آیا روسیه واقعاً دوران انزوای آنلاین را سپری می‌کند

اینترنت حالا به موضوع مهمی در یکی از جنگ‌های قرن بیست و یک تبدیل شده است. با آغاز جنگ روسیه و اوکراین، هر دو کشور به نوعی در تلاش‌اند تا از این ابزار به نفع خود بهره برند و کشور‌های مخالف جنگ نیز از آن به عنوان یک اهرم قدرت استفاده می‌کنند.

انزوای روسیه در فضای آنلاین

حمله روسیه به اوکراین باعث شد کشور‌های غربی از مهم‌ترین سلاح غیرنظامی خود یعنی تحریم مالی علیه این کشور استفاده کنند. پیرو این تحریم‌ها بسیاری از خدمات در این کشور از دسترس خارج و دولت روسیه برای کنترل اذهان عمومی به سرکوب آزادی بیان آنلاین متوسل شد و بسیاری از شبکه‌های اجتماعی را از دسترس خارج کرد.

دولت دسترسی به توییتر و متا را مسدود و یکی از مجراهای مهم خبری یعنی گوگل نیوز را هم در این کشور از دسترس خارج کرد. البته که انزوای آنلاین روسیه ماحصل فعل و انفعالات بزرگ‌تری، فراتر از تصمیمات کرملین، است. بسیاری از کشور‌های غربی به دنبال تحریم و در پاسخ به درخواست کاربران‌شان از روسیه خارج شدند.

نت‌فلیکس دیگر کانال‌های دولتی روسیه را میزبانی نمی‌کند و دسترسی کسب‌وکارهای روسی به یکی از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های تبلیغات جهان، یعنی پلتفرم تبلیغاتی گوگل، قطع شده است. شرکت‌های تکنولوژی بزرگ هر کدام به نوعی نسبت به حمله روسیه واکنش نشان داده‌اند و در این لیست بلندبالا نام‌هایی مثل پی‌پل، سامسونگ، انویدیا، مایکروسافت، اسنپ‌چت و حتی اسپاتیفای نیز دیده می‌شود.

باید دید سانسور داخلی روسیه و محدودیت‌های غربی چه پیامدی برای آینده اینترنت نه تنها در روسیه بلکه در جهان دارد.

متخصصان می‌گویند اگر روسیه در بلندمدت به کالاهای آمریکا و اروپا دسترسی پیدا نکند، برای تامین نرم‌افزار و سخت‌افزار به چین روی می‌آورد و اگر کشور‌های همسایه یا شرکت‌های غیرروسی ترافیک فیبرنوری منتهی به این کشور را قطع کنند، روسیه با مشکل جدی از لحاظ اینترنت مواجه می‌شود.

کابل‌های فیبرنوری و شبکه‌های موبایلی معمولاً در مسائل سیاسی مطرح نمی‌شوند، اما بزرگ‌ترین جنگ اروپا در هشت دهه گذشته شاید شرایط را تغییر دهد. اندروی سالیوان، مدیرعامل Internet Societry، سازمانی نیمه‌دولتی که در سال ۱۹۹۲ با انگیزه پیشبرد اهداف بنیادین اینترنت یعنی همکاری بین‌المللی و جریان آزاد اطلاعات بنیان‌گذاری شد، می‌گوید: «پیشتر این‌طور نبود که لایه‌های مختلف سیاسی در فعالیت معمول این شبکه‌ها مداخله کنند.»

به گفته او، با اینکه جنگ روسیه دلیل محکمی برای این مداخلات است اما پیامد‌های چنین مداخله‌ای او را نگران می‌کند.

انزوای دیجیتالی ضامن منافع پوتین

با وجود پیامدهای سخت اقتصادی، انزوای دیجیتالی منافع پوتین را تضمین می‌کند. دورافتادگی و انزوا، امکان سرکوب بیشتر اطلاعات را فراهم می‌کند. یکی از پیامد‌های آن مقابله با انتشار اطلاعات است. بر اساس قانونی که ابتدای ماه مارس در روسیه به تصویب رسید، انتشار «شایعه» در مورد جنگ اوکراین، ۱۵ سال زندان برای روزنامه‌نگاران، مسئولان سایت و دیگر فعالان به دنبال دارد.

الپ توکر، رئیس نتبلاکس‌ (NetBlocks)، سازمانی در لندن که سانسور اینترنتی را زیر نظر دارد، می‌گوید: «اوضاع برای مردمی که در این منطقه زندگی می‌کنند شبیه به دهه ۱۹۸۰ است، زیرا انتشار اطلاعات بار دیگر تنها محدود به دولت شده است.»

تانیا لاکوت، استادیار دانشگاه شهر دوبلین، متخصص حقوق دیجیتالی در اروپای شرقی، می‌گوید در یک دهه گذشته تلاش برای سانسور اینترنت در روسیه شدت گرفته است. پوتین ابتدا منتقدان دولت و مجراهای خبری مستقل در فضای آنلاین را هدف گرفت و سپس کارزاری برای نصب تجهیزات سانسور به راه انداخت. این تجهیزات دسترسی به وب‌سایت‌هایی مثل توییتر را کُند یا مسدود می‌کنند.

بحث دیگر تاثیر محدودیت‌های غرب بر اذهان عمومی مردم روسیه است. در حال حاضر بسیاری از مردم روسیه طرفدار جنگ نیستند اما پیامد تحریم‌ها شامل حال همه آنها می‌شود. درد مشترک شاید به یک نقطه اشتراک خطرناک بدل شود. چیزی که باعث عصبانیت همه شود، انگیزه انتقام را افزایش می‌دهد.

برخی تحلیلگران می‌گویند این احتمال از ذهنیتی ملی نشأت می‌گیرد که ریشه‌ در دوران حکومت شوروی دارد و حالا نسل‌های بعدی روسیه را هم متاثر کرده است. از آنجا که مردم روسیه در تاریخ‌شان همواره از آزادی‌های غربی- آزادی بیان، استقلال فردی، آزادی مذهب یا مسافرت آزاد- محروم بوده‌اند، این آزادی‌ها جذابیت چندانی برای آنها ندارد. برخی می‌گویند شهروندان روسیه مردمانی صبور و کم‌توقع هستند و حالا رهبر کشورشان جنگ را آغاز کرده است.

با این تفاصیل تکلیف مردم روسیه چیست؟ مردم در برزخ عمیقی بین دو تعریف گیر کرده‌اند: از یک سو کشوری متجاوز که در حال بمباران اوکراین است و از سوی دیگر وطن و زادگاه دلبندشان. مفسران غربی می‌گویند مردم روسیه در شرایط فعلی به یاری دولت می‌روند. در شرایطی که غرب روسیه را طرد کرده است، رژیم با هدف بازسازی صنعت و اقتصاد کشور پشتوان مردمی را احیا می‌کند. در عین حال، از آنجا که نافرمانی با پیامد‌های جدی همراه است، فریاد مخالفت خاموش خواهد شد. ماجرای مخالفان پوتین از جمله آنا پولیتکوفسایا، الکساندر لیتویننکو، بوریس نمتسوف، الکسی ناوالنی و بسیاری دیگر به خوبی گویای نحوه برخورد با مخالفان است.

واکنش شرکت‌های زیرساخت اینترنت

جنگ بر سر سانسور دولتی مساله جدیدی نیست. اما مساله مهم، ریشه و زیرساخت اینترنت است.

به طور کلی هر کشور و ارائه‌دهندگان اینترنت آن با خرید عمده پهن‌باند از چندین شرکت بزرگ به اینترنت متصل می‌شوند و هزینه آن را در ازای حجم مصرفی پرداخت می‌کنند. طبق اطلاعات شرکت کنتیک (Kentik)، که بر ترافیک اینترنت نظارت دارد، Rostelecom، یکی از ارائه‌دهندگان اینترنت در روسیه، حجم اینترنت خود را از ۶ شرکت خریداری می‌کند و اگر یک یا چند فروشنده، فروش خود را متوقف کنند، با توجه به حجمی که از آنها خریداری می‌کنند، سرعت اینترنت این ارائه‌دهنده کاهش می‌یابد.

کاگنت کامیونیکیشن (Cognet Communications)، شرکتی در واشینگتن دی‌سی، یکی از این عمده‌فروشان است. این شرکت می‌گوید فروش خدمات به روسیه را متوقف می‌کند و شرکت دیگری به نام لومن تکنولوژی (Lumen Technologies) در ایالت لوئیزیانای آمریکا نیز در همین مسیر گام برداشته است.

داگ مادوری، رئیس بخش تحلیل اینترنت کنتیک، می‌گوید: «من تابه‌حال چنین چیزی ندیده و نشنیده‌ام. عموماً اینترنت توانسته خودش را ماورای درگیری‌ها حفظ کند. ما پیش از این هم شاهد جنگ بودیم و اکثر کسانی که در این صنعت هستند موافق بودند که اینترنت باید جدا از این جنگ‌ها باشد.»

به گفته مادوری، شرایط این بار کاملاً متفاوت است. آمریکا و اروپا در اقدامی متحد بسیاری از بانک‌های روسیه را از SWIFT، شبکه بین‌المللی ارتباطات بانکی، حذف کرده‌اند. البته هنوز نشانه‌ای از قطع خدمات کاگنت یا لومن در روسیه وجود ندارد اما به نظر می‌رسد روند عادی روابط این دو شرکت با روسیه به پایان رسیده است.

به نظر می‌رسد شرکت‌های ارائه‌دهنده اینترنت در اقدامی بی‌سابقه قصد توقف خدمت‌رسانی به روسیه را دارند. مارک مالزن، مسئول امور بین‌المللی شرکت لومن، در ایمیلی اعلام کرد که این شرکت خدماتی در روسیه عرضه نمی‌کند و اتصال شبکه فیزیکی آنها هم قطع شده است. با این حال به گفته او، لومن به ارائه‌دهندگانی در «خارج از روسیه خدمت‌رسانی می‌کند که ممکن است ترافیک خود را در اختیار روسیه بگذارند».

کاگنت هم در ایمیلی اعلام کرد ارائه خدمت به مشتریان روس را متوقف کرده تا احتمال «خرابکاری و استفاده در حملات سایبری یا دیگر فعالیت‌های تهاجمی» به واسطه این خدمات را کاهش دهد. اما طبق اعلام این شرکت «به دلیل ماهیت توزیعی اینترنت، ترافیک ارائه‌دهندگان روسی ممکن است از طریق یک اتصال غیرمستقیم یا از طریق ارائه‌دهنده دیگری وارد شبکه کاگنت شود».

روسیه توگنا نخواهد شد

به گفته نیکول استاروسیلسکی، استادیار رسانه، فرهنگ و ارتباطات در دانشگاه نیویورک، با وجود محدودیت‌ها، روسیه با نقاط اتصالی که در جنوب و شرق خود دارد در هر صورت اتصال خود را هرچند با سرعت کم حفظ می‌کند.

او با اشاره به ماجرای کشوری در جنوب اقیانوس آرام که فعالیت آتشفشانی باعث قطع کامل اینترنت آن شد می‌گوید: «قرار نیست شاهد چیزی مثل تونگا باشیم.» پس از قطع اینترنت توگنا، پنج هفته طول کشید که کارکنان متخصص یک کشتی بتوانند اینترنت تونگا را دوباره متصل کنند.

او می‌گوید: «بسیاری از کشور‌ها به شدت به کابل‌های زیردریایی و ترافیک اینترنت بین‌المللی وابسته هستند و این موضوع در مورد روسیه کمتر صدق می‌کند.»

پوتین حداقل از سال ۲۰۱۴ به فکر قطع دسترسی به اینترنت است و چندین سال برای تبلیغ ایده «اینترنتی ملی» و مستقل از دیگر کشور‌ها تلاش کرده است. اینترنت ملی مد نظر پوتین از طریق نرم‌افزار داخلی فعالیت می‌کند و وابستگی کمتری به خارج از روسیه دارد. روسیه حتی یک بسته نرم‌افزاری شبیه به آفیس مایکروسافت طراحی کرد که البته به گفته متخصصان با کیفیت مد نظر پوتین فاصله داشت.

یکی از مقامات روس هفته سوم مارس در همین رابطه اعلام کرد روسیه هیچ برنامه‌ای برای قطع اتصال به اینترنت ندارد.

روسیه برای نگهداری از شبکه اینترنت با مشکلاتی مثل تامین بودجه برای تعویض سوییچ‌ها، روتر‌ها و دیگر سخت‌افزارها روبه‌روست. حداقل یکی از بانک‌های روسی روند خرید تجهیزات را آغاز کرده و قصد دارد پیش از اجرایی شدن تحریم‌ها بسیاری از این تجهیزات را انبار کند. به گفته پاور بارفورد، استاد علوم کامپیوتر در دانشگاه ویسکانسین، طول عمر این تجهیزات معمولاً دو تا سه سال است.

او می‌گوید: «در میان‌مدت آنها برای حفظ توان ارتباطی خود در سطح استاندارد با مشکل جدی روبه‌رو می‌شوند.»

بارفورد معتقد است روسیه احتمالاً برای جایگزینی تجهیزات خود به چین پناه می‌برد اما آمریکا تولیدکنندگان چینی را به پیامد‌های جدی در صورت معامله با روسیه تهدید کرده است. تایوان از جمله تولیدکنندگان اصلی چیپ‌ هم به تحریم‌های بین‌المللی علیه روسیه متعهد است.

به گفته متخصصان، شاید ساخت تجهیزات کنترل و نظارتی همانند آنچه در چین شاهد هستیم برای روسیه وسوسه‌کننده باشد اما این کار به سال‌ها زمان و منابع و استعدادهایی نیاز دارد که فعلاً از توان روسیه خارج است.

بارفورد می‌گیود: «اگر در بلندمدت قصد انجامش را داشته باشند، شاید بتوانند چیزی مثل آن را اجرایی کنند اما این کار خیلی خیلی دشوار است، به ویژه در شرایطی که مردم زیادی طرفدار چنین کاری نیستند.»

منبع: CNET, NYTimes، WeForum، NBC