تاکسی هوایی چیست؟

آشنایی با تاکسی هوایی یا Air Taxi

تاکسی هوایی که با نام‌هایی مثل تاکسی پرنده و Air Taxi هم شناخته می‌شود  آنچه را که مخترعان در قرن بیستم به دنبالش بودند تا حدی محقق کرده است. با اینکه از نگاه بسیاری و در بسیاری از جوامع تاکسی هوایی موضوع تازه‌ای است اما این عبارت از حدود ۱۹۳۰ در جهان استفاده می‌شده و هواپیماهای کوچک به عنوان تاکسی هوایی فعالیت می‌کردند.

مقررات هوانوردی کانادا تاکسی هوایی را این‌گونه تعریف می‌کند: تمام هواپیماهای تجاری تک‌موتوره؛ هلی‌کوپترهای چندموتوره که بر اساس قوانین پرواز روزانه حرکت می‌کنند و یک خلبان دارند؛ و هواپیمای چندموتوره‌ای که موتور توربوجت ندارد و حداکثر وزن پروازش هشت هزار و ۶۱۸ کیلوگرم یا کمتر است و ۹ مسافر یا کمتر جای می‌گیرد که برای انتقال نفر و کالا یا سیر و تماشا کاربرد دارد.

از مشخصات فنی و تعاریف قانونی که بگذریم، تاکسی هوایی همان هواپیما یا هلی‌کوپتر کوچک است که برای مسافت‌های کوتاه و فوری استفاده می‌شود.

برای بیشتر مردم پرواز گزینه مناسبی برای مسیرهای طولانی بین‌شهری و بین‌المللی است و به جز معدود افراد ثروتمند که هواپیمای شخصی دارند، همه طبق یک برنامه مشخص و از پیش تعیین‌شده پرواز می‌کنند. مفهوم پرواز فوری آن هم برای مسافت‌های کوتاه‌تر جز برای افراد خاص یا سران و مقامات کشور‌ها مفهوم ناشناخته‌ای است. تاکسی هوایی این امکان را برای مردم فراهم می‌کند که در صورت نیاز مسیر کوتاه خود را با تاکسی هوایی طی کنند. این امکان به ویژه در شهر‌هایی مثل تهران که ترافیک سنگین دارند می‌تواند بسیار مفید باشد.

طرح اولیه تاکسی هوایی

در ابتدای قرن بیستم، وقتی هنوز تقاضا برای پرواز در شهرهای کوچک محدود بود، شرکت‌های هواپیمایی بودجه و هواپیمای چندانی را به این شهرها اختصاص نمی‌دادند. چنین کاری برای هواپیمایی‌ها توجیه اقتصادی نداشت.

به همین دلیل بود که مردم و تجار شهرهای کوچک از دهه ۱۹۳۰ برای سفرهای خود از هواپیماهای کوچک استفاده می‌کردند. این هواپیماهای کوچک که از همان زمان به تاکسی هوایی شهرت یافتند چندی بعد در اوایل دهه ۱۹۵۰ صاحب اتحادیه شدند. اتحادیه ملی تاکسی هوایی (National Air Taxi Association) در ۱۹۵۰ در حالی افتتاح شد که یک آژانس دولتی به نام هیات هوانوردی غیرنظامی (Civil Aeronautics Board) سعی داشت فعالان تاکسی هوایی را به عنوان دسته جدیدی از فعالان حمل‌ونقل به رسمیت بشناسد.

اما نسخه قرن بیست و یکم قرار است شکل و شمایل متفاوتی داشته باشد و تمرکز اصلی بر پروازهای داخل شهری و مسیر کوتاه آنهاست. همچنین بیشتر طرح‌های جدید تاکسی هوایی قرار است از ترکیب هلی‌کوپتر، سیستم الکتریکی و هدایت خودکار استفاده کنند؛ مثلاً طرح تاکسی هوایی دوبی که آزمایش آن از ۲۰۱۷ آغاز شده با استفاده از هلی‌کوپتر یا ولوکوپترهایی (Volocopter) اجرا می‌شود که مسافت‌های کوتاه را بدون نیاز به راننده و با شارژ الکترونیکی طی می‌کنند. این ولوکوپترها بسیار کوچک هستند و فرود و پروازشان به صورت عمودی است. در نتیجه پرواز از هر نقطه شهر به هر نقطه دیگر امکان‌پذیر است.

امنیت تاکسی هوایی

تاکسی‌های هوایی امروزی یک خلبان دارند و مثل هواپیما یا هلی‌کوپتر، یک راننده آن را هدایت می‌کند اما هدف نهایی حذف خلبان و سپردن این وظیفه به دست هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی است.

با این حال حتی در حضور خلبان هم خطراتی امنیت افراد را تهدید می‌کند. یکی از این موضوعات آلودگی هواست که اگرچه برای هواپیماهای بزرگ هم گاهی مشکل‌ساز می‌شود، اما از آنجا که مسیر تاکسی‌های هوایی عمدتاً داخل شهری است و این هواپیماها در ارتفاع پایین‌تری حرکت می‌کنند، می‌تواند باعث سقوط یا حتی برخورد به مانع شود.

یکی دیگر از موضوعاتی که در راه‌اندازی تاکسی هوایی باید مد نظر قرار گیرد فراهم کردن فضای هوایی مناسب است. اختصاص حریم هوایی مناسب و فضای امن برای حرکت آزادانه تاکسی‌های هوایی، از احتمال حوادث و خطر این پروازها می‌کاهد.

با اینکه از کار افتادن موتور اتفاق رایجی برای تاکسی هوایی محسوب نمی‌شود اما برای امنیت بیشتر شرکت‌های تولیدکننده چترهایی را برای جلوگیری از سقوط تعبیه کرده‌اند. برخلاف هواپیما‌های بزرگ و مسافربری که در صورت از کار افتادن موتور، هیچ چیز جلودار سقوط‌شان نیست، این چترها از سقوط تاکسی هوایی جلوگیری کرده و خلبان یا هوش مصنوعی می‌تواند تاکسی را در جای مناسب فرود آورد.

مزایا و معایب تاکسی هوایی

تاکسی هوایی هم مانند هر پدیده نوینی مزایا و معایب خود را دارد. موضوع سرعت و سهولت رسیدن به مقصد، آن هم به دور از همهمه شهری، یکی از مزیت‌های روشن استفاده از این تاکسی‌هاست.

به‌علاوه برخلاف پروازهای معمولی که تابع برنامه‌ زمانی و مقصد تعیین‌شده یک شرکت هواپیمایی است، شرایط برای استفاده از تاکسی هوایی معکوس است و مسافر است که زمان و مقصد و گاهی هم مبدأ را تعیین می‌کنید.

در نهایت هم در صورت توسعه این سیستم حمل‌ونقل از ترافیک سنگین شهر‌های شلوغ کاسته می‌شود و در صورت همه‌گیر شدن و اجرای طرح تاکسی‌های الکتریکی، آلودگی هوای شهرها که یکی از دلایل اصلی آن تردد خودروهای بنزینی است هم کاهش پیدا می‌کند.

اما موضوعاتی مثل امنیت که در موردش صحبت کردیم از جمله مهم‌ترین موانع اجرای کامل تاکسی هوایی است. مثلاً خودروهای خودران را در نظر بگیرید؛ اوبر به دلیل چند تصادف کوچک مجبور شد خدمات تاکسی خودران خود را در آفریقای جنوبی متوقف کند. اشتباه و نقص در سیستم تاکسی خودران زمینی شاید به تصادفی با پیامدهای‌ غیرجانی منتهی شود اما یک سانحه کوچک هوایی می‌تواند تبعات جانی به دنبال داشته باشد.

از سوی دیگر آلودگی صوتی هم از موضوعاتی است که در صورت فراگیر شدن این تکنولوژی مشکلاتی برای شهروندان ایجاد می‌کند.

همچنین مشکلاتی مثل هزینه بالای زیرساخت، تداخل این زیرساخت یا همان سکوهای فرود و پرواز با ساختار فعلی شهرها و هزینه بالای پرواز هم از موضوعاتی است که جلوی توسعه آن را می‌گیرد. البته که این مشکلات به خودی خود عیب محسوب نمی‌شوند اما به لحاظ تجاری و برآورد هزینه در برابر سود در دسته معایب طرح قرار می‌گیرند.

شرکت‌های ارائه‌دهنده تاکسی هوایی

با افزایش تقاضا برای حمل‌ونقل هوایی و بهبود وضعیت تکنولوژی در سال‌های اخیر، شرکت‌های زیادی با هدف ساخت و ارائه تاکسی‌های هوایی به این صنعت روی آورده‌اند. در ادامه به چند شرکت که در این حوزه فعالیت کرده‌اند نگاهی می‌اندازیم:

ایرباس

ایرباس، شرکت هواپیمایی معروف اروپا، در اواخر سپتامبر از یک تاکسی هوایی جدید به نام CityAirbus NextGen یعنی نسل جدید ایرباس شهری رونمایی کرد. این هواپیمای کاملاً الکتریکی می‌تواند میزبان چهار مسافر در سفری پاک و بدون انتشار کربن باشد.

جابی اویاشن (Joby Aviation)

این تولیدکننده تاکسی هوایی الکتریکی مستقر در کالیفرنیا از همکاران اوبر محسوب می‌شود و در فوریه ۲۰۲۱ به عنوان اولین شرکت eVOTL (پرنده الکتریکی با فرود و پرواز عمومی) سهام خود را در بازار بورس عرضه عمومی کرد.

لیلیوم (Lilium)

یکی از شرکت‌های پیشتاز صنعت حمل‌ونقل هوایی (UAM) لیلیوم توسعه‌دهنده هواپیمای الکتریکی در آلمان  است. این شرکت مستقر در مونیخ قصد دارد از جت هفت سرنشین eVTOL خود در ایالت بایرن آلمان برای حمل‌ونقل استفاده کند و از جت پنج سرنشین eVOTL هم در اورلاند و فلوریدای آمریکا استفاده خواهد کرد.

تترا (Tetra)

تترا استارت‌آپی در توکیوی ژاپن و سازنده هواپیمای eVTOL شخصی است که قرار است ۲۰۲۲ آن را در بازار عرضه کند. این هواپیما که Mk-5 نام دارد تا ۱۰۰ مایل بر ساعت (۱۶۰ مایل بر ساعت) سرعت دارد.

وولوکوپتر(Volocopter)

وولوکوپتر در ۲۰۱۹ اولین بار هواپیمای خود به نام ولودرون (VoloDrone) را ارائه کرد. این پهپاد با ۱۸ روتر و موتورهای الکتریکی می‌تواند ۴۴۱ پوند بار را تا فاصله ۲۵ مایل (۴۰ کیلومتر) جابه‌جا کند.

چالش‌های تاکسی هوایی در ایران

در سال ۹۹ منوچهر منطقی، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل‌ونقل پیشرفته، از اجرایی شدن طرح تاکسی هوایی تا پایان مهر همان سال خبر داد، منتها خبری از تاکسی هوایی نشد. اما در مرداد ۱۴۰۰ نخستین مجوز تاکسی هوایی در ایران صادر شد. این مجوز تحت عنوان تاکسی هوایی البرز، به بخش خصوصی اختصاص یافت.

مشکلات مالی، هزینه و زیرساخت از موانع اصلی توسعه تاکسی اینترنت در ایران به شمار می‌رود. هر هواپیما برای نشست‌وبرخاست در خاک کشور باید هزینه ناوبری پرداخت کند. شاید برای هواپیماهای مسافری و باری این هزینه معقول باشد اما چنین هزینه‌ای برای هواپیما‌های کوچک یا همان تاکسی‌های هوایی منطقی نیست.

موضوع دیگر بحث سوخت این تاکسی‌های هوایی است. هزینه این سوخت‌ها بالاست، یا باید برای کاهش هزینه سهمیه خاصی به آنها اختصاص یابد یا از ایرتاکسی‌های مدرن و برقی استفاده شود که واردات‌ هم در شرایط تحریم، از آنجا که کشورهای اروپایی و آمریکا تولیدکننده اصلی این تاکسی‌ها هستند، بسیار دشوار است و البته بودجه زیادی هم می‌طلبد.

از سوی دیگر ایرتاکسی‌های برقی یا eVTOL‌ها در صورتی منطقی به نظر می‌رسند که برای مسافت‌های کوتاه از آنها استفاده کنیم. برای سفرهای کوتاه داخل شهری به سکوهای فرود و پرواز متعدد نیاز است. این سکوها را می‌توان بر بام ساختمان‌های بزرگ تعبیه کرد که برای این کار هم باید مراحل اخذ مجوز و غیره با شهرداری طی شود.

روی‌هم‌رفته موانع زیادی برای اجرا و به سرانجام رسیدن تاکسی هوایی در ایران وجود دارد. حتی اگر بحث تقاضا و قیمت مصرفی این تاکسی‌ها را در نظر نگیریم، باز هم رفع مشکلاتی مثل زیرساخت و تجهیزات یک امر ضروری است. بحث توسعه ایرتاکسی و در کل رونق حمل‌ونقل هوایی می‌تواند جان تازه‌ای به صنعت هواپیمایی کشور بدهد، صنعتی که در دوران پاندمی به شدت تحت فشار بود و حالا به تدریج روند بهبود را طی می‌کند.