۶ هزار و ۶۰۰ تراکنش در هر ثانیه در شتاب مدیریت می‌شود

محمدعلی جلیلی، معاون عملیات شرکت خدمات انفورماتیک، با توجه به فشاری که در روزهای پایانی سال روی سامانه‌های بانکی وجود دارد در مورد چالش‌های عملیاتی کردن تغییرات تاریخ هجری شمسی گفت: «تغییرات تاریخ هجری شمسی در سامانه‌های کشور بسیار تاثیرگذار بوده؛ خوشبختانه از پنج سال قبل اقداماتی در معاونت‌های نرم‌افزار آغاز شد. محوریت این اقدامات برای مدیریت حساب‌های سپرده بلندمدت بود که با تغییر این تاریخ‌ها احتمال بروز مشکل در این بخش وجود داشت. به همین جهت به مرور در نرم‌افزارها تدابیر لازم دیده شد و در بخش عملیات نیز به تدریج به اجرا در آمد.»

او در مورد اقدامات صورت گرفته در بخش سامانه‌های رقابتی و بانک‌های مشتری شرکت نیز گفت: «ارتقای پردازشگر مرکزی دوم سایت اصلی بانک ملی در راستای ظرفیت‌سازی و آماده‌سازی محیط‌های تست بانکداری متمرکز، در سایت پشتیبان کاملا مشابه سایت عملیاتی، برای آزمون انتقال به 1400 در دستور کار قرار گرفت.»

آنطور که جلیلی توضیح داد، کل فرایند عملیات پایان سال «YEARLY BATCH» مربوط به CORE بانک ملی ایران و تسهیلات با داده واقعی، در سایت پشتیبان حداقل 5 بار تست و مشکلات قبل از رسیدن به انتهای سال پیگیری و رفع شد. همچنین سناریوی انتقال مانده حساب‌ها از سال 1399 به 1400 در کلیه بانک‌ها با داده واقعی و در محیط جانبی بارها تست و در زمانبندی تعیین شده مراتب طی جلسه توافق پایان سال بانک‌ها به اطلاع آن‌ها رسانده شد.

در حوزه سامانه‌های حاکمیتی نیز عملیات پایان سال و ورود به قرن جدید از جمله حساب‌های دولتی و تمامی سامانه‌های حاکمیتی به شکل مطلوبی مدیریت و راهبری شد. در این راستا تست و اجرای سناریوهای تغییر تاریخ به 1400 به مدت 14 هفته در روزهای پنج‌شنبه و جمعه توسط همکاران مدیریت کیفیت‌ سیستم‌ها انجام شد تا با اطمینان خاطر و بدون مشکل، این فرایند سپری شود.

معاون عملیات شرکت خدمات انفورماتیک در میان صحبت‌هایش به افزایش میزان تراکنش‌های بانکی در تمامی سامانه‌های تحت پوشش این شرکت در سال ۹۹ نیز اشاره کرد و آن را بی‌سابقه خواند.

به گفته جلیلی نزدیک به 160 میلیارد تراکنش در تمامی سامانه‌های تحت پوشش شرکت ثبت شده است. انجام حدود 325 میلیون تراکنش شاپرکی و 253 میلیون تراکنش شتابی، همچنین 201 میلیون تراکنش کر و کارت بانک‌های طرف قرارداد صرفا در 28 اسفند ماه، همزمان با اجرای مانورهای ورود به سال 1400 جز با تمهیداتی که از قبل در نظر گرفته شده بود، امکان‌پذیر نبود. حاصل این ظرفیت‌سازی‌ها با همراهی تمامی بانک‌ها رسیدن به پایداری 99.9 درصدی سامانه‌ها بود.

ارتقا سامانه‌ها ‌در راستای پاسخگویی بهتر به مشتریان در شرایطی انجام شد که به گفته معاون عملیات شرکت خدمات انفورماتیک، در سامانه شاپرک هر ثانیه 8 هزار تراکنش و در سامانه شتاب هر ثانیه 6600 تراکنش مدیریت می‌شد و تنها یک دقیقه قطعی، بار عظیمی از نارضایتی‌ها را رقم می‌زد.

جلیلی از عملکرد موفق سامانه نسیم که سامانه مدیریت حساب‌های دولتی بانک مرکزی است در سال جاری خبر داد و گفت: «پردازش بیش از 10 میلیون قبض دولتی به مبلغ بیش از 34.5 هزار میلیارد ریال جهت وصول درآمدهای دولت، سرویس‌دهی همزمان به حدود 5000 کاربر ذی‌حساب دولتی در سازمان‌های دولتی به منظور صدور بیش از 330 هزار حواله الکترونیک از دستاوردهای موفق سامانه نسیم بوده است.»

آمار‌های دیگری از سوی معاون عملیات شرکت خدمات انفورماتیک اعلام شد که مربوط به سامانه صیاد بود. او در این خصوص توضیح داد: «در آستانه اجرایی شدن قانون جدید چک، مدیریت و اتصال 16 بانک دیگر به صیاد 2، پاسخگویی به بیش از 3 میلیون استعلام از صیاد اعم از چکاوکی، دولتی و پیامکی، صدور بیش از 22 هزار دسته چک جدید بالغ بر 770 هزار برگ چک در سال نو، صدور بیش از 127 هزار دسته چک در 5 روز پایانی سال انجام شد که روند توسعه این سامانه‌ها تداوم داشته و متناسب با نیازهای روز ارتقا می‌یابد.»

اولویت عبور موفق کربانکینگ و نرم‌افزارها

محمدعلی سلطان‌پور، معاون اول نرم‌افزار شرکت خدمات انفورماتیک درخصوص برنامه‌ریزی صورت گرفته برای مدیریت افزایش بار شبکه بانکی در پایان سال گفت: «با توجه به اینکه این موضوع به‌صورت مستمر در سال‌های متمادی در شرکت مدیریت شده، عملاً تجربیات خوبی در این زمینه در شرکت نهادینه شده است. با کمک کنترل و نظارت دقیق سامانه‌ها و رصد آنها توسط ابزارهای پایشی که در طی سالیان تهیه شده، ظرفیت‌سازی سامانه‌ها چه از لحاظ تجهیزات و چه از لحاظ برنامه‌های کاربردی همواره در دستور کار مستمر همکاران فنی قرار دارد و در ظرفیت‌سازی‌ها افزایش‌های ناگهانی پایان سال مورد نظر قرار می‌گیرند.»

او در خصوص آمادگی برای سال کبیسه نیز گفت: «برای سال کبیسه نگرانی وجود نداشت چرا که در سالیان گذشته چندین بار سال‌های کبیسه را تجربه کرده بودیم و آمادگی لازم را داشتیم اما بابت سال 1400 بسیار حساس بودیم چرا که سامانه کربانکینگ شرکت خدمات اساساً تاریخ‌‌ها را 6 رقمی در نظر گرفته بود و برای پشتیبانی از سال 1400 باید آماده می شد.»

سلطان‌پور به فعالیت‌هایی که از سال ۹۴ برای ورود به سال ۱۴۰۰ آغاز شده بود اشاره کرد و گفت: «در سال 1394 مشاهده شد که سپرده‌های پنج ساله در محاسبات تاریخ سررسید برای سال 1400 با چالش مواجه می‌شوند. به همین جهت برنامه‌های درگیر با این تاریخ، مرور و بررسی شدند و با اولویت در همان سال، تغییرات لازم تا سال 95 برای همه بانک‌های تحت پوشش انجام و عملیاتی شد. همزمان با این تغییرات، مشکلات تاریخ شش رقمی، مورد بررسی کلان قرار گرفت و سه حوزه مهم و چند حوزه با اولویت پایین‌تر شناسایی شدند.»

او افزود: «پس از اعلام حساسیت، خطرات پیش رو و حجم تغییرات مورد نیاز، لزوم تعریف پروژه استراتژیک در حوزه مهم و حساس کربانکینگ احساس شد و تغییرات در حوزه‌های بانکداری متمرکز از سال 1397 به طور رسمی آغاز شد. هماهنگی با تمام حوزه‌های مرتبط با core جهت انجام این تغییرات صورت گرفت و لزوم بررسی سامانه‌های دیگر شرکت، در نظر گرفته شد.»

به گفته سلطان‌پور با توجه به حساسیت کربانکینگ و حجم بالای تغییرات (بیش از 510 فرم تغییر برای هر بانک) به منظور کاهش خطای کار، از همان ابتدای پروژه تست‌های کلان در حوزه سامانه‌های بچ و برنامه‌های آنلاین با همکاری واحد آزمون سیستم‌های شرکت و واحدهای عملیاتی بطور جدی انجام می‌شد و در نهایت، در سال 1399 مانورهایی به‌طور غیرهمبند در حوزه سامانه بچ، ترافیکی و کانال در مدیریت بانکداری متمرکز، عملیات و آزمون انجام شد.

آنطور که سلطان‌پور توضیح داد از ابتدای این پروژه، برای انتقال امن اطلاعات حساب (مانده و حداقل مانده‌های سود) و جهت کاهش زمان اجرا و نیز افزایش دقت کار، سناریوهای مختلفی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و پیش نیازهای اجرایی، قبل از شب 30 اسفند 1399 مشخص و با همکاری همکاران عملیات، برای پنج بانک، اجرا و با چک‌لیست‌های تعیین شده، روند کار کنترل شد. او افزود: «این کار باعث شد تا زمان قطعی پیش‌بینی شده در 30 اسفند 1399 به حداقل ممکن برسد و بیشترین زمان قطعی، برای برخی بانک‌ها کمتر از نیم ساعت بود.»

ثبت رکوردهای سامانه‌های حاکمیتی در آستانه ورود به 1400

علی سیفی، معاون دوم نرم‌افزار شرکت خدمات انفورماتیک، با اشاره به اهمیت سامانه‌های حاکمیتی تحت مدیریت شرکت، درخصوص تمهیداتی که برای عبور از روزهای پرترافیک و پرفشار پایانی سال انجام شد توضیح داد: «ما 37 سامانه حاکمیتی و بین بانکی داریم که در طول سال دائما آنها را رصد و پایش می‌کنیم و به لحاظ ظرفیت‌سازی و تطابق بیشتر با استانداردها و قوانین اعلامی و سیاست‌های بانک مرکزی، آنها را مدام به‌روزرسانی می‌کنیم. برخی از این سامانه‌ها مثل شتاب، شاپرک، ساتنا، پایا و چکاوک قابل رویت هستند ولی برخی دیگر در دسترس مستقیم مردم نیستند و لایه دوم محسوب می‌شوند. هر ساله با توجه به پیش‌بینی‌هایی که از قبل صورت می‌گیرد، ترافیک کلیه سامانه‌ها مدیریت شده و بدون مساله و مشکلی سرویس‌ها به بانک مرکزی، بانک‌ها و مردم ارائه می‌شوند. طبیعتا اگر اشکالی در سرویس‌دهی سامانه‌ها وجود داشته باشد این اشکال کاملا در نظر مردم قرار می‌گیرد و همه مطلع می‌شوند.»

او افزود:‌ «انتهای سال گذشته، سال ویژه‌ای بود که سال کبیسه هم بود و باید تغییراتی در سامانه‌ها داده می‌شد. اگر این تغییرات اعمال نمی‌شد سامانه‌ها با چالش مواجه می‌شدند.»

به گفته سیفی، از اواخر سال 97 و ابتدای 98 اطلاعات سامانه‌هایی را که به این موضوع حساس بودند گردآوری و بررسی شد. او ادامه فرآیند را اینطور توضیح داد: «بررسی‌ها نشان داد که یک سوم سامانه‌ها به این مساله حساس هستند. همکاران تا انتهای سال 98 از میان سامانه‌های اینچنینی (حساس به تغییر قرن) حدود 85 درصد سامانه‌ها را اصلاح و تغییرات لازم را اعمال کردند.»

او ادامه داد: «سامانه‌های باقیمانده شامل ساتنا و پایا بودند که باید اصلاحات فنی در آنها ایجاد و به شبکه بانکی اعلام می‌شد، سپس تست و آزمون گرفته و بعد از آن عملیاتی می‌شد.» به گفته سیفی پایا در تابستان 99 و ساتنا در مهرماه ۹۹ اصلاح شدند.

معاون دوم نرم‌افزار شرکت خدمات انفورماتیک، در توضیح مانور‌های صورت گرفته برای ورود به سال ۱۴۰۰ گفت: «مهرماه 99 پس از سلسله جلساتی در شرکت تصمیم گرفته شد ظرف سه ماه برای تمام سامانه‌ها مانور ورود به سال 1400 برگزار شود. تمام سامانه‌ها احصا، دسته‌بندی و روابطشان با یکدیگر مشخص شد. از دی ماه مدیریت کیفیت سیستم‌ها مجموعه مانورها شروع و تمامی آخر هفته‌ها به این موضوع اختصاص داده شد. به این ترتیب، با مجموعه آمادگی‌ها و سازماندهی‌های ایجاد شده، هم در سامانه‌های حاکمیتی و هم در رقابتی، نواقص و نکاتی که وجود داشت برطرف شده و کاملا آمادگی گذر از روز ۳۰ اسفند (سال کبیسه 1399) و ورود به سال 1400 ایجاد شد.»

سیفی در مورد ورود به سال 1400 اعلام کرد که چند مقطع زمانی را باید مورد تمرکز و کنترل نگه می‌داشتند. او در این خصوص توضیح داد: «یک مساله لحظه ورود به تاریخ یکم فروردین 1400 بود که همه ما باید برای تراکنش‌های آنلاین آماده می‌بودیم؛ زمان دیگر برای عملیات پایان روز سامانه‌ها بود (در همان روز یکم فروردین و بامداد روز دوم فروردین). مقطع زمانی دیگر برای سامانه‌هایی بودند که روز کاری آنها 5 فروردین ماه بود. برای سامانه‌هایی مثل ساتنا و چکاوک در اولین روز کاری یعنی پنجشنبه 5 فروردین هم آماده بودیم و طبعا عملیات پایان روز این سامانه‌ها نیز مدنظر قرار گرفت. مقطع زمانی آخر هم روز شنبه 7 فروردین بود که بطور کامل آماده بودیم که چالش‌های احتمالی را برطرف کنیم ولی خوشبختانه مشکلی وجود نداشت.»

سیفی از شکسته شدن تمام رکوردهای سامانه‌های حاکمیتی در انتهای سال 99 خبر داد و گفت: «از 2 اسفند 99 به بعد روند افزایش تراکنش‌ها جالب شد؛ هر روز به‌جز جمعه‌ها بالای 220 میلیون تراکنش شاپرک داشتیم. روز 20 اسفند 231 میلیون تراکنش داشتیم و حتی پنجشنبه 21 اسفند که تعطیلی عید مبعث بود 216 میلیون تراکنش شاپرک انجام شد.» او افزود: «این روندهای افزایشی همچنان ادامه یافت بطوری که در روز 28 اسفند 99 تعداد 325 میلیون تراکنش در شاپرک و 253 میلیون تراکنش در شتاب با پایداری ۹۹/۹ و امنیت کامل مدیریت شد.»

به گفته سیفی عصر پنجشنبه 28 اسفند اعلام شد که دولت قصد دارد برای 40 میلیون نفر سود سهام عدالت واریز کند و همان شب این پول‌ها پرداخت شد. این درحالی بود که در تاریخ‌های 27 و 28 اسفند اوج پرداخت‌های دولتی اتفاق افتاد.‍
آنطور که سیفی توضیح داد، روز قبل از آن در اوج پرداخت‌های دولتی و پرداخت حقوق‌ها، حدود ۵ هزار کاربر دولتی در سامانه حواله الکترونیک نسیم (بانک مرکزی) همزمان مشغول فعالیت و ارسال حواله‌های پرداخت دولت بودند و سامانه بدون هیچ اشکالی فعال بود.

آمادگی زیرساخت‌ها برای ورود به سال ۱۴۰۰

علیرضا کیانپور، معاون شبکه شرکت خدمات انفورماتیک، در خصوص چالش‌های زیرساخت‌ها و مراکز داده شرکت خدمات انفورماتیک در سال 1399 و به ویژه روزهای پایان سال گفت: «در حوزه فناوری وقتی صحبت از سرویس می‌شود، هم از حساسیت سرویس صحبت می‌کنیم و هم از ابعاد و مقیاس آن. در مورد فناوری‌های بانکی، حساسیت سرویس اهمیت بسیار زیادی دارد و آستانه تحمل جامعه نسبت به اختلال در خدمات بانکی خصوصاً در روزهای پایانی سال بسیار پایین است. وقتی از ابعاد و مقیاس صحبت می‌کنیم باید در ذهن داشته باشیم که اقبال مردم به خدمات بانکی غیرحضوری و شرایط خاص کرونا، باعث شده حتی در دورترین نقاط کشور مردم از خدمات بانکی الکترونیکی استفاده کنند. این از نگاه مشتریان بانکی است؛ اما اگر وارد سرزمین شرکت خدمات انفورماتیک شوید، با 15 مرکز داده و بیش از 10 هزار تجهیز مواجه می‌شوید که لازم است طوری مدیریت و نگهداری شوند، که خدمات بانکی بدون وقفه به مردم ارائه شود.»

او افزود: «ما با توجه به درس‌آموخته‌‎های سال‌های گذشته و پیش‌بینی روند افزایش تراکنش‌ها در ماه‌ها و روزهای پایانی سال و تغییرات الگوی خرید مردم به دلیل کرونا، براساس برنامه‌‌ مدون و ابزارهای مدیریت ظرفیت خودمان از ماه‌‎ها قبل برای روزهای سخت پایان سال خودمان را آماده کرده بودیم. افزایش حدود 40 درصدی تراکنش‌ها در اسفند سال 99 نسبت به سال قبل، هم باعث ایجاد بار کاری سنگین روی نرم‌افزارها می‌شود و هم زیرساخت را متاثر می‌کند.»

کیانپور در خصوص دیگر اقدامات صورت گرفته در حوزه زیرساخت گفت: «ما در معاونت شبکه متولی زیرساخت فیزیکی (برق و برودت) و ارتباطی هستیم. از شش ماه قبل با شناسایی لینک‌های با پهنای باند نامناسب، پهنای باند خطوط زمینی و بی‌سیم خودمان را افزایش داده بودیم و سامانه‌ای بومی برای مدیریت پهنای باند ماهواره توسعه داده‌ایم که در مواقع بروز اختلال سراسری در خطوط مخابراتی کشور، بتوانیم بصورت دینامیک و خودکار پهنای باند ماهواره‌ای خودمان را در شبکه‌های حاکمیتی و رقابتی مدیریت کنیم.» او ادامه داد: «ظرفیت‌سنجی و اقدامات اصلاحی انجام شده باعث شد در روزهای پایانی سال کمبود پهنای باند و یا کمبود منابع پردازشی در تجهیزات شبکه نداشته باشیم.»

به گفته کیانپور، پهنای باند مصرفی و ترافیک ارسالی از سمت بانک‌ها به سمت شرکت خدمات در شبکه‌های بین بانکی در اسفند سال 99 نسبت به مدت مشابه سال قبل، حدود 30 درصد افزایش داشته است. همچنین ترافیک دو سامانه شتاب و شاپرک در اسفندماه نسبت به سال قبل به ترتیب 35 درصد و 42 درصد افزایش داشته است.

او همچنین توضیح داد: «برق مصرفی مراکز داده شرکت در اسفند 99 نسبت به سال گذشته حدود 20 درصد افزایش داشته است. در واقع هر چقدر تراکنش‌ها بیشتر می‌شود، میزان برق مصرفی تجهیزات به دلیل افزایش توان پردازشی و افزایش حرارت تولیدی تجهیزات، بیشتر می‌شود و چالش تامین برق مصرفی یکی از مهم‌ترین چالش‌های همه مراکز داده کشور است که خوشبختانه در روزهای پایانی سال و اقدامات از قبل انجام شده، مدیریت شد.»

همکاری با بانک‌ها و ایجاد تیم‌های مشترک برای عبور از چالش

داوود کریم‌زادگان، معاون بازاریابی و فروش شرکت خدمات انفورماتیک، در خصوص اقداماتی که برای رفع نگرانی بانک‌ها صورت گرفته توضیح داد: «ظرفیت‌سازی در حوزه‌های سخت‌افزاری، نرم‌افزاری، شبکه و حتی نیروی انسانی از عمده اقداماتی است که پوشش مناسب تراکنش‌های انبوه نظام بانکی کشور را علی‌الخصوص در روزهای پایانی سال و زمان اوج‌گیری حجم تراکنش‌های بانکی میسر کرده است.»

او از برگزاری مانورهای مختلف، تستهای پمپاژ، پایش‌های لحظه‌ای و برخط و پشتیبانی و رفع اختلالات انگشت‌شمار در کوتاه‌ترین زمان توسط نیروهای حرفه‌ای برای مدیریت شرایط خبر داد و گفت: «مدیریت موفق انبوه تراکنش‌های بانکی بی‌شک از عهده سایر بازیگران فعال در صنعت بانکی کشور خارج است.»

کریم‌زادگان در ارتباط با چالش ورود به سده جدید شرکت خدمات انفورماتیک و شبکه بانکی گفت:‌ «با توجه به کبیسه بودن سال 1399 پیش‌بینی‌های لازم را در این زمینه انجام داده و آزمون‌هایی را پشت سر ‌گذاشتیم. مسئله تغییر ساعت رسمی کشور نیز همزمان سومین دغدغه در این حوزه تلقی می‌شد که خوشبختانه شرکت خدمات انفورماتیک از چند ماه قبل ضمن اندیشیدن به این موضوعات، تمهیدات لازم را به‌عمل آورده و با تشکیل کارگروهی این روند را مدیریت و با کمترین هزینه تمامی اقدامات لازم را با همکاری بانک‌ها انجام داده است.»

کریم‌زادگان ادامه داد: «در روزهای پایانی سال و روزهای اول سال جدید با تشکیل تیم‌های خاص به‌صورت ۲۴ ساعته شبانه‌روز در ۷ روز هفته در کلیه معاونت‌ها از جمله معاونت بازاریابی و فروش، تعاملات و ارتباطات سازنده‌ای با مشتریان شرکت برقرار شد تا ضمن ایجاد اطمینان در مشتری، از اقدامات و پیش‌بینی‌های صورت گرفته برای عبور از حجم تراکنش‌های پایان سال و ورود به قرن جدید آنها را آگاه کرده و با همکاری‌های مشترک، چالش‌ها را مدیریت کنیم.»