پسماندهای الکترونیکی کیلویی دو میلیون تومان در بازارهای سیاه!

به گزارش پیوست، «آویژه» به عنوان شرکت تخصصی بازیافت پسماندهای الکترونیکی که در حوزه پسماندهای الکترونیکی فعالیت می‌کند از رونق بازار سیاه پسماندهای الکترونیکی و خرید و فروش کلان این پسماندهای خارج از محدوده قانون پرده برداشته و می‌گوید مواد اولیه برای بازیافت پسماندهای الکترونیکی را فقط از طریق دلالان می‌توان به دست آورد. «اکو»، یکی دیگر از شرکت‌‌های بازیافتی که به شکل استارت‌آپی شروع به فعالیت کرده، درباره چالش‌های بازیافت پسماند می‌گوید چنددستگی در مدیران رده‌بالا موجب شده است پیشرفت و سرعت در بازیافت پسماندهای الکترونیکی و سایر پسماندها از سوی شرکت‌های رسمی کاهش پیدا کند.

متاسفانه آشفتگی بازار پسماندهای الکترونیکی و سود چشمگیر آن از بازار سیاه،‌ اجازه نمی‌دهد کنسرسیومی بین شرکت‌های مختلف بازیافت پسماندهای الکترونیکی که در استان‌های مختلفی در حال فعالیت هستند، تشکیل شود.

«آویژه» که در حوزه بازیافت پسماندهای الکترونیکی فعالیت می‌کند می‌تواند ماهانه حدود ۶۰ تن و سالانه حدود هزار تن از پسماندهای الکترونیکی را بازیافت کند اما به دلیل عدم دستیابی به مواد اولیه بازیافت و بازار سیاه این محصول  نمی‌تواند از این ظرفیت خود استفاده کند و نهایتاً تاکنون در بهترین حالت توانسته حداکثر ۴۰ تن در ماه پسماندهای الکترونیکی را بازیافت کند.

پسماندهای الکترونیکی در انحصار بازار سیاه

هادی خزائی مدیرعامل شرکت بازیافت الکترونیک آویژه درباره بازار سیاه پسماندهای الکترونیکی می‌گوید: «آویژه در مدیریت، تفکیک و بازیافت طیف‌های پسماندهای الکترونیکی فعالیت می‌کند اما از همکاری ارگان‌های مربوطه در این خصوص گله‌مند است. بازار سیاه پسماندهای الکترونیکی در کشور، پسماندهای این حوزه را در سیطره خود گرفته و در کنار این موضوع حمایتی نیز از مدیریت قانونی استارت‌آپ‌های حوزه پسماند نمی‌شود.»

پسماندهای الکترونیکی پیچیده‌ترین حوزه بازیافت است و رشته‌های مختلفی را درگیر می کند. موضوع اول برگرداندن و ریکاوری آن پسماند الکترونیکی است که مورد استفاده قرار بگیرد. مورد دوم بازیافت این پسماندهاست. اگر این پسماندها در فضاهای انباری نگهداری شود مخاطرات محیط‌زیستی دارد که باید مدیریت و تبدیل به ماده اولیه برای استفاده در صنایع شود. آویژه در جداسازی فلزات این پسماندها و تبدیل به مواد اولیه و همچنین امحای پسماندهای غیرقابل استفاده نیز فعالیت می‌کند.

در بحث بازیافت کردن، دستگاه الکترونیکی بازیافت‌شده از طیف گسترده‌ای از عناصر تشکیل می‌شود که در صنایع مختلف استفاده می‌شود و این مرحله، کریدور تامین مواد اولیه صنایع است و هرآنچه بهره‌برداری شود می‌تواند در صنایع به کار گرفته شود.

با توجه به این موضوع هرآنچه از این پسماندها به دست می‌آید به فروش می رسد و حتی گاهی پیش‌فروش می شود. نگاه آویژه به این پسماندها از این لحاظ که فلزات ارزشمندی در این پسماندها وجود دارد، مصرف در داخل کشور است و تاکنون صادر نشده‌اند.

خزائی ادامه می‌دهد: «حداکثر ۱۰ درصد از این پسماندها قابلیت دارد که دوباره مصرف شود اما با توجه به قانون‌شکنی موجود، دسترسی به خرید مواد اولیه برای شروع بازیافت، سخت شده است. قیمت این مواد اولیه بازیافتی تحت تاثیر قیمت دلار دائم دستخوش تغییر است و قیمت دلالی این مواد معیار شفافی ندارد. متاسفانه به دلیل رونق بازار سیاه در این حوزه، مواد اولیه بازیافت در ایران به‌آسانی قابل تامین نیست و نگاه قانونی هم به این مواد اولیه وجود ندارد.»

او درباره کشورهای خریدار پسماندهای الکترونیکی می‌گوید: «کشورهایی مانند ترکیه، پاکستان، چین و روسیه به طور خاص بازار پسماندهای الکترونیکی ایران را در سیطره خود گرفته‌اند و ایران برای دلالان این کشورها به مثابه بهشت است.»

خروج قاچاقی پسماندهای الکترونیکی به دست دلالان

در ایران شرکت رسمی برای صادرات پسماندهای الکترونیکی وجود ندارد و هر آنچه صادرات پسماندهای الکترونیکی نا‌م‌گذاری می‌شود، در واقع به دست دلالان انجام می‌شود. این بازار سیاه آن‌قدر پررونق است که دلالان این کشورها بسیار مطرح و شناخته‌شده هستند و پسماند را به صورت قاچاق از کشور خارج می‌کنند. خریدارهای خارجی قسمت برد پسمانده الکترونیکی را جدا می‌کنند و به کشور مقصد می‌رسانند که ارزشی کیلویی بین ۲۰ هزار تومان تا دو میلیون تومان دارد.

مدیرعامل شرکت بازیافت الکترونیک آویژه درباره شرکت‌های قانونی حوزه پسماند الکترونیکی می‌گوید: «در بحث بازیافت پسماندهای الکترونیکی فقط پنج شرکت رسمی وجود دارد که غیر از شرکت آویژه یکی از آنها در تهران به اسم پارس چرخش آسیا، دیگری در اصفهان به اسم کاسپین، در مشهد به نام اکو، در تبریز نیز شرکتی وجود دارد اما به عنوان حقیقی فعالیت می‌کنند و عنوان حقوقی ندارد که نام موسس آن شرکت گفته می‌شود.»

این وضعیت نشان‌دهنده میزان توجه به این قسمت از بازار سیاه پسماندهای الکترونیکی است. دستگاه‌ الکترونیکی در زمان مصرف جزو اموال محسوب می‌شود و زمانی که از دور خارج می‌شود تحت نظارت وزارت اقتصاد و دارایی قرار می‌گیرد. این وزارت باید همکاری کند تا پسماندهای الکترونیکی وارد بازار سیاه نشود و چالش‌های بین ارگانی در این بازار تاثیرگذار نباشد.

شایان ذکر است حوزه پسماند الکترونیکی حوزه‌ای است که تمام آیین‌نامه‌های آن از حمل‌ونقل و مدیریت تا بازیافت آن پیاده‌سازی شده است. به‌نوعی که حتی پسماندهای ویژه پزشکی نیز این آیین‌نامه را ندارند اما متاسفانه برخلاف آنچه تصور می‌شود بازار سیاه این پسماندها نسبت به بازیافت و فروش قانونی آن، رونق بیشتری دارد.

چالش‌های بازیافت کردن توسط شرکت‌های بازیافت

میثم حسن‌زاده، مدیرعامل شرکت استارت‌آپی «اکو» که در حوزه بازیافت پسماندها از جمله پسماندهای الکترونیکی فعالیت می‌کند، همراه تیم «اکو» در شهر مشهد با ۱۰۰ راننده فعال در شهر تلاش کرده فضایی برای نظام‌مند کردن بازیافت پسماندهای الکترونیکی ایجاد کند.

حسن‌زاده درباره چالش‌هایی که در مسیر شرکت‌های بازیافتی اتفاق می‌افتد می‌گوید: «شرکت‌های بازیافتی در هر کجای ایران گذری به شهرداری دارد و متاسفانه یکی از مشکلات این شرکت‌ها در مسیر مراجعه به شهرداری‌ها به وجود می‌آید. تجربه تیم اکو نشان می‌دهد برای گسترش فعالیت بازیافتی، شرکت‌ها به شهردار‌های مختلف احتیاج پیدا می‌کنند اما هر شهرداری قدرت متفاوتی دارد و توانایی انجام و دستور دادن در هیچ دو شهرداری حداقل در خراسان به شکل یکسانی وجود ندارد.»

مصوبه‌ای در سال گذشته در این زمینه ابلاغ شد اما مسائل حل‌ نشده و هیچ دستورالعمل واحدی برای حل شدن مشکلات استارت‌آپ‌هایی نظیر اکو که در این زمینه فعالیت می‌کنند ابلاغ نشد. در صورت ابلاغ یک دستورالعمل واحد، سرعت پیشرفت استارت‌آپ‌هایی که در زمینه بازیافت پسماندها فعالیت می‌کنند بیشتر خواهد شد و حتی زمینه سرمایه‌گذاری را هم برای بخش خصوصی گسترده می‌کند.

حسن‌زاده درباره شرکت اکو که فعالیت عمده‌اش در سطح شهر مشهد است می‌گوید: «در سال ۹۸ این پلتفرم با سرمایه‌گذاری خصوصی طراحی شد تا عادت مردم از روش سنتی که در بازیافت استفاده می‌شد تغییر کند. قبلاً به روش سنتی، ماشین‌هایی در یک نوبت به محلات سر می‌زدند و در قبال پسماندهایی که از اهالی محله دریافت می‌کردند نمک یا پول می‌دادند. اما در این پلتفرم کافی است کاربر زمان و مکان مورد نظر را ثبت کند و تبادل پسماند اتفاق بیفتد.»

او در پایان می‌گوید: «میزان قابل توجهی از پسماندهای الکترونیکی در سیستم ما جمع‌آوری می‌شود و با در نظر داشتن این نکته قابلیتی وجود دارد که بتوانیم پسماندهای الکترونیکی را در زمان‌های مشخصی جمع‌آوری کنیم و به مراکز مجاز انتقال دهیم. هدف از جایزه‌ای که ما برای کاربران در نظر گرفته‌ایم، صرفاً معنا بخشیدن به بازیافت و فعالیتی است که آن کاربر انجام می‌دهد. با الگو گرفتن از کشورهای توسعه‌یافته، ما این طرح را برای فرهنگ‌سازی انجام دادیم و قاعده‌ای برای تبادل پسماند با پول وجود ندارد.»