چگونه اطلاعات وارونه را در رسانه‌های اجتماعی شناسایی کنیم؛ تیری در تاریک‌روشنا

اخبار ساختگی (Fake news) پدیده جدیدی نیست اما سرعت انتشار آن پدیده‌ای نو است. افراد زیادی وجود دارند که به‌سختی می‌توانند اخبار واقعی را از اخبار ساختگی در اینترنت تشخیص دهند. و این وضعیت باعث بروز سردرگمی می‌شود.

رسانه‌های اجتماعی به روشی رایج برای دریافت اخبار و اطلاعات تبدیل شده است. اما نمی‌توان به همه اطلاعات این سایت‌ها اعتماد کرد. اطلاعات وارونه بی‌اعتمادی می‌آفریند زیرا هدف اصلی‌اش فریب است. اخبار جعلی می‌تواند از طریق بات، سوگیری، هم‌رسانی و هکرها منتشر شود.

در ادامه ۱۰ روش تشخیص اطلاعات وارونه در رسانه‌های اجتماعی را توضیح می‌دهیم.

پیش به سوی شناسایی

اخبار جعلی (Fake news) به مطالبی گفته می‌شود که عمداً کذب است و طراحی شده تا برداشت خوانندگان از رویدادها، واقعیت‌ها، اخبار و اظهارنظرها را دستکاری کند. اطلاعات شبیه اخبار واقعی است اما یا نمی‌توان آن را تایید کرد یا اتفاق نیفتاده است. این اطلاعات ساختگی معمولاً از رسانه‌های خبری واقعی تقلید می‌کنند اما از اعتبار و دقت بی‌بهره‌اند.

برخی از مؤلفه‌هایی که باعث می‌شوند اخبارْ جعلی باشند عبارت‌اند از:

• اطلاعات غیر قابل ‌تایید
• مطالبی که غیرمتخصصان می‌نویسند.
• اطلاعاتی که در سایت‌های دیگر پیدا نمی‌شود.
• اطلاعاتی که از یک سایت جعلی منتشر می‌شود.
• روایت‌هایی که به‌ جای بیان واقعیت‌ها عواطف مخاطب را هدف قرار می‌دهند.

انواع اخبار جعلی عبارت‌اند از:

• تله‌کلیک: تله‌کلیک (Clickbait) از مطالب رسانه‌های اجتماعی، عناوین و تصاویر اغراق‌آمیز، سوال‌برانگیز یا گمراه‌کننده استفاده می‌کند تا ترافیک وب تولید کند. این مطالب عمداً دستکاری می‌شوند تا خوانندگان را جذب کنند.
• تبلیغات سیاسی: این نوع مطلب اخبار، شایعه‌ها یا ایده‌هایی را برای آسیب رساندن به یک نهاد، کشور و گروهی از افراد ارائه می‌دهد و هدفش معمولاً سود سیاسی است.
• محتوای جعلی: این نوع مطالب تظاهر می‌کنند که از سایت‌های خبری عمومی منتشر شده‌اند. هدف این کار ارائه روایت‌های ساختگی برای فریب خوانندگان است.
• اخبار سوگیرانه/مغرضانه: این نوع اخبار خوانندگان را از طریق تایید سوگیری‌ها و باورهایشان جذب می‌کنند.
• اخبار دولتی: دولت اخبار جعلی را در میان شهروندان تولید و منتشر می‌کند.
• عناوین گمراه‌کننده: این نوع مطالب شاید به ‌طور کامل کذب نباشند اما با عناوین گمراه‌کننده و مطالب کوتاه در newsfeed مخدوش می‌شوند.

اخبار ساختگی آسیب‌رسان است زیرا ممکن است درباره مسائل مهم بدفهمی و سردرگمی به وجود آورد. انتشار اخبار جعلی می‌تواند تعارض اجتماعی را تشدید و مناقشه را تشدید کند. این مطالب همچنین می‌توانند موجب بی‌اعتمادی شوند.

اطلاعات وارونه چطور سرعت نور می‌یابد؟

اخبار جعلی با شتاب بیشتری نسبت به سایر انواع اخبار منتشر می‌شوند زیرا عواطف را برمی‌انگیزند و توجه‌ها را جلب می‌کنند. انتشار اخبار جعلی در رسانه‌های اجتماعی با روش‌های زیر انجام می‌گیرد:

• هم‌رسانی مستمر: هم‌رسانی (sharing) و لایک کردن محتوا در رسانه‌های اجتماعی ساده است. وقتی کاربری مطلبی را هم‌رسانی می‌کند محتوایش بیشتر دیده می‌شود.
• موتورهای پیشنهاد: پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی و موتورهای جست‌وجو نیز پیشنهادهای شخصی‌سازی‌شده را بر اساس ترجیحات قبلی و تاریخچه جست‌وجو ارائه می‌دهند. این موضوع باعث می‌شود برخی افراد هدف اخبار جعلی قرار بگیرند.
• شاخص‌های مشارکت: رسانه‌های اجتماعی محتوا را با استفاده از شاخص‌های مشارکت اولویت‌بندی می‌کنند و نمایش می‌دهند؛ از جمله نحوه هم‌رسانی یا لایک کردن مطالب. اما دقت عامل مهمی در این شاخص نیست.
• هوش مصنوعی: سیستم‌های هوش مصنوعی نیز می‌توانند اخبار جعلی را اشاعه دهند. هوش مصنوعی می‌تواند مطالب جعلی واقع‌نما را بر اساس مخاطب هدف تولید ‌کند. موتور هوش مصنوعی می‌تواند پیام‌ها را تولید و فوراً آزمایش کند تا کارآمدی‌شان برای جمعیت مد نظر را تشخیص دهد. همچنین، هوش مصنوعی می‌تواند از بات‌ها برای جعل کاربران و انتشار اخبار جعلی استفاده کند.
• هکرها: این افراد می‌توانند روایت‌هایی را در رسانه‌های خبری واقعی منتشر کنند طوری که به نظر برسد این روایت‌ها از منابع قابل ‌اعتماد به دست آمده‌اند. برای مثال، مقام‌های اوکراین گزارش دادند هکرها به وب‌سایت‌های دولتی نفوذ و اخبار جعلی درباره قرارداد صلح منتشر کردند.
• ترول‌ها: اخبار جعلی ممکن است در قسمت نظرات یک مقاله معتبر منتشر شوند. ترول‌ها عمداً برای اذیت کردن و شروع مشاجره با خوانندگان دیگر مطلب منتشر می‌کنند. گاهی ترول‌ها به دلایل سیاسی دستمزد می‌گیرند. این موضوع می‌تواند بخشی از انتشار اخبار جعلی باشد.

روش تشخیص در رسانه‌های اجتماعی

اولین گام در مبارزه با انتشار اطلاعات وارونه در رسانه‌های اجتماعی، شناسایی اخبار جعلی است. بهتر است قبل از هم‌رسانی مطلبی خاص با دیگران، آن را مجدداً ارزیابی کنیم. ۱۰ توصیه برای تشخیص اخبار ساختگی و شناسایی اخبار جعلی ارائه می‌دهیم.

۱. منابع معتبر دیگر را بررسی کنید

به سایر نشریات و سایت‌های خبری معتبر مراجعه کنید تا ببینید آیا روایت مد نظر در آنها نیز منعکس شده است. منابع معتبری را که در روایت ذکر شده‌اند بررسی کنید. سازمان‌های خبری معتبر و حرفه‌ای راهکارهای ویرایشی سخت‌گیرانه‌ای برای کنترل واقعیت‌های ذکرشده در مقاله‌ها دارند.

۲. منبع اخبار را بررسی کنید

اگر روایت مد نظرتان از منبعی ناشناخته به دست آمده، کمی تحقیق کنید. نشانی وب صفحه را بررسی کنید و به دنبال دامنه‌های عجیب غیر از «.com» باشید؛ مانند «.infonet» یا «.offer». بررسی کنید که آیا غلط املایی در نام شرکت در نشانی URL وجود دارد.

شهرت منبع و تخصصش درباره موضوع را بررسی کنید. بازیگران بد ممکن است صفحات وبی را برای تقلید از سایت‌های حرفه‌ای بسازند تا اخبار ساختگی منتشر کنند. وقتی شک دارید، به صفحه اول سازمان مد نظر بروید و همان اطلاعات را کنترل کنید. برای مثال، اگر به نظر برسد روایت مدنظر از مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ایالات ‌متحده (CDC) منتشر شده است، به وب‌سایت امن آن مرکز مراجعه و اخبار مدنظر را جست‌وجو کنید تا بتوانید تاییدش کنید.

۳. به اسم نویسنده توجه کنید

درباره نویسنده جست‌وجویی انجام‌ دهید. اعتبارش را کنترل کنید. چند نفر دنبال‌کننده دارد و حسابش چه مدت فعال بوده است.

پست‌ها را مرور کنید تا احیاناً وجود رفتارهای شبیه بات را متوجه شوید؛ رفتارهایی مانند پست کردن در همه اوقات روز و از نقاط مختلف جهان. کیفیت‌هایی مانند نام کاربری را با اعداد و لینک‌های مشکوک در شرح ‌حال نویسنده تطبیق دهید. اگر محتوا از حساب‌های دیگر ری‌توییت شده و محتوای سیاسی بسیار قطبی‌کننده‌ای داشته باشد، احتمالاً یک حساب بات جعلی است.

۴. عکس پروفایل را جست‌وجو کنید

افزون بر نگاه کردن به اطلاعات و اعتبار نویسنده، عکس پروفایلش را نیز کنترل کنید. عکس پروفایلش را در قسمت جست‌وجوی معکوس عکس گوگل جست‌وجو کنید. اطمینان حاصل کنید که عکس تزئینی نباشد. اگر مشخص شود عکس اصیل نیست، مقاله قابل اطمینان نیست زیرا ناشناس است.

۵. فراتر از عنوان را بخوانید

به این فکر کنید که آیا این روایت غیرواقعی یا زیادی خوب به نظر می‌رسد. روایت معتبر واقعیت‌های زیادی را با نقل ‌قول از متخصصان، آمار رسمی و داده‌های نظرسنجی ارائه می‌دهد. ممکن است روایت‌های شاهد عینی را بازتاب دهد.

اگر واقعیت‌های دقیق و منسجمی فراتر از عنوان وجود نداشته باشند، اطلاعاتش را زیر سوال ببرید. به دنبال شواهدی باشید که نشان دهد رویداد مد نظر واقعاً رخ داده است. اطمینان حاصل کنید که واقعیت‌ها صرفاً برای پشتیبانی از یک دیدگاه خاص مورد استفاده قرار نگرفته‌اند.

۶. ذهنیت انتقادی داشته باشید

اجازه ندهید باورهای شخصی بر قوه تشخیص‌تان تاثیر منفی بگذارد. سوگیری‌ها می‌توانند واکنش فرد به یک مقاله را تحت تاثیر قرار دهند. پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی روایت‌هایی را پیشنهاد می‌کنند که با علایق، نظرات و عادت‌های مرور فرد تطبیق دارند.

اجازه ندهید عواطف روی دیدگاه‌تان درباره روایت تاثیر بگذارد. به‌ صورت انتقادی و عقلانی به روایت نگاه کنید. اگر روایت می‌کوشد خواننده را متقاعد کند یا خوانندگان را به سایتی دیگر منتقل کند، احتمالاً اخبار جعلی است.

۷. اطمینان حاصل کنید که طنز و شوخی نباشد

وب‌سایت‌های هجوی اخباری را در قالب طنز منتشر می‌کنند. وب‌سایت را بررسی کنید تا وجود مستمر روایت‌های خنده‌دار را شناسایی کنید و به این نکته نیز دقت کنید که این مطالب به‌ عنوان هجو (Satire) منتشر می‌شوند یا نه. یکی از سایت‌هایی که این کار را انجام می‌دهد The Onion است.

۸. مراقب محتوای حمایت‌شده باشید

به بالای محتوا نگاه کنید تا «محتوای حمایت‌شده» (sponsored content) یا عنوانی مشابه را پیدا کنید. این نوع روایت‌ها اغلب عکس‌های گیرایی دارند و به نظر به سایر اخبار لینک می‌دهند. تبلیغاتی هستند که طراحی شده‌اند تا بر عواطف خواننده تاثیر بگذارند.

صفحه را کنترل کنید و به دنبال برچسب‌هایی مانند «محتوای sponsored» یا «تبلیغات» باشید. این مقاله‌ها خواننده‌ها را به تله می‌اندازند تا چیزی بخرند. آن چیزی که می‌خرید ممکن است واقعی یا فریب باشد. برخی از این سایت‌ها همچنین ممکن است کاربرها را به سایت‌های مخرب هدایت کنند تا بدافزار روی سیستم‌شان نصب شود. بدافزار می‌تواند داده‌ها را از دستگاه‌ها بدزدد و باعث شود سخت‌افزار به مشکل بخورد یا شبکه کامپیوتر یا سیستم از کار بیفتد.

۹. از سایت‌های راستی‌آزمایی استفاده کنید

سایت‌های راستی‌آزمایی نیز می‌توانند مشخص کنند که آیا اخبار معتبر یا جعلی است. این سایت‌ها از راستی‌آزمایی‌کننده‌های مستقل استفاده می‌کنند تا درباره درستی اطلاعات تحقیق کنند. این کار را با کنترل منابع رسانه‌ای مشهور انجام می‌دهند. این سایت‌ها اغلب بخشی از اخبار بزرگ‌تری هستند که واقعیت‌ها و اظهارنظرهای نادرست را شناسایی می‌کنند. سایت‌های مشهور راستی‌آزمایی عبارت‌اند از:

• PolitiFact: این سایت برنده جایزه پولیتزر بوده است. این سایت درباره ادعاهای سیاستمدارها تحقیق می‌کند تا از درستی آنها اطمینان حاصل کند.
• Fact Check: این سایت از مرکز سیاست‌گذاری عمومی اننبرگ درستی ادعاهای سیاسی را کنترل می‌کند.
• Snopes: این یکی از قدیمی‌ترین و مشهورترین سایت‌های راستی‌آزمایی در اینترنت است که بر اخبار، شایعه‌ها و میم‌ها تمرکز دارد. راستی‌آزمایی‌کننده‌های مستقل به همه منابع در پایان راستی‌آزمایی اشاره می‌کنند.
• BBC Reality Check: این سایت بخشی از شرکت بی‌بی‌سی است و واقعیت‌ها را برای اخبار راستی‌آزمایی می‌کند.

۱۰. اصالت عکس را بررسی کنید

نرم‌افزارهای مدرن ویرایش، تولید تصاویر جعلی شبیه واقعیت را تسهیل کرده‌اند. به دنبال سایه‌ها یا لبه‌های دندانه‌دار در عکس باشید. جست‌وجوی معکوس عکس گوگل روشی دیگر برای بررسی تصویر است تا سرچشمه و تغییر آن مشخص شود.

شبکه‌های اجتماعی برای مبارزه با اطلاعات وارونه چه می‌کنند؟

پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی اخبار جعلی را شناسایی و حذف می‌کنند. فیس‌بوک دو ابتکار برای رسیدگی به گسترش کلی اخبار جعلی ارائه کرده است. ابتکار یکپارچگی اخبار و پروژه ژورنالیسم فیس‌بوک به مشکلات مربوط به اخبار جعلی و گسترش آگاهی اشاره می‌کنند. این سازمان همچنین علیه صفحه‌ها و افرادی عمل می‌کند که اخبار جعلی را هم‌رسانی می‌کنند. سازمان سپس این صفحه‌ها را از سایت حذف می‌کند.

اینستاگرام و فیس‌بوک برچسب جدید «اخبار کذب» را برای مبارزه با اخبار جعلی ارائه کرده‌اند. راستی‌آزمایی‌کننده‌های طرف ثالث ادعاها و پست‌های احتمالاً کذب را شناسایی و مرور می‌کنند. اگر این گروه به این نتیجه برسد که اطلاعات مد نظر غلط است، روی آن برچسب می‌گذارند تا به کاربرهای رسانه‌های اجتماعی اطلاع دهند این پست حاوی اخبار جعلی است. وقتی خوانندگان می‌خواهند پستی با این برچسب را بخوانند، با این پیام مواجه می‌شوند که اطلاعات صحیح نیست. اگر بخواهند این اخبار را هم‌رسانی کنند، هشداری دریافت می‌کنند مبنی بر اینکه اخبار جعلی به اشتراک گذاشته‌اند. توییتر اعلامیه‌ای منتشر کرد و گفت اخبار جعلی را تحمل نمی‌کند. حساب‌هایی را تعلیق کرده‌اند زیرا دستکاری کرده بودند یا اسپم منتشر کرده بودند.

لینکدین نیز کاربرها را تشویق می‌کند تا هرگونه اطلاعات وارونه را گزارش دهند. اگر مرور نتیجه دهد که اطلاعات کذب است، لینکدین پست را حذف خواهد کرد. لینکدین قرارداد سخت‌گیرانه‌ای با کاربر می‌بندد و اگر کاربران رعایت نکنند، حذف می‌شوند.

کاربران برای اینکه با اخبار جعلی مبارزه کنند ابتدا باید تشخیص دهند چه چیزی غلط است. اگر کاربر تشخیص دهد که اطلاعات مد نظر اخبار جعلی است، بهتر است آن را به پلتفرم گزارش دهد.

منبع: تک‌تارگت