مدل کارمزدی شبکه پرداخت کارتی در دنیا چگونه است؟

سیستم‌های پرداخت الکترونیکی در دنیای امروز به ستون فقرات سازوکارهای مالی و اقتصادی تبدیل شده‌اند به گونه‌ای که تصور ادامه حیات اقتصادی و تبادلات مالی بدون استفاده از سیستم‌های پرداخت الکترونیکی ناممکن است.به فراخور همین گستردگی و کارکرد سیستم‌های پرداخت الکترونیکی، سیاستگذاران پولی و متولیان ارائه خدمات پرداخت الکترونیکی حساسیت ویژه‌ای به مقررات‌گذاری در مورد خدمات ارائه شده توسط این سیستم‌ها و استفاده از آنها نشان می‌دهند.

پرداخت‌های کارتی، معمولاً برای انجام پرداخت‌های بدون نیاز به مراجعه به بانک، از طریق تجهیزات الکترونیکی مستقر در مراکز فروش کالا و ارائه خدمت به کار می‌رود. سامانه‌های پرداخت کارتی معمولاً به صورت 24*7 فعالیت می‌کنند و به زمان کاری بانک ها وابسته نیستند. پرداخت‌های کارتی با توجه به نوع ارائه خدمت و ابزار مورد استفاده، برای کاربری اشخاص حقیقی در نظر گرفته شده اند.

شاخص های مختلف در نظام کارمزد

گرچه اجزای مختلف شبکه پرداخت خرد کارتی (بانک‌های پذیرنده و صادرکننده، فروشگاه، خریدار، PSP) در همه کشورها وجود دارند، اما نحوه پیاده‌سازی شبکه پرداخت و تعامل بین اجزای آن، در همه کشورها از یک الگوی مشابه پیروی نمی‌کند حتی ممکن است تعریف و نقشی که برای هریک از از این اجزا تعریف شده، در همه کشورها کاملاً یکسان نباشد، یا ممکن است برخی از نقش‌ها واگذار شود برای مثال در برخی از کشورها PSP به مفهومی که در ایران وجود دارد شکل نیافته است به هر حال هر کشور بر حسب شرایط و نیازهای خود، مدل خاصی را پیاده‌سازی کرده است.

اگر قرار بر درک مقایسه‌ای موضوع باشد ذکر این نکته ضروری است که عمده اختلاف بین شبکه پرداخت ایران و سایر کشورها، در مدل کارمزدی و وجود شبکه‌های بین‌المللی Network Association مانند مسترکارت و ویزا در آن کشورها است. به طور خلاصه در ایران، کارمزد را بانک پذیرنده (برای تراکنش‌های خرید) و بانک صادرکننده (برای تراکنش‌های پرداخت قبوض و خرید شارژ) به شرکت PSP یا Payment Processor پرداخت می‌کنند. اما در سایر کشورها، سهم عمدۀ کارمزد را فروشگاه پرداخت می‌کند و مبلغ کارمزد، با مدل‌های مختلف، بین بازیگران شبکه پرداخت توزیع می‌شود.

 انواع کارمزدها

بر اساس بررسی‌های انجام شده با وجود تفاوت‌هایی که میان پرداخت‌های خرد و کلان از نظر مدل تسویه و کارمزد وجود دارد، در صنعت پرداخت دنیا انجام هیچ کاری رایگان نیست و هزینه یک تراکنش در تمام مراحل محاسبه و کسر می‌شود. کارمزدهایی که در یک تراکنش کارتی عمدتا تعریف می‌شود در چند محور قابل دسته‌بندی است:

• کارمزد بانک صادرکننده کارت: مبلغی که به بانک صادر کننده کارت پرداخت می‌شود. به عبارتی وقتی صاحب کارت از فروشنده‌ای خرید می‌کند بانک صادرکننده کارت، هنگام انتقال پول، کارمزد مشخصی را کسر کرده و مابقی مبلغ را به بانک پذیرنده که در واقع بانک فروشنده است پرداخت می‌کند. این کارمزد معمولا توسط ایجاد کنندگان شبکه پرداخت در هر کشور تعیین می‌شود. این کارمزد در آمریکا برابر با ۲ درصد مبلغ تراکنش است اما در اروپا برای کارتهای اعتباری برابر ۰/۳ درصد و برای کارت‌های نقدی برابر با ۰/۲ درصد مبلغ تراکنش است. البته محاسبه این کارمزد ساختار پیچیده‌ای دارد و عموما به پارامترهایی مانند ایجادکننده شبکه پرداخت، منطقه‌ای که خرید در آن صورت گرفته، تایپ کارت، سایز (بزرگی فروشنده) و نوع فروشنده، نوع تراکنش صورت گرفته (مانند خرید تلفنی، آنلاین یا با POS) بستگی دارد اما به طور متوسط برابر با یک مقدار ثابت به علاوه درصدی از مبلغ تراکنش صورت گرفته است.
• کارمزد دریافت شده از فروشنده: علاوه بر کارمزد قبلی، کارمزد دیگری نیز تعیین شده که از مبلغی که باید به فروشنده داده شود کسر می‌شود و به موارد متعددی همچون تعداد تراکنش‌های فروشنده، گردش مالی فروشنده و تراکنش‌های ماهانه و… بستگی دارد.
• کارمزد استفاده از ترمینال: چنانچه فروشنده ترمینال پرداخت خاصی اجاره کرده باشد مبلغ اجاره استفاده از آن‌ را باید بپردازد. اکثراً این مبلغ در قالب دسترسی به سرویس به صورت ثابت (آبونمان) به علاوه درصدی از مبلغ تراکنش‌های فروشنده تعیین می‌شود.
• کارمزد پرداختی به ایجادکننده زیرساخت: این کارمزد به ازای هر تراکنش توسط ایجاد کنندگان شبکه‌های پرداخت در قبال هزینه‌های شبکه ایجاد شده، از فروشنده کسر می‌شود.

مقایسه کارمزد در کشورها

بررسی مدل کارمزدی 25 کشور جهان از حوزه‌های جغرافیایی و سطوح اقتصاد مختلف نشان‌می‌دهد از میان این 25 کشور در هیچ کشوری کارمزد استفاده از خدمات پرداخت الکترونیکی صفر نیست.

تنها در دو کشور کارمزد ثابت و بسیار ناچیزی در ازای استفاده از خدمات پرداخت الکترونیکی تعیین شده است و در 9 کشور دیگر کارمزد، درصدی از مبلغ تراکنش است. در 13 کشور دیگر کارمزد به صورت کامل از فروشنده و به مقدار ثابت غیروابسته به مبلغ تراکنش دریافت می‌شود.

بلژیک، برزیل، کانادا، چین، فرانسه، آلمان، اندونزی، ایتالیا، ژاپن، کره جنوبی، مکزیک، هلند و عربستان از جمله کشورهایی هستند که کارمزد کامل یعنی غیر وابسته به مبلغ تراکنش  و ثابت دریافت می‌کنند.

در روسیه و آژانتین برای دسته‌ای از تراکنش‌ها، کارمزد درصدی و برای دسته‌ای دیگر کارمزد ثابت و کامل تعیین شده است.

مدل کارمزدی کارآمد چه منافعی دارد؟

بانک‌های کشور در کنار درآمدهای مشاع خود که ناشی از خدماتی مانند ارائه تسهیلات به کسب‌وکارها و اشخاص است، به نوعی دیگر از درآمد، تحت عنوان درآمدهای غیرمشاع نیاز دارند. این درآمدها، عمدتاً ناشی از کارمزدهای ارائه خدمات گوناگون اعم از صدور ابزارهای پرداخت، پذیرش آنها و خدمات پرداخت است. تامین هزینه‌های عملیات بانک‌ها از طریق اخذ کارمزد، زمینه را برای ارائه تسهیلات به متقاضیان هموار کرده و از دغدغه بانک‌ها برای کسب سود از محل درآمدهای مشاع می‌کاهد؛ اتفاقی که قطعا به کاهش هزینه دریافت تسهیلات توسط متقاضیان منجر خواهد شد.