب مشارکت بیشتر شهروندان در حکمرانی شود.

چالش‌های مهم روندهای موثر بر آینده حکمرانی ملی داده‌ها شامل کمبود داده‌های معتبر و قابل اعتماد، دسترسی ناعادلانه به داده‌های ملی، انحصارطلبی‌های نهادهای خاص و مراکز داده قدیمی است که امکان اشتراک گذاری داده‌ها را محدود می‌کند. علاوه بر این، محدودیت‌های فنی و مالی در توسعه سیستم‌های ملی حکمرانی داده، برخی نواقص امنیتی در مدیریت داده‌ها و کمبود نیروی انسانی ماهر از دیگر چالش‌های مهم هستند. نبود آگاهی و مشارکت کافی جامعه نیز به‌دلیل عدم اطلاع‌رسانی درست درباره اهمیت حکمرانی داده، اجرای خط مشی‌ها را دشوارتر کرده است.

در نهایت، آینده حکمرانی داده در ایران از نظر مرکز پژوهش‌ها به توانمندی در جذب و پرورش نیروی انسانی متخصص و توانمند وابسته است. کشورهایی مانند کره جنوبی و سنگاپور نشان داده‌اند که سرمایه‌گذاری در آموزش و ایجاد نیروی متخصص در حوزه‌های داده‌محور، نقش کلیدی در موفقیت‌های دیجیتالی آنها داشته است.

بر این اساس، ایران نیز برای دستیابی به یک اکوسیستم داده‌محور پایدار، باید آموزش‌های تخصصی و پروژه‌های تحقیقاتی در حوزه‌های امنیت سایبری، تحلیل داده و حکمرانی دیجیتال را در اولویت قرار دهد. ایجاد یک شبکه قوی از همکاری‌های دانشگاهی و صنعتی، همراه با تقویت نهادهای نظارتی مستقل، می‌تواند کشور ایران را به یکی از بازیگران اصلی در حوزه حکمرانی داده در منطقه تبدیل کند. از طرفی هر کشوری شرایط ویژهای دارد که بر روش حکمرانی ملی داده آن تأثیر می‌گذارد. این شرایط شامل ساختار سیاسی و اداری کشور، فرهنگ و ارزش‌های جامعه، سطح توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات، وضعیت قوانین و مقررات مربوط به داده‌ها و حفظ حریم خصوصی و غیره است.