مشکل فنی بانکی موجب تاخیر در تسویه پرداختیارها شد
براساس اطلاعیه پرداختیارهای زرینپال، وندار و جیبیت، تسویه پرداختیاری امروز، یکم آذر ۱۴۰۳، با تاخیر…
۱ آذر ۱۴۰۳
سامانه‌های بانکی به جنگ قمار می‌روند
۶ بهمن ۱۳۹۹
زمان مطالعه : ۱۱ دقیقه
افزایش تبلیغ در مورد سایت‌های شرطبندی از طریق شبکه‌های اجتماعی موجب شد تا شبکه بانکی نیز به تبع آن فعالیت‌های خود برای کشف تقلب و تخلف در تراکنش‌های بانکی را بیش از پیش در دستور کاری خود قرار دهد. دبیر شورای عالی فضای مجازی خبر از شناسایی ۴۰۰ هزار نفر قمار باز آنلاین در کشور می‌دهد و معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی اعلام می‌کند که پرونده ۷۰ هزار قمار باز به قوه قضائیه ارسال شده است. اگر در گذشته شناسایی تراکنش‌های ناشی از قمار در زیرمجموعه سامانه‌ها و قوانین مربوط به مبارزه با پولشویی قرار می‌گرفت، حال شبکه بانکی با توجه به افزایش تراکنش‌های قمار و شرطبندی به صورت مجزا تراکنش‌های مربوط به هر کدام را رصد و شناسایی می‌کند، تلاش می‌کند تا جلوی افزایش قمار از طریق شبکه بانکی را بگیرد . شرکت خدمات انفورماتیک به عنوان بازوی اجرایی بانک مرکزی و از سوی رگولاتور پولی و مالی کشور اقدام به پیاده‌سازی سامانه‌های کشف تقلب و تخلف روی سامانه‌های حاکمیتی می‌کند و هر روز این سامانه‌ها را ارتقا می‌دهد و از سوی دیگر نیز شرکت‌های ارائه دهنده خدمات نرم‌افزاری به شبکه بانکی کشور مانند داتین و توسن نیز سعی می‌کنند برای مشتریان خود در شبکه بانکی هر روز راهکاری جدید برای یافتن تراکنش‌های ناشی از تخلف و تقلب ارائه دهند.
به گزارش پیوست، بانک مرکزی از سال ۹۵ پیاده‌سازی و اجرای سامانه‌های کشف تقلب را در دستور کاری خود قرار داد و از همان زمان شرکت خدمات انفورماتیک را ملزم کرد تا با ایجاد سامانه «ایمن» یا استخراج یکپارچه مبادلات نامتعارف روی تمامی سامانه‌های حاکمیتی اقدام به شناسایی کامل تراکنش‌های مشکوک کند.
هر چند در مرحله اولیه این سامانه به صورت برخط روی سامانه‌های ساتنا و پایا پیاده‌سازی شد؛ اما پس از آن به تدریج روی سایر سامانه‌های حاکمیتی دیگر نظیر شتاب، شاپرک، پیچک پیاده شده و در آینده‌ای نزدیک روی سامانه پل است.
الهام رضایی، رئیس گروه سامانه‌های کشف تقلب شرکت خدمات انفورماتیک در خصوص این سامانه ایمن به پیوست می‌گوید که سامانه ایمن بر اساس قوانین ساده، مبتنی بر پروفایل و بررسی شبکه مالی مشتریان، اقدام به شناسایی موارد مشکوک به تقلب و تخلف می‌کند و موارد شناسایی شده را پس از محاسبه امتیاز مشکوک بودن مشخص و در صورتیکه امتیاز اعلام شده از حد آستانه بگذرد آن را رد می‌کند.
او تاکید می‌کند که در حال حاضر امکان رد تراکنش برای قوانینی که مجوز آن از سوی بانک مرکزی صادر شده باشد، وجود دارد و بقیه موارد فقط به صورت مشکوک در ماژول مدیریت مورد سامانه، برای بررسی‌های بیشتر توسط خبره بانکی، ثبت می‌شود و پس از تعیین تکلیف آن در لیست سفید یا سیاه قرار خواهد گرفت. علاوه بر آن قوانینی که به صورت کنترلی و نظارتی از سمت بانک مرکزی اعلام می‌شود نیز در این سامانه تزریق می‌شود.
طبق گفته او سعی شده قوانین مربوط به کشف تقلب و پولشویی بر اساس فاکتورها و شاخص‌های مبلغی، تعدادی، زمانی و جغرافیایی روی این سامانه اجرا و پیاده سازی شود از همین رو سامانه ایمن امکان شناسایی برخط تراکنش‌های متقالبانه را داراست.
او در خصوص سامانه ایمن شاپرک به پیوست می‌گوید: «بستری فراهم شده تا انواع قوانینی شناسایی تقلب و تخلف را در این سامانه تزریق کنیم و از طریق هسته شناسایی تقلب سامانه، موارد مشکوک شناسایی شود، این اقدام در مورد شتاب نیز صورت گرفته است. در حال حاضر یکسری قوانین پیاده‌سازی شده و این مرحله در فاز استاتیک قرار دارد و فاز نهایی آن نیز که در سال آینده بهره‌برداری می‌شود.» به گفته او ایمن شتاب به صورت آنلاین و از طریق قوانین هوشمند و مبتنی بر هوش مصنوعی و قوانین یادگیری ماشین و قوانین مبتنی بر پروفایل به شناسایی و جلوگیری از انجام تراکنش‌های مشکوک به تقلب در حوزه شتاب خواهد پرداخت.
او با اشاره به موضوع قمار در حوزه کارت روی شتاب و شاپرک، تاکید می‌کند که سامانه‌های مدیریت تقلب از زوایای مختلفی یک تراکنش را مورد بررسی قرار می‌دهند. او در این مورد توضیح می‌دهد: »برای شناسایی یک تراکنش ناشی از قمار، یک تراکنش در مقایسه با تراکنش‌های دیگر قرار می‌گیرد و با پیاده‌سازی قوانین هوشمند روی آن تراکنش‌ها امکان شناسایی موارد قمار و تقلب فراهم می‌شود.»
رضایی می‌گوید: « قوانین شناسایی پولشویی و قمار از طرف شرکت شاپرک و کاشف و بانک مرکزی به عنوان سایستگذاری تعیین می‌شود شرکت خدمات انفورماتیک نیز آن قوانین را روی سامانه ایمن پیاده‌سازی می‌کند این قوانین به صورت اینکریپت شده روی سامانه درج می‌شود و هرکسی قادر به مشاهده آنها نیست.»
شناسایی در ۲۰ میلی‌ثانیه
کشف تقلب و تخلف فقط به سامانه‌های حاکمیتی واگذار نشده است، هر کدام از بانک‌های کشور نیز موظف شدهاند که تراکنش‌های مشکوک خود را شناسایی کنند و آن را گزارش دهند از همین رو شرکت‌های فعال در این زمینه هر کدام به نوبه خود در حال راه‌اندازی و توسعه سامانه‌های مختلفی برای شناسایی این تراکنش‌ها هستند. فاطمه سلطانی، مدیرسامانه کشف تقلب داتین به عنوان یکی از شرکت‌های ارائه دهنده سامانه‌های کشف تقلب به شبکه بانکی به پیوست می‌گوید: «فعالیت‌های ما برای پیگیری و شناسایی تخلف‌ها و تقلب‌ها در سامانه‌های بانکی به سه دسته آفلاین، نیمه‌آنلاین و آنلاین تقسیم می‌شود.»
سلطانی در توضیح اقدامات صورت گرفته از سوی این شرکت توضیح می‌دهد: «در یک بخش، تمامی دیتاهای کل سامانه‌های بانکی که در طی یک روز انجام شده جمع‌آوری می‌شود و صبح روز بعد تمامی داده‌های جمع‌آوری شده در بخش‌های مختلف بررسی و با قوانین و مقررات مختلف با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی چک می‌شوند. تمامی رویه‌های انجام شده با قوانین و مقرراتی که به شبکه بانکی ابلاغ شده چک می‌شود تا تخلفی از سوی هیچکدام از بخش‌ها انجام نشده باشد.»
او درخصوص فعالیت‌هایی که از سوی داتین به‌صورت نیمه آنلاین و به‌منظور کشف تقلب، صورت می‌گیرد، می‌گوید: «در سامانه کشف تقلب داتین با استفاده از الگوریتم‌های داده‌کاوی و هوش مصنوعی، پس از ثبت تراکنش، داده‌ها بررسی می‌شوند و در صورت تشخیص مشکوک بودن، طبق قوانین سازمان مورد نظر امکان واکنش مانند ارسال پیام کوتاه به مشتری، ارائه گزارش به تصمیم‌گیرنده‌های سازمان وجود دارد. تراکنش بانکی بعد از ثبت مورد بررسی قرار می‌گیرد و گزارش‌های آن بررسی و به اطلاع بانک می‌رسد. در این صورت اگر تراکنشی مشکوک به تخلف یا تقلب باشد شناسایی و به بانک گزارش داده می‌شود.»
او به سرویسی که به‌تازگی توسط داتین روی سامانه کشف تقلب این شرکت اجرا شده اشاره می‌کند و می‌گوید: «این سرویس در شرایط فعلی برای بانک پاسارگاد به اجرا درآمده است. از طریق این سامانه، یک تراکنش حداکثر در ۲۰ میلی‌ثانیه مورد بررسی سامانه کشف تقلب قرار می‌گیرد و مشکوک به تقلب بودن آن تشخیص داده می‌شود. همچنین قبل از ثبت در سامانه‌های بانکی، ما می‌توانیم بر اساس درخواست کارفرما واکنش مناسب را نسبت به این تراکنش در سامانه نشان دهیم.»
او تاکید می‌کند که با ایجاد این سرویس به‌صورت آنلاین، بانک می‌تواند گزارش کاملی از تراکنش‌های مشکوک به تخلف و تقلب خود را در هر لحظه مشاهده کند و متوجه شود که در هر زمان چه تراکنش‌های مشکوکی با چه مبالغی انجام شده است.
او این سوال را که آیا امکان اینکه جلوی یک تراکنش مشکوک به تقلب گرفته شود، وجود دارد یا خیر؟ اینگونه پاسخ می‌دهد: «در حال حاضر این زیرساخت عملیاتی شده و سیستم امکان جلوگیری از ثبت تراکنش مشکوک را دارد، اما به درخواست بانک این فیچر غیرفعال است. همچنین، جلوگیری از ثبت تراکنش به پارامترهای مختلفی بستگی دارد که نیازمند خروجی سامانه و بررسی تراکنش‌های مشکوک در یک دوره زمانی توسط کارفرما است.»
او در پاسخ به این سوال که این سامانه چگونه تراکنش‌های ناشی از قمار را شناسایی می‌کند، می‌گوید: «سامانه نوشته شده توسط داتین داده‌های رفتاری مشتری را به ازای تمامی ویژگی‌هایش مثل کارت، سپرده، محل تراکنش و … به صورت روزانه بررسی و محاسبه می‌کند و تراکنش فعلی فرد با داده‌های قبلی او مقایسه می‌شود. در صورتی که رفتار غیرمعمولی در تراکنش او دیده شود، به عنوان تراکنش مشکوک با درصد احتمال مشکوک بودن گزارش می‌شود.»
او تاکید می‌کند که با توجه به تشکیل گراف تراکنشی و استفاده از شبکه‌های عصبی مصنوعی امکان تشخیص تراکنش‌های مشکوک به قمار و غیره با احتمال بسیار بالا امکان‌پذیر است.
سلطانی ادامه می‌دهد: « البته رفتار سپرده افراد نیز بررسی می‌شود. به‌طور مثال پولی از حساب یک فرد به حساب ۱۰۰ نفر واریز می‌شود، از آنجا در حساب پنج نفر تجمیع و درنهایت به حساب یک فرد دیگر واریز می شود. در چنین شرایطی گردش پول در یک گراف دیتا به‌صورت کامل مشخص است و معلوم است که این تراکنش‌ها جزو تراکنش‌های مشکوک قرار می‌گیرد.»
او با اشاره به اینکه رفتار افراد متقلب و متخلف به‌صورت مرتب تغییر می‌کند، می‌گوید: «در گذشته ما گزارش‌ها را به‌صورت روزانه تهیه می‌کردیم؛ اما در شرایط فعلی این امکان فراهم شده تا قبل از ثبت یک تراکنش در سامانه‌های بانکی به‌صورت آنلاین، تقلب و تخلف را در آن تشخیص دهیم.»
نگاهی همه‌جانبه
هر چه شرکت‌های مختلف راهکارهای پیچیده‌تری را برای شناسایی تراکنش‌های مشکوک بکار می‌گیرند، متخلفان این بازار نیز سعی می‌کنند با انجام تراکنش‌های پیچیده‌تر، مسیر شناسایی تراکنش‌های مشکوک را برای شبکه بانکی سخت کنند. تمامی این اقدامات موجب شده است تا معاون دادستان کل کشور اعلام کنند که ۷۳ هزار سایت قمار، فیشینگ و کلاهبرداری فیلتر شده است.
مدیرعامل داده کاوان هوشمند توسن تخلفات صورت گرفته در شبکه بانکی را به دو دسته تقسیم‌بندی کرد. او یک دسته از تخلف‌ها و تقلب‌ها را تراکنش محور عنوان کرد و دسته دیگر را تخلف‌هایی دانست که از سوی افرادی در داخل نظام بانکی صورت می‌گیرد.
بهزاد چناقلو برای روشن شدن این موضوع به اختلاس ۳ هزار میلیارد تومانی اشاره می‌کند و به پیوست می‌گوید: «این تخلف‌ها در اصل جزو تقلب‌های تجاری بانک به شمار می‌آیند؛ مثلا برای ارائه تسهیلات وثیقه دریافت نمی‌کنند یا یک شعبه باید تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان وام بدهد اما تخلف می‌کند و یک وام ۳۰۰ میلیونی صادر می‌کند.»
او ادامه می‌دهد: «برای شناسایی این تخلف‌ها و حتی انجام این مدل از تخلف‌ها نیاز به دانش بانکی وجود دارد ولی در تخلف‌های تراکنش محور نیازی به دانش بانکی نیست، کارت یک نفر دزدیده می‌شود و پول از حسابش کسر می‌شود.»
مدیرعامل داده کاوان هوشمند توسن تاکید می‌کند که برای شناسایی هر کدام از این تخلف‌ها و تقلب‌ها سامانه‌ای جدا گانه طراحی شده که بر انجام تراکنش‌ها نظارت برخط و پایش لحظه‌ای می‌کند.
چناقلو، در این خصوص می‌گوید: «بررسی رفتار دارندگان کارت و حساب بانکی نشان می‌دهد که معمولا افراد رفتارهای روتین و عادی‌ایی انجام می‌دهند و سامانه‌ها نیز به تدریج آن رفتار عادی را یاد می گیرد و اگر فرد رفتاری غیر آن رفتار همیشگی را انجام دهد به عنوان رفتار غیرعادی از سوی سامانه شناسایی می‌شود و به آن از نظر ریسک امتیاز می‌دهد؛ اما شاید قمار تبدیل به رفتار عادی افراد شود یا تراکنش‌هایی که از سوی یک قمار باز صورت می‌گیرد با توجه به مبالغ اندک آن از سوی شبکه به عنوان یک رفتار مشکوک شناسایی نشود از همین رو شناسایی و بررسی رفتار حساب‌های مقصد نیز از اهمیت برخوردار می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «هم‌اکنون پروژه‌ای در دستور این شرکت قرار گرفته که با بررسی حساب‌های مقصد مشخص می‌شود که آن حساب یا درگاه برای سایت قمار مورد استفاده قرار گرفته است یا خیر.»
او چگونگی اجرای این طرح را اینگونه توضیح می‌دهد : «برای شناسایی درگاه‌های قمار از رفتارهای حساب‌ها و درگاه‌هایی که قبلا به دلیل ارائه خدمات به سایت‌های شرطبندی توسط شبکه بانکی مسدود شده اند استفاده می کنیم. سامانه رفتار آنها را بررسی و آنالیز کرده و مدل ساخته شده را بر روی کل دیتاهای بانک اعمال می کند. به این ترتیب، حساب هایی که رفتار مشابهی دارند پیدا می شوند و این حساب ها مشکوک به سرویس دادن به سایت‌های قمار هستند.»
با وجود تمامی اقداماتی که از سوی شبکه بانکی کشور صورت می‌گیرد؛ اما آمارها و گزارش‌های مختلف نشان می‌دهد که همچنان متخلفان یک گام جلوتر از سیاستگذارن حرکت می‌کنند. در این میان نکته‌ای که قابل توجه است، مسئول نبودن شبکه بانکی در مقابل انجام تراکنش‌های قمار و شرطبندی است، طبق قانون بانک‌های کشور اگر تراکنش‌های مشکوک را گزارش دهند دیگر در این زمینه مسئول نیستند. از همین روست که رئیس کل بانک مرکزی نیز درباره سایت‌های مرتبط با قمارو شرطبندی در جلسه دوره‌ای با مدیران عامل شبکه بانکی کشور می‌گوید : «در حال حاضر مباحثی درباره درگاه‌های اجاره‌ای مرتبط با سایت‌های قمار و شرطبندی مطرح می‌شود؛ بنابراین بانک‌ها باید حداکثر تلاش خود را برای مبارزه با این درگاه‌ها و نظارت بر این تراکنش‌ها انجام دهند.»
