مالکیت معنوی نسخ خطی بر بستر بلاک‌چین قابل معامله می‌شود

به گزارش پبوست، مراسم رونمایی از طرح گنج‌مان و صدور شناسنامه دیجیتال میراث مستند مبتنی بر «توکن بی‌تا» صبح امروز در مرکز کتابخانه ملی با حضور نصرالله جهانگرد، مشاور ویژه رئیس جمهوری در حوزه ICT، ولی‌الله فاطمی، مدیرعامل مجموعه ققنوس، اشرف بروجردی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی و مظفر پاسدار شیرازی، معاون توسعه مدیریت و منابع انسانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران برگزار شد.

سازمان اسناد و کتابخانه ملی در تلاش است تا در طرح گنج‌مان، میراث مستند به‌جای مانده را شناسنامه‌دار کرده و از آن‌ها نسخه‌های دیجیتالی تهیه کند. به همین منظور فراخوانی از سوی کتابخانه ملی اعلام می‌شود که در آن صاحبان میراث مستند، به همراه نسخ خطی خود به سازمان اسناد و کتابخانه ملی، مراجعه کنند.

این نسخ خطی توسط کارشناسان سازمان اسناد و کتابخانه بررسی و قیمت‌گذاری می‌شود، سپس نسخه دیجیتالی از آن آثار تهیه شده که متعلق به سازمان اسناد و کتابخانه ملی خواهد بود.

صاحبان اثر هم می‌توانند ضمن نگه‌داشتن نسخه‌های فیزیکی، برای نسخ خطی خود شناسنامه دیجیتالی دریافت کنند. این شناسنامه دیجیتالی در قالب توکن‌های غیرقابل معاوضه (NFT) خواهد بود که بر بستر شبکه بلاکچین ققنوس عرضه می‌شود.

این توکن‌ها دقیقا مانند نسخه فیزیکی اثر، یکتا و بی‌همتا خواهد بود و از آنجایی که در شبکه بلاکچین منتشر می‌شود، غیرقابل دستکاری، غیرقابل کپی و غیرقابل سرقت هستند. این توکن‌ها که مالکیت معنوی یک نسخه خطی را درون خود دارد، قابل معامله هستند. یعنی صاحب اثر علاوه بر آن که نسخه فیزیکی را همچنان در اختیار دارد، می‌تواند حق مالکیت معنوی آن نسخه خطی را در قالب همان توکن معامله کند. این معامله در همان شبکه بلاکچین قابل انجام خواهد بود.

ولی‌الله فاطمی، مدیرعامل مجموعه ققنوس، در این مراسم پس از معرفی مجموعه ققنوس و توضیح در مورد شبکه بلاک‌چین، به اهمیت این شبکه اشاره کرد و گفت: «همانطور که فضای اینترنت برای انتقال داده به وجود آمد، فضای بلاکچین هم برای مبادله و انتقال دارایی‌های ازرشمند به‌وجود آمده است.»

به گفته فاطمی، در طرح گنج‌مان، شناسنامه دیجیتالی آثار به کیف پول صاحبان اثر منتقل می‌شود و صاحب شناسنامه می‌تواند آن را در قالب NFT به فروش برساند یا در آینده از آن به عنوان وثیقه بانکی استفاده کند.

مشارکت مردمی برای حفظ نسخ خطی

مظفر پاسدار شیرازی، معاون توسعه منابع و مدیریت سازمان اسناد و کتابخانه ملی، در مورد وظایف سازمان اسناد و کتابخانه ملی گفت: «یکی از وظایف کتابخانه ملی گردآوری و حفاظت از مکتوبات ایرانیان در داخل و خارج از کشور است. ویژه‌ترین این مکتوبات هم نسخ خطی و تاریخی هستند که از گذشتگان برای ما به جا مانده است.»

به گفته او پروژه گنج‌مان یکی از پروژه‌هایی است که با محوریت مشارکت مردمی در سازمان اسناد و کتابخانه ملی کلید خورده است.

آنطور که پاسدار شیرازی توضیح داد، ممنوعیتی برای خرید و فروش و همچنین خارج کردن نسخ خطی از کشور وجود ندارد و این خلا قانونی مختص ایران نبوده و در کشور‌های دیگر هم وجود دارد.

او در همین راستا اعلام کرد: «به دلیل نبود چنین قوانینی، ما باید مالکیت خصوصی برای این آثار ارزشمند را به رسمیت بشناسیم و از آنها تقاضا کنیم که برای حفاظت از این آثار ارزشمند به ما کمک کنند. به همین دلیل هم اهمیت مشارکت مردمی در پروژه گنج‌مان کاملا به چشم می‌آید.»

شیرازی در خصوص هدف پروژه گنج‌مان هم توضیح داد و گفت: «این پروژه دو هدف ظاهری و باطنی دارد. هدف ظاهری طرح گنج‌مان تامین مالی جمعی برای خرید نسخ خطی با مشارکت مردمی است اما هدف باطنی آن ایجاد دغدغه‌مندی مردمی برای مشارکت و نگه‌داری از نسخ خطی و میراث مستند است.»

به گفته شیرازی این طرح به ۵ روش مختلف صاحبان آثار خطی را به همکاری و مشارکت دعوت می‌کند.

اولین روشی که برای مشارکت در این طرح عنوان شده این است که صاحبان اثر، نسخ خطی خود را به کتابخانه ملی اهدا کند. در این طرح مالکیت مادی و معنوی اثر برای سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران خواهد بود.

روش دومی که برای مشارکت در این طرح عنوان شده، این است که صاحبان نسخ خطی، پس از کارشناسی‌های انجام گرفته و قیمت‌گذاری، آن را به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران بفروشند. در این طرح، مالکیت معنوی و شناسنامه دیجیتالی نسخه خطی هم به سازمان اسناد و کتابخانه ملی واگذار می‌شود.

طرح سوم این است که صاحب اثر، اجازه دیجیتالی کردن نسخه خطی را به سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران می‌دهد و صاحب نسخه خطی، علاوه بر مالکیت و نگه‌داری نسخه فیزیکی، در ازای دیجیتالی شدن اثر، شناسنامه دیجیتالی آن را که دربردارنده مالکیت معنوی اثر بوده هم دریافت می‌کند. در این طرح مالک، صاحب اصلی نسخه فیزیکی باقی می‌ماند و کتابخانه ملی تنها نسخه دیجیتالی اثر را دریافت می‌کند. همچنین شناسنامه دیجیتالی اثر در قالب توکن بی‌تا یا همان NFT در اختیار مالک قرار می‌گیرد که می‌تواند آن را با معامله در شبکه بلاکچین به دارای مادی هم تبدیل کند.

طرح چهارم برای آن دسته از صاحبان نسخ خطی است که شرایط و امکان نگه‌داری از نسخه خطی خود را ندارد، در این طرح، صاحب نسخه خطی، ضمن شناسنامه‌دار کردن اثر و دریافت حق ماکلیت معنوی و مادی، فقط برای نگه‌داری و حفاظت، نسخه را به‌صورت امانت در اختیار سازمان اسناد و کتابخانه ملی قرار دهد و همچنان مالک مادی و معنوی اثر باقی می‌ماند.

در طرح آخر هم نسخه خطی ضمن دیجیتالی شدن، شناسنامه‌دار شده و این شناسنامه دیجیتالی که به صاحب نسخه خطی داده می‌شود، در قالب NFT عرضه شده و به‌عنوان ضمانت‌نامه‌های بانکی قابل استفاده خواهد بود. این طرح هنوز آماده اجرا نیست و مسئولان پروژه گنج‌مان در حال رایزنی با بانک‌ها برای فراهم کردن زیرساخت این طرح هستند.

حمایت از کتابخانه ملی با خرید توکن گنج‌مان

توکن‌هایی که برای نسخ خطی مردمی صادر می‌شود، «توکن بی‌تا» نام دارند. اما علاوه بر این قرار است برای آثار خطی که در کتابخانه ملی ایران موجود است نیز پس از ارزش‌گذاری، شناسنامه دیجیتالی در قالب توکن صادر شود. شناسنامه دیجیتالی برای این آثار حق ماکلیت معنوی صادر می‌کند که مردم می‌توانند برای حمایت از کتابخانه ملی، این حق مالیکت معنوی را به وسیله «توکن‌های گنج‌مان» خریداری کنند.

سازمان اسناد و کتابخانه ملی، به منظور تامین سرمایه جمعی برای خرید نسخ خطی موجود در میان مردم، حق مالیکت معنوی آثار خطی موجود در کتابخانه ملی را در قالب توکن‌های گنج‌مان برای فروش در شبکه بلاکچین ققنوس قرار می‌دهد. هر توکن گنج‌مان به مبلغ یک میلیون تومان ارزشگذاری شده و هر شخص می‌تواند با خرید «یک دهم» گنج‌مان تا «هزار گنج‌مان» در این طرح مشارکت کند. در این طرح هر شخص با خریداری یک توکن دیجیتال، حق مالکیت معنوی یک نسخه خطی را به ارزش همان یک توکن دارا می‌شود.

برای مثال اگر یک نسخه خطی موجود در کتابخانه ملی ایران ۱۰۰ میلیون تومان ارزش‌گذاری شود، حق کامل مالکیت معنوی آن اثر با ۱۰۰ گنج‌مان قابل خریداری است. به این منظور خریدار مالکیت معنوی اثر، کیف پول خود را در شبکه ققنوس به مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان شارژ می‌کند و سپس در همان شبکه حق مالیکت معنوی نسخه خطی را به ارزش ۱۰۰ توکن گنج‌مان خریداری می‌کند. او می‌تواند بعدها این توکن را با توکن‌های دیگر در شبکه ققنوس معامله کند. از آنجایی که این طرح برای مشارکت مردمی و تامین سرمایه جمعی ایجاد شده، نیازی نیست تا تمام حق مالکیت معنوی یک آثار را یک نفر خریداری کند. همانطور که اعلام شد اگر یک اثر ۱۰۰ میلیون تومان یا همان ۱۰۰ توکن گنج‌مان ارزشگذاری شود، خریدار می‌تواند تنها یک دهم توکن گنج‌مان یعنی به مبلغ ۱۰ هزار تومان حق مالیکت معنوی این اثر را خریداری کند. مشخصا صاحب اثر هم پس از خریداری، تنها به اندازه یک دهم توکن واحد گنج‌مان صاحب معنوی اثر به حساب می‌آید که می‌تواند آن را در شبکه ققنوس با سایر توکن‌ها معامله کند. هدف اصلی این طرح تامین سرمایه جمعی برای کتابخانه ملی است اما تفاوتی که با سایر روش‌های تامین سرمایه‌ جمعی دارد این است که ماکلیت معنوی آثار به تامین‌کنندگان سرمایه داده می‌شود که این مالکیت‌های معنوی دارای ارزش و معامله هستند.

در این مراسم برای اولین بار برای یکی از نسخ خطی موجود در کتابخانه ملی شناسنامه دیجیتالی صادر شد. این اثر که یک نسخه خطی از غزلیات حافظ است که در لابه‌لای‌ آن رباعیات خیام هم نگاشته شده، ۸۰۰ میلیون تومان ارزش‌گذاری شد که در ازای حق کامل ماکلیت معنوی این اثر، در شبکه بلاکچین ققنوس، ۸۰۰ توکن گنج‌مان صادر شد. سپس به‌صورت نمادین، مجموعه ققنوس با خرید یک توکن گنج‌مان به ارزش یک میلیون تومان، به اندازه «یک گنج‌مان»، حق مالکیت معنوی این نسخه خطی از غزلیات حافظ را دریافت کرد. هر شخص دیگری که با خرید توکن گنج‌مان در این طرح مشارکت داشته باشد، نامش به‌صورت مشاع به عنوان صاحب این اثر ثبت شده و شناسنامه اثر به او اهدا خواهد شد.