رئیس هیات‌مدیره انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر: در سرمایه‌گذاری باید صبور بود

بر اساس آخرین گزارش‌ها، در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال گذشته یعنی ۱۴۰۱ سرمایه‌گذاری خطرپذیر کاهش یافته است. با توجه به اینکه سال ۱۴۰۳ بازیگران جدیدی به این حوزه اضافه شده‌اند، چه تغییراتی در این سال نسبت به سال ۱۴۰۲ اتفاق افتاده است، هم از لحاظ تعداد بازیگران و هم میزان سرمایه‌گذاری‌ها؟به طور کلی جهان در چند سال گذشته با کاهش سرمایه‌گذاری در حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر مواجه شده است. طبق گزارش‌ها، پایین‌ترین سطح سرمایه‌‎‎گذاری در این حوزه در سه ماه ابتدایی سال ۲۰۲۴ اتفاق افتاده است. گزارش عملکرد سرمایه‌گذاران خطرپذیر انجمن سرمایه‌گذاری خطرپذیر کشور زمانی منتشر شد که هنوز تعدادی از سرمایه‌گذاران خوب این اکوسیستم عضو انجمن نبودند‌ و بعد‌تر اضافه شدند و قطعاً میزان سرمایه‌گذاری بیش از این عدد است.

به نظر می‌رسد در سال ۱۴۰۳ با محاسبه تورم و اینکه باید اعداد را نسبت به تورم بسنجیم در مجموع سال ۱۴۰۳ فارغ از ورود CVCها و برخی از سرمایه‌گذاران این حوزه، اکوسیستم با اتفاقات جدید و مهمی روبه‌رو شده است.‌ از جمله این اتفاقات معامله تپسل و کافه‌بازار، دیجی‌کالا و همراه اول است که با وجود اهمیت حجم سرمایه‌گذاری، در آینده اکوسیستم از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. گزارش‌های این موضوعات تا نیمه سال ۱۴۰۴ استخراج شده و در اختیار مخاطبان قرار خواهد گرفت و تا آن زمان نمی‌توان عدد و رقم دقیقی اعلام کرد.

با بیشتر شدن تعداد بازیگران اقتصاد متداول در حوزه سرمایه‌گذاری در کنار سرمایه‌گذاران بانکی و غیره، باید منتظر چه اتفاقاتی در آینده وی‌سی‌گری در ایران بود؟‌من همچنان به حضور فعالان اقتصاد متداول و صنعتگران سنتی در اکوسیستم با رویکرد سرمایه‌گذاری خطرپذیر خوش‌بین هستم. با این حال باید این نکته را مد نظر قرار داد که خوش‌بینی به این معنا نیست که بخواهیم نسبت به برخی از اتفاقات با شتاب برخورد کنیم.

هنگامی که یک فعال اقتصادی متداول قصد ورود به فضای سرمایه‌گذاری خطرپذیر دارد باید برخی از پیش‌فرض‌های ذهنی خود را تغییر دهد و بعد از آن، ساختار جدیدی در مجموعه‌اش ایجاد کند که آن ساختار با عملکردی مناسب، خود را به ساختار سنتی سازمان اثبات کند. از سوی دیگر بعد از ورود به فضای این نوع سرمایه‌گذاری باید به این نکته توجه کرد که نتیجه سرمایه‌گذاری احتمالاً در یک بازه پنج تا هفت‌ساله مشاهده می‌شود؛ در نتیجه باید صبور بود.

ورود بازیگران اقتصاد متداول یا کسب‌وکارهای صنعتی باسابقه در حوزه خودشان و اقدام حدود ۲۰ کسب‌وکار برای اخذ مجوز CVC از جمله اتفاقات خوب سال ۱۴۰۳ بوده است. با وجود این، نمی‌توان انتظار داشت تمام این کسب‌وکارها در سال ۱۴۰۳ به سرمایه‌گذاری‌های جدی دست پیدا کرده باشند. شاید یکی دوتا از میان این تعداد CVC اقدام به سرمایه‌گذاری جدی کرده باشند و مابقی همچنان در مسیر بررسی و جابه‌جایی‌اند و بقیه مشغول تشکیل سازمان CVC خود هستند.

من فکر می‌کنم سرمایه‌گذاری جدی در این حوزه از سال ۱۴۰۴ شروع می‌شود و عملکرد معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تاثیر زیادی بر عملکرد بازیگران خواهد گذاشت. چراکه بسیاری از بازیگران در انتظار مشخص شدن نتیجه اعتبار مالیاتی هستند، تا بر این اساس متوجه شوند چه مقدار مورد پذیرش سازمان مالیاتی خواهند بود.

حدود ۱۹ بازیگر اقتصاد متداول در سال ۱۴۰۳ مجوز شروع به کار دریافت کرده بودند، آیا تمام آن کسب‌وکارها شروع به فعالیت کرده‌اند؟‌خیر، تقریباً ۵۰ درصد آنها شروع به کار کردند. اگر اشتباه نکنم یک مجموعه دیگر نیز مجوز دریافت کرد. بنابراین، اگر فرض کنیم ۲۰ مجموعه مجوزها را دریافت کرده‌اند، حدود ۱۰ CVC مجوز فعالیت را برای شروع به کار دریافت کرده‌اند.

فکر می‌کنید چه مساله‌ای باعث شده مابقی سرمایه‌گذاران فعلاً وارد روند سرمایه‌گذاری نشوند؟در برخی از مجموعه‌ها تغییرات نهادی به وجود آمده و به دنبال آن سیاست‌ها تغییر کرده است و برخی نیز به دلیل سرمایه‌گذاری CVC و ناتوانی در استفاده از اعتبار مالیاتی متوقف شده‌اند. از سوی دیگر برخی به معنای واقعی به حوزه نوآوری اعتقاد دارند و اعتبار مالیاتی تنها به عنوان مشوق آنها برای استفاده از اکوسیستم فناوری‌های نوین و نوآوری عمل می‌کند. این دسته کار خود را پیش می‌برند و همان کسانی‌اند که تا قبل از اعتبار مالیاتی مشغول سرمایه‌گذاری در این اکوسیستم بوده‌اند. روند سرمایه‌گذاری این گروه در سال ۱۴۰۴ مانند ۱۴۰۳ ادامه خواهد داشت. از سوی دیگر ممکن است تعدادی از سرمایه‌گذارانی که به اعتبار مالیاتی امیدوار هستند وارد سرمایه‌گذاری شوند.

وارد موضوع خود تکنوتجارت به عنوان بازوی سرمایه‌گذاری بانک تجارت بشویم. آیا تیمی به استارت‌آپ‌های سرمایه‌گذاری تکنوتجارت اضافه شده است؟ کمی در مورد تکنوتجارت، میزان سرمایه‌گذاری آن در سال ۱۴۰۳ و برنامه‌های آینده‌اش در حوزه سرمایه‌گذاری بگویید. تلاش ما بر این بوده است که در کنار سرمایه‌گذاری خطرپذیر در عرصه راه‌اندازی کسب‌وکارهایی که با مشارکت سایر مجموعه‌ها شکل گرفته و توسعه پیدا می‌کنند وارد شویم. بر همین اساس مجموعه قاصدک که با همکاری سازمان فناوری اطلاعات، مجموعه سامان‌تل و رایتل و پیام‌رسان‌ها ایجاد شد و قرار است کار تبادل پیام را در پیام‌رسان‌های مختلف انجام دهد یکی از کسب‌وکارهایی بود که در سال ۱۴۰۳ به آن وارد شدیم. شرکت ستاره که با همکاری وزارت اقتصاد و پنج بانک دیگر در حال شکل‌گیری بود برای بحث وثیقه‌گذاری می‌توانست یکی از اتفاقات مهم در کشور باشد که در آن نیز وارد شده‌ایم.

تژینو هم در قالب یک شرکت زیرمجموعه تکنوتجارت کار خود را آغاز کرده است. از کسب‌وکارهایی که طبق مدل سرمایه‌گذاری با آنها مشارکت داریم می‌توان به باروک که به‌نوعی یک تریدتک است اشاره کرد. به باروک امید زیادی داریم و توانسته در این مدت رشد خوبی داشته باشد. اینها مجموعه‌ای از کسب‌وکارهای جدیدی است که در تکنوتجارت ایجاد یا به آنها ورود کرده‌ایم.

آیا میزان سرمایه‌گذاری‌ای که قرار است سال ۱۴۰۴ در تکنوتجارت اتفاق بیفتد مشخص شده است؟ یکی از اقداماتی که در سال ۱۴۰۳ انجام شده و نتیجه آن قرار است در سال ۱۴۰۴ مشخص شود، تاسیس شرکت مشترک با صندوق نوآوری شکوفایی ذیل ماده ۱۸ قانون جهش تولید دانش‌بنیان است. برای این شرکت مجوز CVC را از کارگروه شورای راهبردی محصولات و فناوری دانش‌بنیان اخذ کرده‌ایم و امیدواریم تا روزهای پایانی سال ۱۴۰۳ بتوانیم این شرکت را تاسیس کنیم. این دومین CVC بانکی محسوب می‌شود.

اولین CVC بانکی را بانک پاسارگاد ایجاد و ثبت کرد و بانک تجارت، پارسیان و ملت از گزینه‌های بعدی تاسیس آن هستند که مجوزهای لازم را دریافت کرده‌اند. این شرکت یک شرکت ۵۰۰ میلیارد تومانی است و در سال ۱۴۰۴ در حوزه‌های نوین شروع به سرمایه‌گذاری خواهد کرد. حوزه‌های این شرکت که بانک تجارت با همکاری صندوق نوآوری‌ و شکوفایی ایجاد کرده، حوزه‌های فین‌تکی و هوش مصنوعی است. پیش‌بینی ما از مقدار سرمایه‌گذاری این شرکت در سال ۱۴۰۴ عدد ۵۰۰ میلیارد تومان است که ۶۰ درصد این رقم را بانک تجارت تامین خواهد کرد.

در فکر خروج از برخی تیم‌ها نیستید؟ فرایند خروج برای کسب‌وکارها هنگامی اتفاق می‌افتد که رشد خوبی داشته و زمان خارج شدن از آن فرا رسیده باشد. هرچند اصولاً در CVCها خروج مساله‌ای کمرنگ است. چراکه اگر یک کسب‌وکار موفق عمل کند سعی بر مالکیت آن کسب‌وکار یا افزایش میزان سهامداری آن برای کمک به زنجیره ارزش خود از سوی سازمان مادر است. من فکر می‌کنم در حال حاضر سه کسب‌وکار پرتفوی تکنوتجارت، پتانسیل خروج و بورسی شدن را دارند. در این خصوص با فرابورس جلساتی تشکیل شده است. با توجه به اینکه مذاکرات و جلسات با فرابورس به‌تازگی انجام شده است یکی از سه کسب‌وکار اصلی برای اواخر سال ۱۴۰۴ مورد پذیرش قرار خواهد گرفت و بورسی خواهد شد.

هنگامی که استارت‌آپ‌ها در کنار سرمایه‌گذاران بانکی قرار می‌گیرند، محدود به همان حوزه می‌شوند و چابکی خود را به دلیل منابع مالی محدود بانک از دست می‌دهند. آیا می‌توانیم یکی از علل شکست آن کسب‌وکار را ناشی از این عوامل بدانیم؟‌اتفاقاً و به طور معمول بانک‌ها در تعامل با کسب‌وکارهای استارت‌آپی دست‌ودلباز عمل نمی‌کنند. این مساله صرفاً محدود به بانک تجارت هم نبوده و فکر می‌کنم تمام بانک‌ها چنین شرایطی دارند. بنابراین توصیه من به تمام کسب‌وکارها، استارت‌آپ‌ها و مخاطبان این است که تصور نکنند اتصال یک کسب‌وکار به سرمایه‌گذار بانکی چالش تامین مالی را از بین خواهد برد. این چالش‌ها همواره وجود خواهند داشت، چراکه بانک‌ها مجموعه‌ای بسیار متاثر از فرایندهای تنظیم‌گری هستند و نمی‌توانند بی‌پروا سرمایه‌گذاری را ادامه دهند. یکی از نکته‌ها این است که اگر کسب‌وکاری بتواند با عملکرد مناسب خود را به بانک ثابت و به خلق ارزش در زنجیره ارزش بانکی کمک کند می‌تواند تحت حمایت جدی بانک قرار بگیرد.

البته حمایت مادی نیست و در قالب سپردن کار، فرستادن مشتری و تعریف فرصت‌های جدید برای این کسب‌وکارها اتفاق می‌افتد. این اتفاق در پرتفوی بانک تجارت افتاده و حمایت از جنس سرمایه هوشمند (اسمارت مانی) است. بر این مبنا نباید دیدگاه ما به این شکل باشد که یک کسب‌وکار با اتصال به منابع بی‌انتهای بانکی شرایط بسیار خوبی دارد و اتفاقاً همین مساله موجب شکست آنها می‌شود. بسیاری از مواقع بی‌تناسبی سرعت و چابکی کسب‌وکار با سازمان‌هایی مانند بانک که سازمانی نسبتاً غیرچابک است موجب شکست آنها می‌شود.

در مورد تژینو صحبت کنید. این پروژه در نزدیکی کارخانه نوآورانه آزادی در دست ساخت است. چرا با اینکه به نظر می‌رسد تژینو می‌توانسته جایگزین کارخانه نوآوری آزادی شود، این اتفاق نیفتاده است؟ایده پروژه تژینو سال‌های گذشته در بانک تجارت و هلدینگ تفتا در شرکت تکنوتجارت مطرح شده بود. در ابتدا قرار بود بازسازی اولیه این مجموعه با استفاده از سرمایه‌گذاری فعالان اکوسیستم غیربانکی صورت بگیرد. اما دو مانع اصلی سر راه این ایده قرار داشت. آن بخش از شهر که در مجاورت کارخانه نوآوری آزادی است، منطقه‌ای نسبتاً پرترافیک و بدون امکانات اولیه و لازم برای بهره‌برداری استارت‌آپ‌ها مانند باشگاه، مهدکودک، فضای پارکینگ ماشین و غیره است.

مساله بعدی فرسودگی ساختمان بود. بر اساس برآوردهایی که مشاوران عمرانی و معماری انجام دادند، این ساختمان امکان نوسازی ندارد و باید تخریب شود. بنابراین ایده اولیه منتفی و قرار بر این شد که واحد تخریب شود و ساختمان جدیدی تحت عنوان کارخانه نوآوری تژینو یا برج فناوری تژینو ساخته شود.

در این پروژه نیز با مشکلات متعددی روبه‌رو شدیم. این ساختمان در محدوده فرودگاه مهرآباد بوده و محدودیت ۲۵ متری ارتفاع دارد. این از جمله موضوعاتی است که در ابتدا شاید به دلیل وجود ساختمان‌های بلند در اطراف پروژه به آن بی‌توجهی شد. مورد بعدی در خصوص وجود مترو در کنار این ساختمان است که خاکبرداری و عمق ساختمان را چالش‌برانگیز کرد. با این حال امروز درگیر پروژه‌ای هستیم که حدود سه سال زمان می‌برد. بانک به دلایلی از جمله موضوعات تنظیم‌گری نهاد فرادست و نبود امکان سرمایه‌گذاری در ملک، امکان سرمایه‌گذاری در این پروژه را ندارد. یکی از چالش‌های انجام این پروژه مربوط به تامین مالی آن است که در تلاش برای حل آن با استفاده از فعالان اکوسیستم و روش‌های جدید مانند توکن‌سازی هستیم.

ما از چالش‌‌های کسب‌وکارهایی که در کارخانه نوآورانه آزادی حضور دارند مطلع هستیم. سرمایه‌گذارانی که از کسب‌وکارها خارج می‌شوند می‌توانند در بحث تامین مالی، استقرار و ایجاد ارتباطات جدید در پروژه‌ای که در حال انجام آن هستیم مشارکت کنند. کارخانه نوآوری آزادی به کسب‌وکارهای زیادی برای رشد کمک کرد. من فکر می‌کنم کسب‌وکارها می‌توانند با قرارگیری در کنار تکنوتجارت در این پروژه سرمایه‌گذاری کنند و به نهایی شدن آن سرعت ببخشند. ضمناً در این پروژه دیگر مسائلی مانند اجاره دخیل نیست و فرصت سرمایه‌گذاری، دریافت سند و مالکیت آن مانند پروژه برج فناوری شریف وجود دارد. بنابراین می‌تواند جذابیت زیادی برای برخی از کسب‌وکارهای بزرگ اکوسیستم داشته باشد که می‌خواهند فضای نوآورانه برای آینده خود داشته باشند.