آیا ممکن است تجربیات دوران کودکی، عادت‌های بزرگسالی ما را شکل بدهد؟

فیل رید، رئیس دفتر روانشناسی در دانشگاه سوانسی در ولز، که تحقیقات اخیر را در مقاله‌ای خلاصه کرده‌ است می‌گوید: «اگر نمی‌توانید با شخصی که واقعاً احتیاج به ارتباط با او دارید ارتباط برقرار کنید، شبکه اجتماعی یک جایگزین در اختیارتان قرار می‌دهد.» با این حال به گفته او شبکه اجتماعی جای روابط عمیق‌تر را نمی‌گیرد. او می‌گوید: «وقتی احساس اضطراب و تنهایی می‌کنید، فکر می‌کنید شبکه اجتماعی به شما کمک می‌کند اما این‌طور نیست، در نتیجه حال‌تان بدتر می‌شود و بیشتر از شبکه اجتماعی استفاده می‌کنید.»

تجربیات کودکی‌تان هرچه باشد، به سادگی می‌توانید در دام این چرخه گرفتار شوید. ماجرای زنی که با او در این باره مصاحبه کردم و معتقد بود شبکه اجتماعی در دوران پاندمی تنهایی او را تشدید کرد هم از همین قرار بود. این موضوع حتی یافته‌های داخلی متا، غول شبکه‌ اجتماعی، را که پاییز سال پیش در وال‌استریت ژورنال منتشر شد توجیه می‌کند. این یافته نشان داد اینستاگرام برای سلامت ذهن درصد قابل توجهی از کاربران جوان و عمدتاً دختران نوجوان مضر است.

با این حال راهی برای کمک به افراد گرفتار در این شرایط وجود دارد که که در ادامه مطلب بیشتر به آن می‌پردازیم (به‌علاوه آزمونی را به شما معرفی می کنیم تا وضعیت دلبستگی خود را با آن بسنجید).

مضطرب یا انزواطلب؟

ادلا چن، استادیار سیستم‌های اطلاعات کامپیوتر در دانشگاه ایالاتی کلرادو، می‌گوید مشکل استفاده بیش از حد از شبکه اجتماعی برای برخی جوانان فراتر از پناه بردن از تنهایی به اینستاگرام است. مطالعه چن در مورد ارتباط بین روابط کودکی و استفاده از شبکه اجتماعی در وال‌استریت ژورنال با نام «کامپیوترها در رفتار انسان» (Computers in Human Behavior) منتشر شده است.

او می‌گوید: «کسانی که در روابط‌شان ارزش کمتری برای خود قائل می‌شوند نسبت به نشانه‌های طرد و عدم پذیرش حساس بوده و به دنبال تایید و اطمینان خاطر از دیگران هستند.» به گفته او تاییدی که این افراد در شبکه اجتماعی- در قالب دنبال‌کننده و تعداد لایک- دریافت می‌کنند می‌تواند توهمی از ارتباط و تایید را شبیه‌سازی کند.

این تحقیق جدید ریشه در نظریه دلبستگی دارد که یک مفهوم روانشناسی متعلق به یک روانکاو و متخصص روانشناسی رشد در اواخر دهه ۱۹۵۰ است. نظریه دلبستگی ارتباط تجربیات کودکی انسان‌ها به رویکرد آنها نسبت به روابط انسانی را بررسی می‌کند. این نظریه تصریح می‌کند که برای رشد سالم اجتماعی و احساسی، کودکان باید با مراقب یا والدین خود رابطه‌ قدرتمندی برقرار کنند.

اگر یکی از والدین یا مراقب اصلی همواره نسبت به نیازهای احساسی کودک، مثل زمان گریه و ناراحتی یا ترس، حساسیت نشان داده و پاسخ دهد، احتمال شکل‌گیری یک دلبستگی مطمئن بیشتر می‌شود. به گفته روانشناسان، این موضوع بستری برای اعتمادبه‌نفس، تنظیم احساسات، غلبه بر استرس و در نهایت ایجاد روابط سالم با دوستان و شرکای رمانتیک فراهم می‌کند.

در غیاب دلبستگی‌های امن، فرد پیامد‌های مختلفی را تجربه می‌کند. برخی از این کودکان به افراد مضطربی تبدیل می‌شوند و برای نزدیکی و تایید والدین تلاش می‌کنند و بعد هم همین ویژگی‌ها را در دوستان و شرکای خود جست‌وجو می‌کنند. اما برخی دیگر واکنش عکس دارند و به بزرگسالانی بدگمان و خودمحور تبدیل می‌شوند.

به گفته روانشناسان، وضعیت دلبستگی فرد تا دو سالگی مشخص می‌شود اما امکان تغییر- بهبود یا تشدید- با توجه به تجربیات آینده وجود دارد.

شما کجای این طیف هستید؟

دکتر چن با مطالعه‌ای روی ۳۰۰ دانش‌آموز کالج که هر روز از فیس‌بوک استفاده می‌کردند و با ارزیابی نحوه دلبستگی و عادت‌های شبکه اجتماعی آنها به بررسی این موضوع پرداخته است. او از آنها خواست تا میزان موافقت یا مخالفت خود را با چنین عباراتی بیان کنند: «من گاهی به دلیل علاقه به فیس‌بوک چیزهای مهم را نادیده می‌گیرم.» و «سعی کردم زمان گردش در فیس‌بوک را کاهش دهم که موفق نشدم.»

دانش‌آموزانی که برای مدیریت زمان خود در شبکه اجتماعی بیشتر دچار مشکل می‌شدند در طیف اضطراب دلبستگی هم نمره بیشتری کسب کردند.

روانشناسان دانشگاه آزیگین در ترکیه نیز پس از مطالعه دانش‌آموزان کالج به نتیجه مشابهی دست یافتند. آنها در این مطالعه والدین دانش‌آموزان را هم ارزیابی کردند و دریافتند، اضطراب دلبستگی والدین ممکن است به طور غیرمستقیم باعث استفاده بیش از حد کودکان از شبکه اجتماعی شود.

اگر می‌خواهید از جایگاه خودتان در طیف دلبستگی مطلع شوید، در آزمونی که کریس فارلی استاد روانشناسی دانشگاه ایلینوی و همکارانش تهیه کرده‌اند شرکت کنید.

این آزمون که عمدتاً بر روابط رمانتیک تمرکز دارد، از شما در مورد عبارت‌هایی مثل «من در اشتراک‌گذاری افکار و احساسات خصوصی‌ با والدینم احساس راحتی می‌کنم» و «من معمولاً نگران هستم که والدینم واقعاً عاشقم نیستند» سوال می‌کند.

چاره چیست؟

امکان سفر به زمان و تغییر شرایط کودکی وجود ندارد. اما این بدان معنا نیست که نمی‌توان عادت‌های شبکه اجتماعی را تغییر داد یا کودکانی که کودکی بی‌نقصی نداشتند، دیگر زندگی خوبی نخواهند داشت. روانشناسان توصیه‌هایی برای بهبود وضعیت ارائه می‌کنند.

افرادی که می‌خواهند عادت‌های شبکه اجتماعی خود را تغییر دهند: متخصصان می‌گویند بهترین راه برای قطع وابستگی فرد به شبکه اجتماعی، ساخت روابط معنادار فردی است. مراجعه به تراپیست هم می‌تواند به درک رفتار آنلاین و تغییر آن کمک کند.

به گفته متخصصان سلامت دیجیتال، برنامه‌ریزی برای دوری از شبکه اجتماعی هم می‌تواند مفید باشد. این برنامه باید فعالیت‌های مشخصی مثل گشت‌وگذار و رفتن به کلاس را شامل شود و در نتیجه زمانی را که پیشتر به شبکه اجتماعی تعلق داشت پر کند.

اما برای والدینی که به تازگی صاحب فرزند شده‌اند: دکتر رید از دانشگاه سوانسی می‌گوید: «استرس بزرگ‌ترین دشمن تربیت فرزند است. صرف زمان مفید برای کودکان در مواقعی که کاملاً به نیازهای آنها توجه دارید از حضور کم‌کیفیت و شبانه‌روزی بهتر است.»

برای این کار به یک شریک زندگی یا سیستم حمایتی مثل مادربزرگ/پدربزرگ نیاز دارید تا فرصتی برای استراحت هم داشته باشید. دکتر رید همچنین به والدین توصیه می‌کند تا حد ممکن در حضور فرزندان از گوشی دوری کنند و حس توجه واقعی و حضور کامل را به فرزندان خود القا کنند

اما برای والدینی که کودکان‌شان بزرگ شده‌اند: گیزم آریکان، روانشناس و استادیار دانشگاه آزییگین و یکی از مولفان این مطالعه، می‌گوید اگر نگرانید که به اندازه کافی در دوران کودکی به نیازهای فرزندتان توجه نداشتید، حالا هم وقت دارید تا به حس امنیت آنها کمک کنید. او یک برنامه مداخله به نام حلقه امنیت بین‌المللی (Circle of Security International) را به خانواده‌ها پیشنهاد می‌دهد.

منبع: WSJ