بازخوانی کارنامه ۳۰ ساله دامنه دات‌آی‌آر

به گزارش پیوست، در رویدادی که با عنوان دامنه دات‌آی‌آر (IR.)؛ بازخوانی یک کارنامه ۳۰ ساله توسط آزمایشگاه داده و حکمرانی با همکاری رصدخانه اقتصاد دیجیتال (راد) شریف برگزار شد، سیاوش شهشهانی قائم‌مقام اسبق پژوهشگاه دانش‌های بنیادی ایران و بهروز عباس‌زاده معاون اداره‌کل مدیریت یکپارچه شبکه ملی اطلاعات مراحل نخست ورود و توسعه دامنه‌های ir. در کشور را مرور کردند.

اختصاص دامنه‌های ir به ایران

سیاوش شهشهانی درباره دوران ورود به اینترنت می‌گوید: ما سال ۱۹۹۲ وارد شبکه اینترنت شدیم ولی قبل از آن از شبکه بیت‌نت استفاده می‌کردیم. در ۱ دی ۱۳۶۹ ما وارد شبکه شبکه EARN شدیم و آدرس‌ها تمام بیت‌نت بود و بعد از آن مهاجرت به اینترنت انجام گرفت و در IPM (مرکز پژوهش‌های بنیادی) پروتکل TCP/IP پیاده‌سازی شد. ما در اسفند سال ۱۳۷۲ رسما وارد اینترنت شدیم و در ابتدا بخشی از شبکه اتریش بودیم.

یعنی ما وقتی وارد اینترنت شدیم آدرس خودمان را نداشتیم و از نشانی دانشگاه وین اتریش با عنوان univie.at استفاده می‌کردیم. در آن زمان ارتباط ما با دانشگاه وین از طریق یک خط استیجاری ۲۶۰۰ بیت انجام می‌شد. آقای مشایخ که رئیس بخش شبکه و کامپیوتر مرکز پژوهش‌های بنیادی بود با اینترنیک (InterNIC) نامه‌نگاری کردند که بتوانیم نام دامنه خودمان را بگیریم و در فروردین سال ۱۳۷۳  دامنه‌های ir. به ایران اختصاص داده شد. در سال ۱۳۷۲ در RFC1591 قوانین تفویض دامنه توسط شخصی به نام جاناتان پاستل (Jonathan Bruce Postel) تدوین شد. ‌ایشان عضو مؤسسه تحقیقاتی استنفورد بود و تمام اسامی و دامنه‌های اینترنت را شخصاً تفویض (delegate) می‌کرد.

مخالفت با کسب دامنه‌ کشوری ir

شهشهانی درباره دریافت مجوز استفاده از دامنه کشوری ir به یک مخالفت عجیب اشاره می‌کند و می‌گوید: زمانی که ما درخواست کردیم تصدی اینترنت برعهده شاخه‌ای از بنیاد ملی علوم آمریکا (NSF) بود. در این مرکز شخصی به نام استیو گلداستاین (Steve Goldstein) بود که ما چندین بار با‌ایشان برخورد‌های تندی داشتیم. ‌ایشان با تفویض دامنه ir به ایران مخالفت می‌کرد. ما در آن زمان به مجمع اینترنت (Internet Society) نامه نوشتیم که نسبت به امروز بسیار معتبرتر بود و در زمینه اینترنت حرف اول را میزد. معاون این مجمع فردی به نام تونی رادکافسکی (Anthony Rutkowski) بود. که علاوه بر دانش کامپیوتر، حقوق هم خوانده بود. او شدیداً از ما حمایت کرد. بعداً فهمیدیم که جاناتان پاستل هم که طرفدار بین‌المللی شدن و مخالف انحصارگرایی آمریکا بود از ما حمایت کرده است.

سرانجام در فروردین سال ۱۳۷۳ دامنه.ir به ایران تفویض شد. ما صد و دهمین دامنه سطح بالای کشوری (ccTLD) بودیم و فکر می‌کنم حدود ۲۵۰ دامنه ccTLD ثبت شده است. عده‌ای به اشتباه فکر می‌کنند اگر ما این دامنه را نگرفته بودیم ممکن بود ایرلند برای آن اقدام کند در صورتی که این کد‌ها دارای استاندارد بین‌المللی هستند. ایرلند ie است و قبل از ما گرفته بود و ir مال ایران بود.

قائم‌مقام اسبق پژوهشگاه دانش‌های بنیادی ایران درباره دریافت این دمنه در این پژوهشگاه می‌گوید: RFC1591 هنوز هم کامل‌ترین آئین‌نامه برای دامین‌ها است و در آن نوشته شده است جایی که دامنه به آن تفویض می‌شود باید نشان دهد در آن کشور بی‌طرفانه رفتار می‌کند یعنی بین متقاضیان تبعیض قائل نمی‌شود و در ضمن به توسعه اینترنت کمک می‌کند. به‌طور کلی در آن زمان محیط‌های مرتبط با اینترنت بسیار آکادمیک بود و مقررات سختی نداشتند. ما هم دیدیم مدعی دیگری برای اینترنت در ایران وجود ندارد و برای آن اقدام کردیم.

استفاده از ir فقط با ساب‌دامین

سیاوش شهشهانی در صحبت‌های خود به اولین روزهای دریافت دامنه سطح کشوری ir اشاره می‌کند که امکان استفاده مستقیم از آن وجود نداشت، او می‌گوید: در آن زمان کسی فکر نمی‌کرد دامنه‌های کشوری رونق پیدا کند. بعد از اینکه دامنه ir مشخص شد ما چهار ساب‌دامین را مشخص کردیم که شامل ac.ir برای مراکز علمی، co.ir برای شرکت‌ها، or.ir برای سازمان‌ها و net.ir برای شرکت‌های اطلاع‌رسانی و غیره بود. در آن زمان کسی نمی‌توانست مستقیماً تحت ir. دامنه ثبت کند و باید زیر یکی از این زیردامنه‌ها قرار می‌گرفت. در آن زمان تنش بین ایران و آمریکا در حال افزایش بود و نگران بودیم اگر سازمان‌های دولتی را gov بگذاریم مشکلات دیگری ایجاد شود به همین دلیل از or برای سازمان‌ها و نهاد‌های دولتی هم استفاده می‌کردیم.

اولین دامنه‌های ثبت‌شده در ایران

شهشانی از پیچیدگی‌های فراوان ثبت دامنه یاد می‌کند که امکان آن برای هر کس فراهم نبود. او می‌گوید: برای ثبت دامنه، متقاضیان باید برگه‌ ثبت شرکت را می‌آوردند و ما آن را با ثبت‌شرکت‌ها چک می‌کردیم که تقلبی نباشند. از ترس اینکه مبادا یک مدعی پیدا شود و کار را به دادگاه بکشاند خیلی فرآیند سخت و دشواری داشت.

دامنه ac.ir برای اولین بار توسط دانشگاه صنعتی اصفهان استفاده شد و بعد از آن هم مؤسسه زلزله‌شناسی از این دامنه استفاده کرد. در بخش net.ir نیز دو شرکت دامنه تهیه کردند که یکی از آن‌ها ندا بود و دیگری داده‌پردازی ایران DPI. این دو تا مدت‌ها تنها شرکت‌هایی بودند که تحت این دامنه فعالیت می‌کردند.

اولین چالش‌های ثبت دامنه

شهشانی معتقد است تعیین مرجع حل اختلاف یکی از اولین چالش‌های ثبت دامنه ir در ایران بود. او می‌گوید: آن زمان فکر نمی‌کردیم که این دامنه‌ها رونق پیدا کنند و به آن‌ها نگاه فرمالیته داشتیم. بعداً به تدریج متوجه شدیم دامنه‌های کشوری در حال توسعه هستند و مقررات آن‌ها در حال تغییر است. دیدیم بعضی از کشورها به‌طور مستقیم تحت دامنه‌های سطح بالا در حال ثبت دامین هستند. یکی از چالش‌های مهم این بود که اگر دامنه‌ای را به کسی واگذار کردیم و شخص دیگری مدعی همان نام شد چکار باید بکنیم؟ یا اگر اختلاف پیش‌ آمد چه مرجعی برای حل اختلاف وجود دارد؟ چه مجوزی باید یک شخص داشته باشد تا بتواند دامنه بگیرد؟ اما به‌طور کلی ثبت‌ دامنه بسیار دشوار بود و یک شخص معمولی نمی‌‌توانست دامنه ثبت کند.

او در ادامه می‌گوید: در سال ۱۳۷۶ که ICANN تأسیس شد یکی از اولین کار‌هایی که انجام دادند این بود که با همکاری WIPO (مخفف World Intellectual Property Organization) در ژنو یک سری مقررات برای حل اختلاف و حقوق مالکیت معنوی تدوین کردند. ما متوجه شدیم کشور‌هایی که ثبت دامنه را آزاد کرده‌اند از یک سری قوانین حقوقی پیروی می‌کنند و به‌جای اینکه اختلافات را در دادگاه‌های کشوری ببرند، که ممکن است رسیدگی به آن‌ها ماه‌ها طول بکشد، آن‌ها را به خود WIPO ارجاع می‌دهند. اگر در زمان ثبت دامنه افراد قوانین WIPO را قبول می‌کردند آن‌ها نیز داوری اختلافات را به‌عهده می‌گرفتند و قبول این داوری برای مؤسسه ثبت دامنه الزامی بود. البته مرجع کشوری می‌توانست این داوری‌ها را رد کند و نظر مرجع کشوری نسبت به این داوری‌ها ارجح بود. ما به این فکر افتادیم که برای توسعه دامنه‌های ایرانی نیاز به کار مشابهی داریم البته در خود مرکز پژوهش‌های بنیادی بحث‌هایی بود که به‌دنبال این کار برویم یا خیر.

۶ ماهی که ۶ سال طول کشید

شهشانی درباره سابقه خود در پژوهشگاه دانش‌های بنیادی می‌گوید: من ۱۳ سال پس از تأسیس IPM فکر می‌کنم تا سال ۱۳۸۱ قائم‌مقام آنجا بودم. تنها کسی بودم که می‌گفتم باید دامنه‌های ir را توسعه دهیم و می‌خواستم استعفا دهم که آقای لاریجانی (محمدجواد لاریجانی) گفت ۶ ماه دیگر بمان. به آن‌ها گفتم دو نفر کارمند و پنج میلیون تومان پول می‌خواهم تا بتوانم دامنه‌های ir را توسعه دهم. در شهریور سال ۱۳۸۰ ما فقط ۶۷۰ دامنه ir داشتیم. یعنی از سال ۱۳۷۳ تا سال ۱۳۸۰ فقط ۶۷۰ دامنه ثبت شده بود. دوستانم به من می‌گفتند به جای پنج میلیون اگر ۱۰ میلیون هم داشته باشی نمی‌توانی تعداد دامنه‌ها را به ده‌هزار هم برسانی.

او در ادامه می‌گوید: در آن زمان ICANN تازه تأسیس شده بود و هنوز قوانین مشخصی نداشت. آقای فضل‌الهی از IPM رفته بود و ما می‌خواستیم مسئول اداری و فنی را عوض کنیم. ICANN می‌گفت باید رضایت مسئول قبلی را جلب کنید. چالش تحریم‌ها در مورد ایران شروع شده بود و آن‌ها نمی‌دانستند در قبال ایران می‌خواهند چکار کنند. IANA (مخف Internet Assigned Numbers Authority) شکل گرفته بود و قرار شده بود برای هر تغییر در دیتابیس آن وزارت بازرگانی آمریکا مجوز دهد. به همین دلیل تکلیف کشور‌هایی مثل ایران، کوبا و کره‌شمالی که با آمریکا رابطه نداشتند، مشخص نبود. بعد‌ها در مورد این کشور‌ها به این نتیجه رسیدند IANA پیشنهاد را به وزارت بازرگانی آمریکا بدهد و اگر تا دو ماه پاسخ نداد IANA بر اساس همان پیشنهاد خود عمل کند.

قائم‌مقام سابق پژوهشگاه دانش‌های بنیادی می‌گوید: فکر کنم حدود ۱۹ ماه طول کشید تا IANA من را به عنوان مدیر این جریان پذیرفت. در آبان سال ۱۳۸۲ با WIPO مذاکره کردیم و من دو سه بار به ژنو رفتم تا با آن‌ها در مورد یک مجموعه مقررات به تفاهم رسیدیم. نمی‌خواهم وارد مسائل تلخ بشوم اما این بار که مشکل آمریکا را نداشتیم در داخل با چالش مواجه شدیم و افرادی با توسعه ir مخالف بودند. بالاخره اتفاقی که افتاد این بود که نماینده ایران در سازمان ملل در ژنو که دوستی نزدیک با آقای لاریجانی داشت شدیداً از ما حمایت کرد و این کار انجام شد. پس از آن با ایجاد مقررات حل اختلاف، توانستیم ir را باز کنیم.

اولین قدم‌های توسعه ir

شهشهانی در رابطه با اقدامات انجام شده برای توسعه دامنه‌های ir به راه‌حل‌هایی اشاره می‌کند که برای محدودیت‌های آن زمان ارائه کرد. او می‌گوید: دو عمل انجام شد که ir توسعه پیدا کرد اول این بود که با کمک داشتن مقررات حل اختلاف مردم می‌توانستند هر دامنه‌ای را ثبت کنند، البته این دغدغه هم وجود داشت که دامنه‌های مستهجن یا حساس ثبت شود. به همین دلیل وقتی آخر روز تمام درخواست‌های ثبت دامنه را چک می‌کردم که مبادا در آن مشکلی پیدا شود و اگر چیزی نبود اجازه می‌دادیم ثبت شود. برای بعد از آن چون مقررات حل اختلاف داشتیم مشکل زیادی نبود و افراد می‌توانستند به WIPO یا مراجع داخل کشور شکایت کنند کما اینکه چندین بار هم پیش آمد.

موضوع دوم که باعث توسعه ir شد این بود که در ابتدا ما به عنوان یک مؤسسه دانشگاهی محدودیت‌های زیادی داشتیم مثلاً نمی‌توانستیم تبلیغ کنیم و آگهی برای ما ممنوع بود. به این فکر افتادیم که خودمان دامنه نفروشیم و تا جایی که می‌توانیم این فروش را به یک سری کارگزار بدهیم تا آن‌ها بفروشند. این اتفاق در مرداد سال ۱۳۸۳ افتاد و فراخوان دادیم. شرکت‌هایی که اکثر آن‌ها نوپا بودند، آمدند و به‌صورت انبوه دامنه می‌گرفتند یا قراردادی امضا می‌کردند. آن‌ها از ما دامنه را می‌خریدند و همراه با هاستینگ می‌فروختند به همین دلیل گاهی حتی از ما هم ارزان‌تر دامنه را می‌فروختند.

نقش کارگزارها و توسعه دامنه‌های ir

برای قیمت‌گذاری ما فرمول‌هایی ایجاد کرده بودیم که بسته به تعداد دامنه، تخفیف‌هایی را در نظر می‌گرفتیم. فروش دامنه‌ها (به شکل جدید) در ابتدای دی ۱۳۸۲ برنامه‌ریزی شد. تا این تاریخ تعداد دامنه‌ها از ۶۷۰ نام در سال ۱۳۸۰ به حدود ۲ هزار دامنه در سال ۱۳۸۲ رسیده بود. در مرداد سال ۱۳۸۳ که آغاز کار کارگزار‌ها بود تعداد دامنه‌ها به ۸ هزار دامنه رسید. با اینکه رشد کرده بود ولی تعداد کمی بود. یک‌سال بعد به ۲۵ هزار دامنه رسید و کارگزار‌ها واقعاً فعال بودند. منتظر بودم تا تعداد دامنه‌هایی که گفته بودند حتی به ۱۰ هزار نمی‌رسد به ۱۰۰ هزار برسد تا استعفا دهم که مهر ۱۳۸۷ به این تعداد رسید. اکنون تعداد دامنه‌ها به ۱ میلیون و ۶۵۰ هزار دامنه رسیده و در منطقه ما هیچ کشوری حتی نزدیک آن هم نیست. ما با دو نفر شروع کردیم، یک منشی و آقای مهندس صالح که ابتدا مسئول فنی بود و بعد‌ها در دوره‌ایشان به یک میلیون دامنه رسیدیم.

اولین گام‌های اینترنت در ایران

در ادامه این نشست بهروز عباس‌زاده، معاون اداره‌کل مدیریت یکپارچه شبکه ملی اطلاعات، چگونگی شکل‌گیری ساختارهای مرتبط با اینترنت در کشور را توضیح می‌دهد و می‌گوید: در ابتدا مجموعه‌ای بود به نام امور ارتباطات سیار که در مورد شبکه موبایل فعالیت می‌کرد و مجموعه امور ارتباطات دیتا که تازه تشکیل شده بود، به شبکه‌ اینترنت اختصاص داشت. در سال ۱۳۷۶ کنفرانس سران کشور‌های اسلامی در تهران برگزار شد که برای آن کنفرانس خط اینترنتی را از شرکت تله‌گلوب فرانسه مستقیم برای سالن اجلاس سران تهیه کردند. یک روتری هم به نام روتر آتنا آوردند که دو مگابیت بر ثانیه بود. بعد از پایان کنفرانس آن روتر را به ساختمان شرکت ارتباطات زیرساخت فعلی منتقل کردند.

عباس‌زاده از تجربه اولین روز کاری خود در مجموعه امور ارتباطات دیتا می‌گوید: دستگاهی برای تست به من دادند که اطلاعات زیادی در مورد آن نداشتم. در اینترنت هم پیدا کردن اطلاعات ساده نبود بعد از کلی جستجو متوجه شدیم این یک روتر 2522 سیسکو است. در واقع ورود ما به شبکه اینترنت از همین روتر انجام شد. بعد قرار شد این روتر را به ساختمان LCT (شرکت زیرساخت) ببریم و جای آن روتر آتنا نصب کنیم. در سال ۱۳۷۸ کل اینترنت کشور همین دو مگابیت بود. بعد از آن تیمی تشکیل شد که روی روتر‌های سیسکو کار کردیم و در سال ۱۳۸۰ روتر ۷۵۰۷ که یکی از قوی‌ترین روتر‌های سیسکو بود دو دستگاه خریداری شد که یکی از آن‌ها در مرکز LCT و دیگری در مرکز امام نصب شد.

او در مورد توسعه پهنای باند کشور در اولین روزهای ورود اینترنت به ایران می‌گوید: پآن موقع این روتر‌ها در دنیا بسیار کم بودند و حتی آمریکایی‌ها هم باور نمی‌کردند ایران صاحب چنین دستگاه‌هایی شده باشد. بعداً شنیدم این دستگاه‌ها را به صورت قطعات جدا از کشور‌های مختلف آورده بودند. بعد با شرکت تله‌گلوب فرانسه قرارداد بسته شد و در حدود سال ۱۳۸۰ آن ۲ مگابیت بر ثانیه تبدیل به ۳۴ مگابیت بر ثانیه شد. که یک چهارم خط STM1 بود. بعد با یک شرکت آلمانی قرارداد بسته شد که از روی ماهواره، لینک‌های مختلف ایجاد کردند. در سال ۱۳۸۲ مرکز بومهن راه‌اندازی شد که یکی از آن روتر‌های 7507 را به آنجا منتقل کردیم. آنجا از یک ماهواره دیگر یک خط STM1 با سرعت ۱۵۵ مگابیت بر ثانیه تهیه شد. بعد از این مرحله کار گسترده شد و آن تیم تبدیل به اداره‌کل و معاونت شد.

در سال ۱۳۸۴ ما هفت دستگاه روترسوئیچ 7613 خریدیم که در آن برهه زمانی کار دشواری بود و این روتر‌ها در هفت نقطه کشور (چهار نقطه در تهران به همراه تبریز، اصفهان، شیراز و مشهد) نصب شدند. در سال ۸۲ واحد امور ارتباطات دیتا به شرکت ارتباطات دیتا تبدیل شد. دو سال بعد شرکت فناوری اطلاعات ایران شکل گرفت که اولین شرکتی بود که از مجموعه مخابرات جدا شد. این مجموعه، تا سال ۱۳۸۹ شرکت بود و بعد با مصوبه هیئت وزیران تبدیل به سازمان شد.

چرا متقاضیان دامنه‌های ir کم شد؟

عباس‌زاده معتقد است عوامل مختلفی در کاهش شتاب توسعه دامنه‌های ir‌ موثر هستند، او می‌گوید: در یک برهه زمانی ثبت دامنه‌های ir رشد نمایی پیدا کرد و در یک دوره پنج ساله از ۲۰۰ هزار دامنه تا یک میلیون و ۲۰۰ هزار دامنه افزایش یافت که چند دلیل داشت. یکی بحث کارگزار‌ها بود که باعث تشویق فروش شد و دیگر بحث فروشگاه‌های اینترنتی که منجر به افزایش ثبت دامنه شد. اما یک موضوع بسیار مهم نرخ ارز است. کاربر حساب می‌کرد برای خرید یک دامنه com‌. باید ۱۵ دلار هزینه کند در حالی که قیمت دامنه ir پانزده هزار تومان بود. حتی از کشور‌های دیگر هم متقاضی داشت. کشور آرژانتین مسافت بسیار زیادی با ما دارد اما در فاصله یکی دو ماه ۲۴۸ دامنه ir‌ ثبت کردند. این دامنه تقریباً رایگان بود. به جایی رسید که رشد دامنه ir به رتبه هفتم ثبت دامنه در جهان هم رسید. بعد از یک مدت این موضوع برعکس شد و اغلب شرکت‌هایی که دامنه ثبت می‌کردند به دامنه‌های com و net روی آوردند. همین موضوع برای ru روسیه هم پیش آمد. الان از نظر رشد (منظور تعداد نیست) دامنه‌های ir جایگاه نوزدهم را دارند.

از سال ۹۲ که مهندس جهانگرد رئیس سازمان فناوری اطلاعات شد بسیار تلاش کردیم که یکی از مراکز داوری ICANN را به داخل کشور بیاوریم ولی متأسفانه همکاری نکردند. در خاورمیانه قبلاً یکی در اردن بود و قرار بود شعبه‌ای در استانبول تشکیل شود. آن مرکز داوری هم نظر رگولاتوری کشور را ارجح میدانست اما اجرای آن به تحریم‌های ترامپ مصادف شد.

ماجرای ثبت دامنه‌های گوگل و یاهو

سال‌ها پیش چند دانشجوی شریف اقدام به ثبت دامنه‌ شرکت‌های بزرگ مانند یاهو و گوگل کردند. اقدامی که بعدها با اقدام قاطع آن شرکت‌ها از طریق مجازی حقوقی مواجه شد و علیرغم پیشنهاد نازلی که این دانشجویان برای فروش دادند، آنها تصمیم گرفتند نام دامنه‌های خود را از طریق حقوقی آزاد کنند. شهشهانی در این رابطه می‌گوید: ایران برخی از تفاهم‌نامه‌های حقوق مالکیت فکری را امضا کرده است من‌جمله یکی از مواردی که در اسپانیا است. یاهو و گوگل در ایران از افرادی که دامنه‌های این نام‌ها را ثبت کرده بودند دامنه را پس گرفتند. حداقل یاهو را به خاطر دارم که پس گرفتند.

داوری WIPO و دادگاه‌های کشوری

شهشهانی در رابطه با داوری وایپو و نقشی که در برابر محاکم قانونی کشور دارد می‌گوید: WIPO فقط می‌تواند داوری کند و قبل از ثبت دامنه نقشی ندارد. اگر دامنه‌ای ثبت شده باشد و کسی مدعی شود، آن‌ها چند دلیل را بررسی می‌کنند مثلاً اینکه باید حق ثبتی کسی که مدعی است اثبات شود یا اینکه ثابت شود کسی که دامنه را ثبت کرده آن را با سوءنیت گرفته است و قصد استفاده ندارد و صرفاً می‌خواهد از آن منتفع شود. اگر WIPO تشخیص داد دستوری به مرکز ثبت دامنه می‌فرستند و اگر این مرکز مقررات WIPO را از قبل پذیرفته باشد باید آن را اجرا کند تا زمانی که یک دادگاه کشوری خلاف آن را به مرکز ثبت دامنه اعلام کند. همیشه دادگاه‌های کشوری نافذتر است. فقط WIPO برای داوری نیست جا‌های دیگری هم وجود دارد مثلاً ابوغزاله در اردن. ضمن اینکه رجیستری‌ها و رجیسترار‌ها باید برای حل اختلاف با یک مرکز داوری به توافق رسیده باشند. مثلاً آن زمان که تحریم‌ها انقدر شدید نبود برای دامنه کشوری مرتبه دوم هم صحبت کرده بودیم ولی WIPO دامنه.iran را قبول نمی‌کرد ولی ابوغزاله با چند وکیل در ایران ارتباط داشت و داوری این دامنه‌ها را قبول کرده بود.

یک کارشناس در WIPO که آلمانی بود و فارسی هم خیلی خوب می‌دانست قرار بود برای دامنه‌های iran. کمک کند ولی یک ایرانی که آنجا کار می‌کرد باعث مخالفت شد و به همین دلیل در قراردادی که با WIPO داریم فقط دامنه‌های ir جای گرفته است.

آسیب‌پذیری کاربران com‌. در ایران

شهشانی درباره ضعف‌های قانونی به واسطه تحریم‌ها می‌گوید: ما در ایران رجیسترار رسمی ICANN نداریم بنابراین کسی که com‌. یا.net ثبت می‌کند آن را از یک ریسلر خریداری می‌کند که او خودش از یک رجیسترار می‌خرد و او هم از یک رجیستری دامنه را خریداری می‌کند. یعنی دامنه دو دست منتقل می‌شود. در نتیجه کسی که در ایران com یا net ثبت می‌کند همیشه آسیب‌پذیر است. چون اگر شکایتی علیه دامنه مطرح شود ممکن است در یکی از این واسطه‌ها اهمال شود یا به هر دلیلی کاربر اصلاً متوجه این شکایت نشود. افراد زیادی بودند که دامنه‌های  com. یاnet. یا org. خود را از دست دادند چون اصلاً متوجه شکایت نشدند. یکی از مزیت‌های ir این بود که هر موضوعی را بلافاصله به کاربر خبر می‌داد و این یک امنیت حقوقی ایجاد کرد.

زیان ir به دلیل قیمت پائین

شهشانی معتقد است قیمت پائین به نقطه ضعف دامنه‌های ir تبدیل شده است. او می‌گوید: فکر می‌کنم یکی از دلایلی که به ضرر دامنه‌های ir تمام شد قیمت بسیار پائین آن‌ها است. این قیمت پرستیژ این دامنه‌ها را پایین آورده است. خرید ir پیش‌پا افتاده شده و جایی که به برند خود اهمیت می‌دهد سعی می‌کند دامنه com‌. خریداری کند. در این سال‌ها بار‌ها به دوستان IPM گفته‌ام که این افزایش قیمت می‌تواند به نفع مرکز پژوهش‌های بنیادی هم باشد البته من نمی‌دانم چه موانعی بر سر راه قیمت‌گذاری اکنون وجود دارد.

توسعه Ipv6 در کشور

بهروز عباس‌زاده معاون اداره‌کل مدیریت یکپارچه شبکه ملی اطلاعات، درباره روند فعلی پروتکل نسل ششم IP‌ می‌گوید: ما از سال ۱۳۹۵ بحث Ipv6 را شروع کردیم و الان تمام گیت‌وی‌های کشور به سمت اینترنت سازگار با Ipv6 است. در داخل کشور تمام اپراتور‌های ثابت و سیار Dual Stack هستند و از Ipv6 پشتیبانی می‌کنند. در مورد کاربران هم طبق آماری که اخیراً گرفتم ۲۲.۳ درصد کاربران ایرانی بر اساس Ipv6 به اینترنت متصل می‌شوند شاید بدون اینکه خودشان اطلاع داشته باشند. بر اساس آمار internet world stats حدود ۱۳۰ میلیون کاربر ایرانی در اینترنت وجود دارد و می‌توان گفت از این تعداد حدود ۲۶ میلیون نفر با Ipv6 به اینترنت متصل می‌شوند. در مورد محتوا ۳۳ درصد از محتوایی که در داخل کشور تولید می‌شود مبتنی بر Ipv6 یا Dual Stack هستند.

برای مهاجرت به Ipv6 روش‌های مختلفی وجود دارد که ما روش bottom-up را انتخاب کردیم. به این صورت که از Backbone شبکه شروع کردیم و به سمت اپلیکیشن‌ها آمدیم یا به عبارت دیگر از هسته شبکه شروع کردیم و الان به کاربران رسیدیم. در شبکه‌های اینترپرایز مثل شبکه‌های بانکی در حال کار هستیم. در اپراتور‌های ثابت و سیار تمام شده است. این کاری است که چالش‌های بسیار زیادی داشت و موضوعات امنیت هم مطرح بود که این مشکلات را پشت سر گذاشتیم. بر اساس آنچه مراجع بین‌المللی اعلام می‌کنند تا کنون ۴۰.۹ درصد از شبکه Ipv6 در کشور پیاده‌سازی شده است که شامل محتوا، هسته و کاربر و بسیاری موارد می‌شود و بر اساس روش محاسبه‌ای که دارند این عدد را برای ما مشخص کرده‌اند.

ما اکنون در میانه راه هستیم و پنج قدم از ده گام را برداشته‌ایم. فکر می‌کنم دومین کشور در منطقه باشیم که برخلاف بقیه با سرمایه‌گذاری‌های گسترده و نیرو‌های خارجی به این جایگاه نرسیده‌ایم. موقعیت فعلی کاملاً بر اساس توانایی‌های بومی و داخلی است. در آسیا هند از همه جلوتر است و در برخی اپراتور‌ها تا ۹۴ درصد کاربران روی Ipv6 هستند. در اروپا آلمان و بلژیک جلوتر هستند و در آمریکای جنوبی برزیل از همه جلوتر است.

ظرفیتی که بدون استفاده ماند

شهشهانی در مورد چالش‌های داخلی در توسعه اینترنت می‌گوید: ما با خط ۲۶۰۰ شروع کردیم و با همان هم به دانشگاه‌ها و مراکز سرویس می‌دادیم اما خیلی تمایل داشتیم که به ماهواره متصل شویم. خاطرم است که در همان زمان شروع کار یکی از مدیران وزارت ارتباطات به من می‌گفت اگر می‌خواهی سرت گرم باشد اشکالی ندارد اما شبکه آینده شبکه x25 است و بعد از آن هم x400 می‌آید. به همین دلیل خیلی با ما کاری نداشتند. شرکت مخابرات کلی ظرفیت ترنسپاندر از شبکه اینتل ست داشت که هیچ استفاده‌ای هم از آن نمی‌شد ولی بابت آن هزینه می‌پرداختند. ما به دو وزیر پشت‌سر هم التماس کردیم که اجازه دهید ۶۴ کیلوبیت از این ترنسپاندر را استفاده کنیم اما این اجازه را ندادند. حتی در آن زمان با آقای لاریجانی پیش یکی از وزرا رفتیم که نام نمی‌برم و به‌ایشان گفت من حاضر هستم امضا دهم و مسئولیت کلیه نگرانی‌های امنیتی شما را بپذیرم، اما باز هم نپذیرفتند.

نفرین گلداستاین

شهشانی در خاطرات خود از مشکلاتی می‌گوید که به واسطه فردی به نام استیو گلداستاین پیش آمد و دردسرهای زیادی به همراه داشت. او می‌گوید: استیو گلداستاین که نام آن را پیش‌تر گفتم دو بار دیگر سد راه ما شد. ماهواره اینتل ست روی نصف‌النهار ۶۰ درجه بود و پنم‌ست چهار ماهواره راه‌اندازی کرده بود که یکی از آن‌ها ایران را به خوبی پوشش می‌داد. می‌خواستیم از پنم‌ست هم ظرفیت بگیریم. نامه‌ای به پنم‌ست نوشتم اما بعد از مدتی‌ایمیلی از همین آقای استیو گلداستاین به رئیس پنم ست بدستم رسید که برای من رونوشت‌ایمیل ارسال شده بود. در آن نوشته بود ایرانی‌ها برای استفاده از خدمات شما درخواست کرده‌اند اما اگر من به جای شما باشم با آن‌ها معامله نمی‌کنم. اگر قرار است با آن‌ها کار کنید تا جایی که می‌توانید سخت‌گیری کنید (البته لغت کریهی استفاده کرده بود). او نوشته بود من هنوز ویدیوی گروگان‌گیران را دارم و هر روز نگاه می‌کنم که تنفرم از ایران از بین نرود.

شهشهانی به یک خاطره دیگر از این فرد اشاره می‌کند و می‌گوید: یک خط فیبر نوری بین نیویورک و سوئد راه‌اندازی شده بود که آن موقع ۴۵ مگابیت بر ثانیه سرعت داشت. ما به اروپا متصل بودیم و می‌خواستیم از این ظرفیت استفاده کنیم اما اروپایی‌ها ما را قطع کردند. حدود سال ۱۳۷۶ و در دوره کلینتون بود. علت را جویا شدیم به ما گفتند از دانمارکی‌ها بپرسید آنها هم در پاسخ گفتند NSF‌ در آمریکا اعلام کرده است ما حاضر نیستیم ترافیک ایران را از طریق نیویورک مسیریابی کنیم و این را همان آقای استیو گلداستاین گفته بود. این خنده‌دار بود چون ما با اروپایی‌ها توافق داشتیم اما آنها آنقدر بی‌استخوان بودند که حاضر نبودند جلوی یک نفر آدم بایستند. در آخر ما از طریق خود آمریکایی‌ها جلوی او را گرفتیم و رئیس بنیاد ملی علوم آمریکا نامه نوشت که این کار به ابتکار خود این کارمند انجام شده و سیاست بنیاد ملی علوم نیست. پس از این ما توانستیم استفاده کنیم. بعدا این شخص به عنوان عضو هیئت مدیره ICANN انتخاب شد که من در جلسه‌ای علیه او صحبت کردم. بعدا آمد و از من عذرخواهی کرد و گفت من در آن زمان جوان و تحت احساسات آن دوره بودم.