صنعت هوش مصنوعی هم از تعرفه‌های ترامپ در امان نمانده‌ است

ایران، به‌عنوان کشوری که در مرحله رشد و توسعه اقتصاد دیجیتال قرار دارد، از نتایج این بحران بین‌المللی بی‌نصیب نمانده است. این اقدامات نه تنها هزینه‌های ساخت مراکز داده و توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی را افزایش داده، بلکه زنجیره تامین جهانی فناوری را مختل کرده است. در همین حال، ایران را به عنوان کشوری که با تحریم‌های بین‌المللی مواجه بوده و شعار سالانه خود را با نظر مقام معظم رهبری «سرمایه‌گذاری برای تولید» انتخاب کرده، با فرصت‌ها و تهدیدهای منحصربه فردی در این زمینه روبه‌رو کرده است.

این مقاله با بررسی داده‌های جدید تا نیمه فروردین ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که صنعت هوش مصنوعی نیز در مرکز این تحولات قرار دارد.

تعرفه‌های ۳۴ درصدی بر کالاهای چینی و ۲۰ درصدی بر محصولات اروپایی موجب افزایش ۹.۲ درصدی هزینه‌های پروژه‌های کلان هوش مصنوعی مانند «استارگیت» شده است.

تاثیرات جنگ تعرفه‌ها بر صنعت هوش مصنوعی جهانی

جنگ تعرفه‌ها اثرات چندوجهی بر صنعت هوش مصنوعی جهانی داشته که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- افزایش هزینه‌های تولید

صنعت هوش مصنوعی به شدت به سخت‌افزارهای پیشرفته مانند پردازنده‌های گرافیکی (GPU) و تراشه‌های خاص وابسته است. وضع تعرفه‌های بالا بر واردات کالاهای فناورانه، از جمله نیمه‌هادی‌ها و پردازنده‌ها که بسیاری از این قطعات در چین تولید یا مونتاژ می‌شوند، موجب افزایش قیمت مواد اولیه حیاتی در ساخت سیستم‌های هوش مصنوعی شده است.

گران‌ترین بخش توسعه هوش مصنوعی، یعنی پردازنده‌های گرافیکی (GPU)، به دلیل تعرفه‌های جدید با کمبود و افزایش قیمت مواجه شده‌اند. شرکت CoreWeave در گزارش خود به افزایش ۳۰ درصد قیمت GPUها اشاره کرده است.

این امر تولیدکنندگان را مجبور کرده بین افزایش قیمت محصولات برای مصرف‌کننده‌ها یا کاهش حاشیه سود خود یکی را انتخاب کنند، که نتیجه آن کاهش سرعت نوآوری و توسعه فناوری‌های AI بوده است و در نتیجه، هزینه‌های توسعه و تحقیقات هوش مصنوعی را افزایش می‌دهد.

۲- اختلال در زنجیره تامین جهانی

شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی که نیازمند تامین قطعات و محصولات از چین بوده‌اند، تحت تاثیر تعرفه‌ها مجبور شده‌اند به دنبال تامین‌کنندگان جایگزین باشند.

بسیاری از شرکت‌های فناوری مجبور شده‌اند زنجیره‌های تامین خود را از چین به کشورهای دیگر مانند ویتنام، هند و تایوان منتقل کنند. این انتقال‌ها با افزایش ۱۵ تا۲۰ درصدی هزینه‌ها همراه بوده است و باعث کاهش کارایی هزینه‌های تولید شد و در کوتاه‌مدت، رشد صنعت هوش مصنوعی را تحت تاثیر قرار داد.

شرکت‌هایی مانند اینتل و انویدیا، برای کاهش وابستگی به چین، به کشورهای دیگر مانند تایوان، مالزی و ویتنام نقل مکان کردند. این اقدامات، هزینه‌های عملیاتی را افزایش داد. این امر نه تنها بهره‌وری و کارایی را تحت‌الشعاع قرار داده، بلکه موجب تأخیر در پروژه‌های توسعه فناوری هوش مصنوعی شده است.

۳- کاهش همکاری‌های بین‌المللی

یکی از ویژگی‌های صنعت هوش مصنوعی، همکاری گسترده شرکت‌ها و موسسات تحقیقاتی در کشورهای مختلف است. اعمال محدودیت‌های تجاری موجب کاهش این همکاری‌ها شده، به‌ویژه میان شرکت‌های آمریکایی و چینی. این مسئله تعادل نوآوری جهانی را دچار مشکل کرده و تحقیقات مشترک در حوزه هوش مصنوعی را کند کرده است.همچنین دسترسی به داده‌های بزرگ (Big Data) که پایه هوش مصنوعی است را محدود کرد و به تجزیه زنجیره تامین فناوری منجر شد.

بسیاری از پروژه‌های مشترک بین دانشگاه‌ها و شرکت‌های آمریکایی و چینی متوقف یا محدود شدند که این امر سرعت پیشرفت جهانی در حوزه هوش مصنوعی را کاهش داده است.

۴- افزایش هزینه‌های ساخت مراکز داده

تعرفه‌های ۳۲ تا ۳۴ درصدی بر واردات تجهیزات الکترونیکی از چین و تایوان، هزینه‌های پروژه‌های کلانی مانند «استارگیت» (پروژه ۵۰۰ میلیارد دلاری مایکروسافت، اوپن ای‌آی و اوراکل) را به شدت افزایش داده است. برآوردها نشان می‌دهد هزینه ساخت مراکز داده به دلیل افزایش قیمت فولاد، آلومینیوم و مس تا ۹.۲ درصد رشد خواهد کرد.

۵- کاهش سرمایه‌گذاری شرکت‌ها

شرکت‌های بزرگی مانند آمازون، گوگل و متا به دلیل افزایش هزینه‌ها، پروژه‌های توسعه‌ای خود را متوقف کرده یا کاهش داده‌اند. به عنوان مثال، مایکروسافت ساخت مراکز داده با ظرفیت ۲ گیگاوات در آمریکا و اروپا را به تعویق انداخت. همچنین سرمایه‌گذاری در استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی ۲۵ درصد کاهش یافته است.

۶- سقوط سهام فناوری

پس از اعلام تعرفه‌ها، سهام اپل و آمازون هرکدام  ۹ درصد و مایکروسافت ۲.۴ درصد کاهش یافت که نشان‌دهنده نگرانی سرمایه‌گذاران از آینده این صنعت است.

۷- رقابت فناوری بین آمریکا و چین

جنگ تعرفه‌ها بخشی از رقابت فناوری بین آمریکا و چین بود. چین در پاسخ به این تعرفه‌ها، سرمایه‌گذاری بیشتری روی توسعه فناوری‌های داخلی از جمله هوش مصنوعی انجام داد. این امر منجر به تسریع در پیشرفت‌های هوش مصنوعی در چین شد و این کشور را به یکی از رقبای اصلی آمریکا در این حوزه تبدیل کرد.

اثرات جنگ تعرفه‌ها بر اقتصاد هوش مصنوعی ایران

ایران به دلیل تحریم‌های بین‌المللی، پیش از این نیز دسترسی محدودی به فناوری‌های پیشرفته داشت، اما ایران نیز هرچند به‌صورت غیرمستقیم، از جنگ تعرفه‌های ترامپ و تنش‌های تجاری آن اثر گرفته است.

در زیر به برخی از اثرات این جنگ بر اقتصاد هوش مصنوعی ایران اشاره می‌شود:

۱- محدودیت دسترسی به سخت‌افزارها و فناوری‌های پیشرفته

ایران به دلیل تحریم‌های اقتصادی و محدودیت‌های حاصل از سیاست‌های تجاری آمریکا، به سختی می‌تواند به سخت‌افزارها و نرم‌افزارهای پیشرفته، که اغلب از محصولات کشورهای توسعه‌یافته هستند، دسترسی پیدا کند. تعرفه‌ها و محدودیت‌های جدید آمریکا این مشکلات را برای ایران دوچندان کرده است.

۲- تاثیر بر پروژه‌های تحقیقاتی و توسعه

علاوه بر محدودیت در دسترسی به فناوری، تنش‌های تجاری نیز امکان همکاری‌های بین‌المللی در زمینه تحقیقات هوش مصنوعی را کاهش داده است. این امر می‌تواند توانمندی‌های ایران در زمینه نوآوری و رشد اقتصادی دیجیتال را محدود کند.

۳- موانع سرمایه‌گذاری خارجی

در حوزه هوش مصنوعی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی نقش مؤثری در رشد فناوری دارد. اما تنش‌های حاصل از جنگ تعرفه‌ها، در کنار تحریم‌های اقتصادی، شانس جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی در ایران را کاهش داده است. این مسئله می‌تواند موجب تأخیر در رشد و توسعه اکوسیستم هوش مصنوعی کشور شود.

۴- افزایش هزینه‌های واردات فناوری

با افزایش تعرفه‌ها بر محصولات فناوری، هزینه‌های واردات فناوری‌های مرتبط با هوش مصنوعی به ایران نیز افزایش یافت. این موضوع به‌ویژه برای شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌های ایرانی که به دنبال توسعه راه‌حل‌های مبتنی بر هوش مصنوعی بودند، مشکل‌ساز شد.

شعار سال و تاثیر جنگ تعرفه‌ها بر تولید داخلی هوش مصنوعی

شعار سال ایران با محوریت «سرمایه‌گذاری برای تولید داخلی» فرصت مناسبی برای تامین نیازهای داخلی در صنعت هوش مصنوعی فراهم کرده است. با این حال، جنگ تعرفه‌ها موجب بروز برخی موانع در تحقق این اهداف شده است.

شعار «سرمایه‌گذاری برای تولید» اگرچه چالش‌هایی مانند کمبود سرمایه و فناوری دارد، اما در صورت اجرای دقیق، می‌تواند ایران را به سمت خودکفایی نسبی در تولید الگوریتم‌های بهینه و سخت‌افزارهای هوش مصنوعی سوق دهد.

فرصت‌ها:

۱- تشویق به تولید داخلی قطعات فناورانه: فشارهای ناشی از جنگ تعرفه‌ها می‌تواند به‌عنوان محرکی برای تولید تجهیزات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری حیاتی در داخل کشور عمل کند.

۲- تقویت توانایی‌های علمی و فناورانه داخلی: محدودیت‌های خارجی می‌تواند شرکت‌های ایرانی را به سمت تحقیق و توسعه بیشتر سوق دهد. شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی می‌توانند از این فرصت استفاده کرده و راه‌حل‌های بومی هوش مصنوعی را توسعه دهند.

۳- همکاری با کشورهای تحت تعرفه: عمدتا چین و روسیه، که خود هدف تعرفه‌های آمریکا هستند، ممکن است برای دور زدن تحریم‌ها، همکاری‌های فناورانه با ایران را گسترش دهند. این امر می‌تواند انتقال دانش و سخت‌افزار به ایران را تسهیل کند. این همکاری‌ها می‌تواند در پروژه‌های پردازش زبان طبیعی، LLM ها و الگوریتم‌های بهینه پررنگتر باشد.

۴- با تمرکز بر ساخت سخت‌افزارهای پایه (مانند سرورها) و استفاده از فناوری‌های متن‌باز، وابستگی خود به واردات را کاهش دهد.

تهدیدها:

۱- محدودیت‌های واردات تجهیزات پیشرفته: چالش‌های ناشی از تعرفه‌ها، دسترسی شرکت‌های ایرانی به تجهیزات روز دنیا را محدود کرده و توسعه فناوری‌های پیشرفته را کند می‌کند.

۲- کاهش رقابت‌پذیری: محدودیت در انتقال فناوری بین‌المللی، ایران را از دستاوردهای جهانی هوش مصنوعی دورتر خواهد کرد.

۳- کاهش رشد اقتصادی جهانی: جنگ تجاری منجر به کاهش تقاضای جهانی شده، که صادرات ایران به ویژه نفت و محصولات پتروشیمی را تحت فشار قرار داده و کاهش درآمد نفتی ایران، منابع مالی لازم برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های هوش مصنوعی را محدود می‌کند.

۴- افزایش هزینه واردات سخت‌افزار: ایران برای توسعه هوش مصنوعی به واردات سخت‌افزار از چین وابسته است. تعرفه‌های جدید ممکن است قیمت این تجهیزات را برای ایران نیز افزایش دهد، چراکه تولیدکنندگان چینی مجبور به جبران خسارت ناشی از کاهش صادرات به آمریکا می‌شوند.

۵- تحریم‌های ثانویه: همکاری ایران با شرکت‌های چینی یا روسی ممکن است تحت تحریم‌های ثانویه آمریکا قرار گیرد و دسترسی به فناوری‌های حیاتی را محدود کند.

۶- کاهش کیفیت محصولات: محدودیت در دسترسی به فناوری‌های پیشرفته ممکن است کیفیت محصولات هوش مصنوعی داخلی را تحت تاثیر قرار دهد.

۷- کمبود دسترسی به داده‌های جهانی: هوش مصنوعی به داده‌های متنوع و بزرگ نیاز دارد، که در ایران به دلیل محدودیت‌های اینترنت و تحریم‌ها، فراهم نیست.

۸- افزایش مهاجرت: بالا رفتن هزینه‌های منابع انسانی متخصص در جهان، جذابیت بیشتری برای مهاجرت نخبگان هوش مصنوعی ایران به خارج از کشور ایجاد می‌کند.

پیشنهادات برای توسعه هوش مصنوعی در ایران

۱- حمایت از تولید داخلی تجهیزات فناوری: ایجاد تسهیلات برای شرکت‌های داخلی که در زمینه تولید GPU، FPGA و سنسورهای هوش مصنوعی فعال هستند.

۲- توسعه همکاری‌های بین‌المللی: جذب سرمایه خارجی از کشورهایی مانند روسیه، چین و هند که از جنگ تجاری آمریکا- چین بهره‌مند می‌شوند.

۳- تقویت دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی: تخصیص اعتبارهای بیشتر به پروژه‌های پژوهشی هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها

۴- استفاده از هوش مصنوعی در صنایع اساسی: کاربرد هوش مصنوعی در مدیریت منابع انرژی، کشاورزی و صنایع پتروشیمی برای کاهش هزینه‌ها و افزایش کارایی

۵- ایجاد پارک‌های فناوری با تمرکز بر طراحی تراشه‌های کم‌مصرف.

۶- استفاده از ظرفیت دانشگاه‌ها برای توسعه الگوریتم‌های بهینه‌تر که نیاز به سخت‌افزارهای گران‌قیمت را کاهش می‌دهند.

۷- ایجاد صندوق ویژه توسعه هوش مصنوعی

۸- معافیت مالیاتی برای شرکت‌های تولیدکننده الگوریتم‌ها و قطعات هوش مصنوعی

۹- تشکیل کنسرسیوم دانشگاهی- صنعتی برای طراحی الگوریتم‌ها و تراشه‌های ویژه پردازش هوش مصنوعی

نتیجه‌گیری

در شرایطی که بازار جهانی هوش مصنوعی تا ۲۰۳۳ به ۴.۸ تریلیون دلار خواهد رسید، ایران می‌تواند با بهره‌گیری از شرایط جدید، سهمی از این بازار را به دست آورد. کلید موفقیت در ترکیب سه عامل است:

• تمرکز بر طراحی الگوریتم‌های کارآمد،
• توسعه سخت‌افزارهای اختصاصی
• همکاری‌های فناورانه با قدرت‌های غیرغربی.