بازارسازی در صرافی‌های ارز دیجیتال داخلی؛ ابزار کاهش ریسک یا خالی‌فروشی؟

به گزارش پیوست، بازارساز (Market Maker) به شخص حقیقی یا حقوقی گفته می‌شود که بازار را شکل داده، نقدپذیری را افزایش می‌دهد و جریان معاملات را روان‌تر می‌کند. فعالیتی اقتصادی که در صرافی‌های ارز دیجیتال هم کاربرد دارد و در روی سفید خود ریسک کاربران را کاهش می‌دهد، اما در مقابل می‌تواند به ابزاری برای واش‌تریدینگ و دستکاری‌های قیمتی بدل شود.

برای دارایی‌های جهانی مانند ارزهای دیجیتال، اختلاف قیمت در میان بازارهای مختلف و حتی پلتفرم‌ها منطقی است، چراکه عرضه و تقاضا قیمت‌ها را مشخص می‌کند و تفاوت میان این فاکتورها قیمت‌های مخلتفی را شکل می‌دهد. به این ترتیب در یک بازار محلی ارزهای دیجیتال مانند ایران ممکن است در مدت‌زمانی که معامله‌ای صورت نمی‌گیرد، قیمت از میانگین جهانی فاصله پیدا کند.

از طرفی همواره دو طرف معامله با یک قیمت در بازار حضور ندارند و با بالا گرفتن اختلاف قیمت‌های پیشنهادی درخواست‌دهنده (Maker) و پاسخ‌دهنده (Taker)، فاصله (Gap) قیمتی شکل می‌گیرد که مطلوب فعالان بازار نیست و ریسک نقدپذیری دارایی افراد را افزایش می‌دهد و به کاهش اقبال کاربران منجر می‌شود.

برای حل این مشکل‌ها در بازارهای مالی از مفهومی به نام بازارساز استفاده می‌شود. بازیگری که جلوی فاصله گرفتن قیمت‌ها در بازارهای مختلف را می‌گیرد و با پر کردن اختلاف قیمت‌های پیشنهادی فعالان بازار، روند معاملات را نرم و امکان انجام معامله با بهترین قیمت را فراهم می‌کند.

این فعالیت آن‌قدر مهم است که جواد کیهانی، کارشناس بازار رمزارزها، بازارساز را شکل‌دهنده بازار می‌داند و مرتضی موذنی رئیس کارگروه تبادل انجمن بلاک‌چین بازارسازی بدون نقدینگی را محل خالی‌فروشی. اما فارغ از اهدافی که بازارساز دنبال می‌کند، با یک فعالیت اقتصادی در ابعاد گسترده مواجهیم که تداوم آن نیازمند درآمدزایی است.

دست بازارساز برای دستکاری قیمت چقدر باز است؟

در فضای معامله‌گری، کاربران بسیاری از دستکاری قیمت به وسیله پلتفرم و فعال شدن حد ضرر خود گلایه دارند. با توجه به ماهیت صرافی‌های متمرکز ارز دیجیتال، به دلیل کنترل تمام‌وکمال گردانندگان این پلتفرم‌ها روی داده‌ها و نبود شفافیت، همواره این نگرانی‌ها وجود دارد و در تئوری دست پلتفرم یا بازارساز برای دستکاری قیمت باز است.

اما به گفته کیهانی، کارشناس بازار رمزارز، درک نادرست از مکانیسم بازار یکی از دلایلی است که بسیاری افراد را به‌اشتباه در مورد دستکاری قیمت‌ها از سوی پلتفرم می‌اندازد. پلتفرم‌های مالی از اعتماد به‌وجودآمده کسب درآمد می‌کنند و منطقی نیست با دستکاری قیمتی که می‌تواند نسبت به درآمد روزانه آنها مبلغی کمی را شامل شود، این اعتماد را خدشه‌دار کنند. پس نمی‌توان به راحتی و بدون مدارک کافی در مورد دستکاری قیمتی صحبت کرد.

مرتضی موذنی دستکاری قیمتی در بازار اسپات را یک ریسک بزرگ برای پلتفرم‌ها می‌داند. او معتقد است در مورد بازارهای اسپات که معاملات به صورت نقدی و آنی در آنها انجام می‌شود، دستکاری‌های قیمتی مانند شدوها نمی‌تواند به دلیل وجود دامنه نوسان در کد پلتفرم شکل‌ بگیرد. در بازارهای اسپات دستکاری بازار (Market manipulation) به‌شدت خطرناک است. در این بازارها به دلیل اینکه ارز باید به کاربر تحویل داده شود، دستکاری بازار مانند یک شمشیر دولبه است و به اعتبار صرافی لطمه می‌زند.

در مقابل او درباره بازار فیوچرز می‌گوید علاوه‌ بر شکل‌دهی شدوها، همه چیز ممکن است. موذنی می‌گوید: «بازار فیوچرز قمارخانه‌ای است که یک طرف آن صرافی و در طرف دیگر کاربر قرار گرفته و در ۹۵ درصد از مواقع صرافی برنده است. چراکه در این بازارها اصل مال رد و بدل نمی‌شود. کاربران به‌راحتی می‌توانند قیمت‌ها را در یک تایم فریم و در دو بازار فیوچرز و اسپات مقایسه کنند تا در صورت بروز دستکاری بازار متوجه آن شوند.»

اما کیهانی معتقد است: «در معاملات فیوچرز به هیچ وجه صرافی یک سمت معاملات نبوده و معاملات به صورت P2P‌ انجام می‌شود. در این معاملات درست است اصل دارایی جابه‌جا نمی‌شود اما قرارداد روی یک دارایی واقعی نوشته شده که در دو طرف آن کاربران هستند و صرافی وظیفه متصل کردن کاربران به یکدیگر را دارد.»

البته در ایران بازار فیوچرز ارزهای دیجیتال وجود ندارد و در کنار بازار اسپات، در ماه‌های گذشته بازاری تحت عنوان معاملات تعهدی به عنوان برداشتی از معاملات مارجین به لیست محصولات برخی صرافی‌ها اضافه شده‌اند.

موذنی در پاسخ به این سوال که با توجه به امکان دستکاری بازار در بازارهای فیوچرز، چقدر این دستکاری‌ها در رابطه با بازار معاملات تعهدی ممکن است توضیح می‌دهد: «من یک صراف رمزارز هستم. کار من تبدیل ریال به رمزارز به صورت اسپات است که درجا به کاربر ارزی را که فروخته یا خریداری کرده در بازارهای P2P و OTC تحویل می‌دهم. بشخصه با هیچ شکلی از فیوچرز و معاملات فیوچرز دارای کلاه شرعی (معاملات تعهدی) موافق نیستم.»

درآمد بازارسازی یا دستکاری بازار؟

در تعریف، بازار به عنوان محلی برای تسهیل تبادل تعریف می‌شود. جایی که یک طرف درخواست‌دهنده (Maker) خرید یا فروش و در مقابل آن پاسخ‌‌دهنده (Taker) با هم مواجه می‌شوند تا تبادل انجام شود. کیهانی معتقد است، بازارسازها که در سمت درخواست‌دهنده قرار می‌گیرند یک نیاز برای بازار هستند.

به گفته او، در واقع بازارسازها به روان شدن معاملات بازار کمک می‌کنند و به طرف خریدار و فروشنده امکان انجام معامله با کمترین پرش قیمتی و بهترین قیمت را می‌دهند. همچنین بازارسازها با کاهش اختلاف قیمت خرید و فروش (spread)، تحرکات قیمتی را نرم و به نفع فعالان بازار عمل می‌کنند.

به این ترتیب، این کارشناس بازار رمزارزها، بازارسازها را مشخص‌کننده و حرکت‌دهنده قیمت نمی‌داند و معتقد است این پاسخ‌دهندگان هستند که قیمت را حرکت می‌دهند. همچنین او بازارسازی را یک فعالیت اقتصادی شامل ریسک می‌داند و کاهش اسپرد را محل درآمد این فعالیت.

او در این باره توضیح می‌دهد: «فروپاشی صرافی FTX از مصادیق ریسک بازارسازی است و تعریف این ریسک به نقد نشدن کالا یا دارایی خریداری‌شده بازارساز برمی‌گردد که می‌تواند از حرکت‌های غیرقابل پیش‌بینی بازار ناشی شود و باید مدیریت شود. در جریان فروپاشی صرافی FTX یکی از دلایل ورشکستگی آن مشکل در بازارسازی بود.» او همچنین خنثی بودن نسبت به روندهای قیمتی بازار و بسنده کردن به سودگیری از نوسان‌های قیمتی را از جمله نکات مهم برای بازارسازی به شمار می‌آورد.

رئیس کارگروه تبادل انجمن بلاک‌چین می‌گوید: «تمامی بازارهای P2P ربات معامله‌گر دارند که وظیفه آن گذاشتن و پر کردن اوردر است. اگر این ربات دارای کدنویسی درستی باشد، از شکل‌گیری شکاف قیمتی جلوگیری می‌کند. اگر ربات معامله‌گر نباشد، شکاف قیمتی رخ می‌دهد که می‌تواند به متضرر شدن کاربران منجر شود.»

او با اشاره به موضوع خالی‌فروشی می‌گوید: «اما در کنار ربات معامله‌گر، ربات دیگر با نقدینگی هم معمولاً وجود دارد. رباتی که در پلتفرم‌های مطرح هم دیده می‌شود. اما نقدینگی پشت ربات موضوع مهمی است که باید وجود داشته باشد تا منجر به خالی‌فروشی نشود.»

همچنین به گفته موذنی، از طرفی در بخش سیاه ماجرا، واش‌تریدینگ (معاملات سوری) هم می‌تواند صورت بگیرد. هرچند نمی‌توان واش‌تریدینگ را به کسب‌وکاری نسبت داد اما همواره احتمال آن وجود دارد. این در حالی است که به گفته او ابزار و نشانه‌ای برای راستی‌آزمایی AMMها در پلتفرم داخلی و خارجی در دست نیست.

سود بدون ریسک پلتفرم‌ها با آربیتراژگیری

نزدیکی قیمت در میان بازارهای محلی مانند ایران با قیمت جهانی برای ارزهای دیجیتال اجتناب‌ناپذیر است. فرایندی با نام آربیتراژگیری که به بهره گرفتن از اختلاف قیمت بین بازارها اشاره دارد با توجه به ماهیت انتقال سریع و بدون مرز بودن ارزهای دیجیتال از شکل‌گیری فاصله قیمتی جلوگیری می‌کند.

در این روند شناسایی و انجام اقدام از سوی پلتفرم به‌راحتی صورت می‌گیرد و در ازای سود، ریسکی در آن وجود ندارد. به گفته موذنی، تمامی پلتفرم‌های P2P‌ در کنار خدماتی که در فرانت‌اند خود به کاربران ارائه می‌دهند، API هم دارند و ارتباط میان کسب‌وکارها وجود دارد. به این ترتیب آربیتراژ‌گیری هم انجام می‌شود.

به گفته کیهانی، بازارسازهای صرافی‌ها اختلاف قیمت‌ها میان بازار داخلی و بین‌المللی را پر می‌کنند که می‌تواند فرایندی سودده برای آنها باشد. به این ترتیب پلتفرم‌های داخلی آربیتراژگیری انجام می‌دهند.

در پایان او معتقد است،‌ در میان بازار ارزهای دیجیتال با نقدینگی کم پلتفرم‌های داخلی، فرایند آربیتراژگیری بسیار پرسود می‌شود. چراکه در ارزهایی با حجم بازار و نقدینگی کم، این اختلاف قیمت می‌تواند تا ۶ درصد هم باشد و هیچ ریسکی دربر ندارد.