عقب‌ماندگی به قیمت اینترنت

همواره تاکید شده اینترنت شاهرگ حیاتی توسعه نه‌تنها فناوری اطلاعات کشور بلکه روزنه امید توسعه کل اقتصاد دانش‌محور ایران است. متاسفانه در عمل طی سال‌های اخیر، سیاست‌های قیمت‌گذاری متشتت از سوی بازیگران متعدد این بازار، باعث شده چارچوب مصرف کاربران اینترنت ایرانی در نهایت نه‌تنها به ضرر خودشان عمل کند بلکه نوآوری را نیز در صنایع داخلی مبتنی بر اینترنت کشور خفه کند.
قیمت‌گذاری‌ها در بسیاری از ISPها به جای ارائه خدمات محتوایی صرفاً به سمت فروش پهنای باند رفته و محدودیت‌های ترافیکی تعیین‌شده فاصله‌ بسیاری از استفاده‌ منصفانه‌ کاربران در پهنای باند تعریف‌شده دارد و قیمت‌های بسیار بالا (۱۹۰۰ تا ۳۶۰۰ تومان به ازای هر گیگابایت) کاربران را به صرفه‌جویی هرچه بیشتر در مصرف اینترنت تشویق می‌کند تا اینترنت را برای ایشان همانند منابعی محدود چون آب (که کم است) متصور باشد. اشتباه بودن الگوی فعلی وقتی مشخص‌تر می‌شود که به تفاوت ماهوی خدمات حیاتی با اینترنت توجه کنیم. مثلاً اگر شیوه‌ قیمت‌گذاری این شرکت‌ها با منطق جلوگیری از ازدحام شبکه از سوی کاربران پرمصرف و ارائه‌ سرویس بهتر به کل کاربران بود، شاید باید این قیمت‌گذاری بر اساس زمان‌های اوج مصرف صورت می‌گرفت، همان‌طور که مثلاً در صنعت برق شاهد چنین روش‌هایی بوده‌ایم.
با توجه به رشد روزافزون محتوای داخلی و مصوبه‌های اخیر سازمان تنظیم مقررات که کاهش چشمگیر هزینه‌ اپراتورها در دسترسی به محتوای داخلی (IXP) را در پی دارد، ثابت ماندن قیمت ارائه‌ خدمات، شائبه‌ وجود انگیزه‌های صرفاً منفعت‌طلبانه را در اذهان تقویت می‌کند. مصوبه‌ شماره‌ ۲ جلسه‌ ۲۱۴ سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، امکان دسترسی شرکت‌های ارائه‌دهنده‌ خدمات اینترنتی به بخش عمده‌ای از محتوای داخلی ایران را با قیمت 5/9 میلیون تومان در ماه با ظرفیت پورت ۱۰ گیگابیت بر ثانیه فراهم می‌سازد. پیش از این تهیه‌ یک STM1 با ظرفیت ۱۵۵ مگابیت بر ثانیه (۱/۶۴ ظرفیت فوق) برای این شرکت‌ها حدود ۲۷ میلیون تومان در ماه هزینه دربر داشت و این موضوع در واقع حاکی از تقریباً رایگان شدن دسترسی این شرکت‌ها به محتوای داخل کشور است. با این اوصاف طی سال‌های اخیر دولت نقش خود را در کاهش قیمت اینترنت تا حد قابل قبولی بازی کرده و احتمالاً ISPها که در ایران مسئولیت واگذاری اینترنت در آخرین گره تا کاربر را آن هم روی شبکه‌های کماکان دولتی بر عهده دارند، با سیاست‌های قیمت‌گذاری خود مهم‌ترین نقش را در بالا ماندن قیمت‌ها با سطح کیفی ثابت ایفا می‌کنند.
موضوع بالا بودن قیمت‌ها محدودیت‌های شدیدی برای پیشرفت شرکت‌های خصوصی و استارت‌آپ‌های ایرانی ایجاد می‌کند. به عنوان نمونه برای کاربران اینترنت در ایران، هزینه‌ ترافیک تماشای یک فیلم یک گیگابایتی به طور میانگین بین دو تا سه هزار تومان است و با فرض رایگان بودن هزینه‌ دسترسی به فیلم، هزینه‌ تمام‌شده با هزینه‌ خرید محصول فیزیکی از نزدیک‌ترین مغازه برابری می‌کند. در این حالت شکل‌گیری کسب و کارهایی بر پایه‌ محتوای زنده یا همان استریمینگ (Streaming) در ایران و نوآوری در این حوزه از لحاظ اقتصادی غیرممکن است.
در خصوص صنعت برنامه‌های کاربردی دستگاه‌های هوشمند یا همان اپلیکیشن‌های موبایل، طبق محاسبات ما درآمد سرویس‌دهنده‌های اینترنت در سال پیش رو، صرفاً از ترافیک کافه‌بازار نزدیک به چهار برابر درآمد ۱۰ هزار تولیدکننده‌ برنامه‌های کاربردی کافه‌بازار است. گرانی اینترنت و ایجاد ذهنیت صرفه‌جویی برای کاربران و پایین بودن سرعت اینترنت، در حال حاضر از مهم‌ترین عوامل بازدارنده‌ توسعه‌ محتوای دیجیتال در کشور به شمار می‌روند که نیاز است فعالان و رسانه‌ها فارغ از منافع کوتاه‌مدت به عواقب ملی آن فکر کنند. در صنایع مشابه همچون تولید سخت‌افزارهای پی‌سی و موبایل، تمرکز شرکت‌های تولیدکننده‌ چیپ‌های سخت‌افزاری همچون اینتل، بر افزایش ظرفیت سرویس‌دهی و کاهش قیمت‌ها و در نتیجه ترغیب هر چه بیشتر مصرف‌کنندگان به استفاده از دستگاه‌های به‌روزتر، سریع‌تر و بهتر بوده است. این موضوع ارائه‌کنندگان محتوا روی این بسترها را نیز ترغیب به نوآوری و تولید بیش از پیش کرده است و در نهایت شاهد بازی برد-برد برای تمامی بازیگران چنین صنعتی هستیم. اما مسیری که در فروش اینترنت در ایران پی گرفته شده، باعث عقب‌ماندگی و کوچک ماندن شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های اینترنتی در ایران شده است و این امر نیازمند رسیدگی مسئولان، قانونگذاران و سازمان‌هایی چون تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی است تا با دخالت بجای خود در مکانیسم‌های قیمت‌گذاری یا رقابتی کردن بازار، با قیمت‌های موجود، خدماتی با سرعت و کیفیت بالاتر حداقل در خصوص محتوای داخلی به کاربران ارائه کنند یا اینکه در قیمت‌های گران فعلی تجدید نظر صورت دهند