مرگ ماینینگ؛ سنگ رگولاتوری و اختلال اینترنت قاتل صنعت رمزارزها

توسعه‌ تکنولوژی‌های نوین که منجر به انقلاب در نحوه تعامل ما شده است پیش‌نیازی و پیش‌شرطی به نام استفاده از زیرساخت‌هایی مانند اینترنت دارد. شبکه‌های بلاک‌چینی هم که با معرفی بیت‌کوین تحولی در نگرش ما ایجاد کردند روی همین اینترنت توسعه یافته است که امروزه بیش از ۶۰ درصد جمعیت جهان به آن دسترسی دارند. البته شاید بد نباشد روی نمودار این آمار، تعداد کاربران ایرانی را به صورت نقطه به نقطه محاسبه کنیم. اختلال اینترنت در چهار ماه گذشته باعث شده بسیاری از کسب‌وکارهای حوزه اقتصاد دیجیتالی تا مزر نابودی پیش بروند و ماینینگ هم یکی از بخش‌های این حوزه است که اتفاقاً وابستگی شدیدی به اینترنت دارد.

تلاقی تکنولوژی بیت‌کوین با رگولاتوری در ایران به سال‌ها پیش بازمی‌گردد، زمانی که به گفته مجتبی توانگر رئیس کمیته اقتصاد دیجیتال مجلس، ذهنیت‌ها در مورد این فناوری در ابتدا بسیاری گنگ و مبهم بوده و به لطف فعالیت فعالان مستقل و بخش خصوصی امروزه رمزارزها و تکنولوژی‌های مرتبط با آنها تا حدودی در نهادهای رگولاتور شناخته شده‌اند. با این حال بعد از گذشت این همه سال تنها بخشی از بیت‌کوین و رمزارزها که از سوی نهادهای قانون‌گذار و حاکمیت به رسمیت شناخته شده بخش ماینینگ است و پروسه شناخت تکنولوژی هیچ‌گاه به نتیجه مطلوبی نرسید. فعالان این صنعت هم همواره با چالش‌های قانونی متعدد دست‌وپنجه نرم کردند که در نهایت این چالش‌ها به گفته عباس آشتیانی، مدیرعامل انجمن بلاک‌چین ایران باعث مرگ ماینینگ در ایران شد.

اتصال به اینترنت در چهار ماه اخیر به یکی از اصلی‌ترین چالش‌های کسب‌وکارها تبدیل شده است. در صنعت رمزارزها، اینترنت به عنوان یکی از ارکان اصلی شناخته می‌شود که هرگونه بی‌ثباتی در ارتباط با دستگاه‌های ماینینگ می‌تواند به فعالان این صنعت خسارت جبران‌ناپذیری وارد کند. این دستگاه‌ها با مصرف برق داده‌های مربوط به تراکنش‌های شبکه‌ها را تایید و در ازای این کار از شبکه پاداش دریافت می‌کنند.

عملیات استخراج دارای پارامتری به نام هش‌ریت است که این پارامتر به منظور ایجاد سختی در شبکه برای حفظ ریتم تولید بیت‌کوین‌ها در نظر گرفته شده ‌است. در سال‌های گذشته با افزایش توان پردازشی شبکه این پارامتر هم روندی صعودی داشته ‌است. اما افزایش این پارامتر به این معنی است که در حال حاضر بسیاری از کاربران یا حتی مزارع کوچک استخراج به تنهایی امکان حل معادلات را ندارند و برای درآمدزایی باید به مراکزی که برای به اشتراک‌گذاشتن توان‌پردازشی است متصل شوند و توان خود را با دیگران در این استخرها به اشتراک بگذارند. در این روش ماینرها در ازای توان پردازشی خود با کل توان پردازشی استخر شریک می‌شوند و پاداش حاصله را به همین روش تقسیم می‌کنند که به آن PPS می‌گویند.

فعالان ایرانی هم از این قاعده مستثنی نیستند و باید به استخر‌های بزرگی که مراکز آنها در دیگر کشورهاست متصل شوند که این کار نیازمند اینترنتی بدون اختلال و باثبات است. در این نحوه اتصال فاکتوری وجود دارد به نام rejection rate که نسبت تعداد داده‌های ردشده توسط استخر به کل داده‌ها اشاره دارد و هرگونه بی‌ثباتی در اینترنت موجب افزایش این فاکتور می‌شود.

به گفته علی بابک‌نیا، رئیس کارگروه اقتصادی رمزارز انجمن بلاک‌چین، ماینینگ به دو بخش تقسیم می‌شود: مجاز و غیرمجاز. ماینرهای مجاز افرادی هستند که تمامی ممنوعیت‌ها و محدودیت‌ها اعم از تعرفه‌گذاری و اختلال اینترنت به صورت مستقیم باعث آسیب دیدن آنها شده است. اما گروه دوم شامل افرادی می‌شود که به ‌صورت زیرزمینی و بدون مجوز به فعالیت می‌پردازند که این افراد درگیر چالش‌های قانونی نمی‌شوند و با استفاده از انشعابات غیرمجاز و استفاده از فیلترشکن‌ها، نیازهای خود را تامین می‌کنند.

از آنجا که صنعت ماینینگ در نگاه حاکمیت همانند دیگر صنایع فناوری محور هنوز وجاهت کافی ندارد، وزارت ارتباطات هم قبل از ایجاد فیلترینگ الزامی نمی‌بیند که با فراخوانی دارندگان پروانه استخراج رمزارز را شناسایی و دسترسی این واحدهای صنفی را به اینترنت مورد نیازشان حفظ کند.

این در حالی است که در سال‌های گذشته صنعت ماینینگ به رسمیت شناخته شده و برای فعالیت در این حوزه از سوی وزارت صمت مجوز صادر می‌شود. البته چالش‌های این صنعت به موضوع اینترنت محدود نمی‌شود و در تابستان و زمستان ماینرهای مجوزدار مجبور به تعطیلی کسب‌وکارشان هستند. همچنین تعرفه در نظر گرفته‌شده برای برق و گاز این فعالیت تعرفه صادراتی است که همچنان ایراداتی از طرف فعالان ماینینگ به آن وارد می‌شود.

ماینینگ نیازمند اینترنتی باثبات است. پهنای باند یا ترافیک بالا جزو الزمات این صنعت نیست اما بازدهی ماینینگ به شدت به ثبات اینترنت وابسته است. این وابستگی به گونه‌ای است که کوچک‌ترین اختلال در اینترنت، تاثیر خود را در بازدهی نشان دهد و برگشت دستگاه‌ها به حداکثر کارایی خود مدت‌زمان زیادی به طول بینجامد.

ثبات وضعیت اینترنت تبدیل به آرزویی شده که زمان تحقق آن مشخص نیست. این بدان معنی است که استفاده از ابزارهای دور زدن فیلترینگ که امروزه یکی از پرکاربردترین نرم‌افزارها برای ادامه فعالیت کسب‌وکارها به شمار می‌رود نمی‌تواند در دسترس ماینرها باشد. با این حال به گفته علی بابک‌نیا از فعالان حوزه ماینینگ، برخی از ماینرها تواسته‌اند با استفاده از همین ابزارها دسترسی خود را به شبکه حفظ کنند هرچند استفاده از این ابزارها برای ماینرهای مجوزدار غیرقانونی بوده و عملاً افرادی که در این صنعت مجوز استخراج دارند امکان دسترسی به شبکه را از دست داده‌اند.

همه این موارد شاید پرسروصداترین موضوعات این فعالان باشد اما در چهار ماه گذشته مشکل دیگری به مشکلات ماینینگ کشور اضافه شده است. اینترنت در چهار ماه گذشته اختلال شدیدی پیدا کرده و عملاً این اختلال باعث نابودی بسیاری از مشاغل شده و خسارت بزرگی به کسب‌وکارها زده است. اما اوضاع اینترنت برای ماینینگ وخیم‌تر است.

عباس آشتیانی، مدیرعامل انجمن بلاک‌چین، افراد را در مواجهه با صنعت ماینینگ به سه دسته تقسیم می‌کند. دسته اول افرادی هستند که قصد ورود به صنعت استخراج را دارند. تعداد این افراد اکنون تقریباً به صفر رسیده است. این افراد علاوه ‌بر کیفیت بد اینترنت با مسائلی مانند تعرفه‌گذاری سنگین هم سروکار دارند. تعرفه برای گاز حدود ۶ هزار تومان و برای برق حدود ۲۴۰۰ تومان است. این افراد اکنون با توجه به قیمت بیت‌کوین و سختی شبکه در کنار دیگر مشکلات مربوط به تولید انگیزه و علاقه‌ای برای تولید ندارند.

دسته دوم افرادی هستند که برای دریافت مجوز اقدام کرده بودند. این افراد مدت‌زمانی را پشت سد وزارت صمت در انتظار مصوبه هیات وزیران می‌مانند و اکنون که این مصوبه ابلاغ شده باتوجه به افزایش قیمت تعرفه‌ها، عدم دریافت انشعاب برق و گاز، بحران انرژی و اینترنت توانی برای تولید ندارند و در میانه راه دریافت پروانه بهره‌برداری دچار دلسردی شده‌اند. اما دسته آخر افرادی هستند که مجوزهای مربوطه را دریافت کرده و در حال انجام عملیات استخراج بوده‌اند، اکنون در خاموشی دستوری به سر می‌برند؛ برای این افراد حدود یک ماهی است مصوبه‌ای از طرف هیات وزیران ابلاغ شده است که بر اساس آن از تاریخ یکم آذر تا تاریخ یکم اسفند این کسب‌وکارها باید در خاموشی به سر ببرند.

آشتیانی می‌گوید: «در یک کلام صنعت ماینیگ مرده‌ است و این در حالی ‌است که کشور پر شده از کنفرانس‌های متفاوت در حوزه رمزارزها؛ عاشقان سینه‌چاکی که در کلام معتقدند ما باید با رمزارز تحریم را دور بزنیم، تولید کنیم یا حمایت کنیم. اما در عمل می‌بینم که تصمیمات منجر به سرکوب صنعت استخراج شده است.»

بابک‌نیا در بحث ماینینگ چالش‌های زیادی مانند تعرفه، نبود مقررات یا برخوردهای سلبی و سلیقه‌ای را برمی‌شمرد. با این حال مشخصاً در بحث اینترنت برای اولین بار شاهد بودیم که صنعت استخراج در کنار دیگر صنایع فناوری‌محور با هم یک چوب را خوردند.

هرچند اینترنت یکی از ارکان اصلی استخراج به حساب می‌آید اما تاکنون خاموشی‌های دستوری و تعرفه‌گذاری قیمت برق و گاز برای استخراج بیشترین خسارت را به این صنعت وارد کرده‌اند. این در حالی است که اختلال اینترنت هم خسارت قابل توجهی برای این صنعت به حساب می‌آید. از سویی نگهداری ارتباط با شبکه حتی در صورت استفاده از ابزارهای مورد نیاز دور زدن فیلترینگ، باز هم کیفیت مطلوبی ندارد و همواره ماینرها نمی‌توانند از تمام کارایی دستگاه‌های خود استفاده کنند.

دومینوی مرگ صنعت استخراج با تعرفه‌گذاری استارت خورد. تعرفه‌گذاری‌ای که برخلاف توصیه فعالان، که تنها خواسته‌شان تعیین میانگین قیمت جهانی برق برای استخراج بود، نادیده گرفته شد. این موضوعات در کنار خاموشی‌های دستوری و مشکلات مربوط به وزارت صمت و بانک مرکزی، استخراج را در معرض نابودی قرار داد و در نهایت با اختلال اینترنت مرگ ماینینگ رقم خورد.

به گفته آشتیانی، آینده تاریک حوزه رمزارزها امروزه تحت شرایطی رقم می‌خورد که بحران انرژی، چالش اینترنت و نبود مدیریت و قانون بزرگ‌ترین سنگ‌های پیش پای فعالان این حوزه به ‌حساب می‌آید.

موضوع اینجاست که حاکمیت با هر روشی می‌تواند کسب‌وکارها را کنترل کند. نشانه‌های این کنترل هم در حوزه رمزارزها مشهود است و کسب‌وکارها نیز ملزم به اجرای این دستورات هستند. اما نقش کاربر چطور؟ با مقایسه‌ رفتارهای محدودکننده در پلتفرم‌های مختلف از سوی حاکمیت شاهد افزایش آمار استفاده کاربران نهایی هستیم. یعنی دقیقاً جایی که اجبار و محدودیت دیگر پاسخگو نیست.

لایه کاربر ویژگی‌های خاصی دارد. دو فاکتور مهم آن عبارت است از: کیفیت و حفظ حریم خصوصی. فاکتورهایی که می‌توان برای مقایسه کاربرد و تاثیر آنها بسیاری از اپلیکیشن‌ها را مثال زد. در لایه کاربر اگر این دو فاکتور تامین نشود، در نهایت به عدم استفاده و استقبال کاربر منتهی خواهد شد که در اقتصاد دیجیتالی شاهد آن هستیم. با این تفاصیل، حتی در صورت اختصاص دادن اینترنت ویژه برای فعالان صنعت استخراج، باز هم پیش‌بینی می‌شود فعالان از این بخش استقبال نکنند.

نابودی این صنعت در حالی رقم می‌خورد که استخراج ایران در برهه کوتاهی توانست سهم قابل توجهی از تولید جهانی را به خود اختصاص دهد و به رقم پنج درصد از کل شبکه نیز رسید. اما این روند خیلی دوام نداشت و مدیریت نادرست این حوزه امکان رقابت فعالان ایرانی را از بین برد. نبود مدیریت هم به ماینینگ زیرزمینی و غیرقانونی منجر شد که بر اساس اعلام کارشناسان وزارت نیرو، مصرف ماینینگ غیرمجاز حدود دو هزار مگاوات تخمین زده شده است. عددی که مورد تایید فعالان این حوزه نیست و فعالان ظرفیت استخراج کشور را حدود ۱۵۰۰ مگاوات تخمین می‌زنند اما با استناد به آمار وزارت نیرو می‌توان به عمق فاجعه در لایه مدیریتی برای تبدیل یک فرصت به تهدید پی برد.