ایران دومین اقتصاد نوآور در منطقه آسیای مرکزی و جنوبی شد

به گزارش پیوست، رتبه کلی ایران در گزارش شاخص نوآوری مجمع جهانی اقتصاد نسبت به گزارش منتشر شده در سال ۲۰۱۹ افت داشته است. در گزارش سال گذشته میلادی رتبه ایران ۶۱ اعلام شده بود حال در گزارش امسال رتبه کلی ایران ۶۷ اعلام شده است.

شاخص جهانی نوآوری مفهوم جامع نوآوری ذکر شده در راهنمای اسلو را که توسط جوامع اروپایی و سازمان همکاری و توسعه اقتصادی تهیه شده، مبنای مفهومی خود در نظر گرفته است. مطابق این تعریف، نوآوری پیاده‌سازی یک محصول (کالا یا خدمات) جدید یا بهبود یافته، یک فرایند جدید، یک روش بازاریابی جدید یا یک روش سازمانی جدید در کسب و کار، سازمان محل کار یا ارتباطات بیرونی است. این مفهوم نشان دهنده ارتقای سطحی فهم و درک افراد از نوآوری در دو دهه گذشته است.

گزارش مجمع جهانی اقتصاد نشان می‌دهد که با وجود رشد نوآوری در بخش‌های مختلف جهان هنوز تفاوت فاحشی بین عملکرد قسمت‌های مختلف زمین حس می‌شود. آمریکای شمالی و اروپا بهترین عملکرد را داشته و پس از آنها منطقه جنوب شرقی آسیا، آسیای شرقی و اقیانوسیه قرار دارند و آفریقای جنوبی و آسیای غربی، آمریکای لاتین و کارائیب، آسیای جنوبی و مرکزی و آفریقای سیاه با فاصله زیاد از مناطق پیشرفته در رده‌های بعدی جا می‌گیرند.

با وجود تفاوتی که بین کشور‌های مختلف جهان و به ویژه اروپا و آمریکای شمالی با دیگر بخش‌های جهان وجود دارد، اما امسال هم جغرافیای نوآوری به روند تغییر خود ادامه می‌دهد. چین، ویتنام، هند و فیلیپین اقتصاد‌هایی هستند که پیشرفت بیشتری در رده بندی شاخص نوآوری جهانی کرده‌اند. هر چهار کشور نام برده شده در حال حاضر جز ۵۰ کشور برتر هستند.

همچنین در رده‌بندی مرکز و دسته‌های نوآوری جهان از لحاظ علوم تکنولوژی (S&T) نیز شاهد تفاوت بسیار هستیم و ۱۰۰ مرکز اول در ۲۶ اقتصاد جهان قرار دارند و از این بین ایران به همراه برزیل، چین، هند، ترکیه و روسیه کشور‌هایی با درآمد متوسط هستند که در این لیست نماینده دارند. آمریکا میزبان بیشترین مراکز یعنی ۲۵ مرکز در این لیست  است و پس از آن چین با ۱۷مرکز و بعد هم آلمان و ژاپن قرار دارند. تهران براساس این لیست با ۳ پله صعود در رده ۴۳ قرار گرفته؛ که البته در مقایسه با دیگر مراکز این لیست، اختراعات ثبت شده بسیار کمی دارد و احتمالا تعداد ۶۲ هزار و ۵۳ مقاله منتشر شده نقش بسیار مهمی در ارتقای رتبه تهران داشته است. توکیو-یوکوهاما از ژاپن با ثبت ۱۱۳هزار و ۲۲۴ اختراع و ۱۴۳هزار و ۸۲۲ مقاله با اقتدار در این رده‌بندی در رتبه اول قرار دارد.

با وجود رتبه قرار گرفتن ایران در رده شصت و هفتم شاخص نوآوری جهانی و عملکرد متوسط، ایران در برخی شاخص‌های زیرمجموعه عملکرد خوبی داشته است. ایران از لحاظ سرمایه انسانی و تحقیقات در رتبه چهل و ششم این رده بندی قرار دارد که بالاتر از حد متوسط محسوب می‌شود و همچنین در شاخص خروجی‌های خلاق و خروجی‌های دانش و تکنولوژی نیز به ترتیب رده‌های ۴۸ و ۵۹ را در اختیار دارد که حاکی از عمکلرد بهتر ایران در این زمینه است. با وجود عملکرد خوب ایران در خروجی‌های خلاق؛ اما رسانه چاپی و دیگر رسانه‌های از نقاط ضعف این حوزه محسوب می‌شوند و همچنین درصد صادرات کالا‌های خلاق نیز برای ایران صفر است.

ایران از لحاظ شاخص زیرساخت این رده بندی عملکرد متوسطی داشته و در رتبه ۶۹ قرار دارد که این عمکلرد متوسط را تا حدی مدیون تکنولوژی‌های اطلاعات و ارتباطات (ICT) و دسترسی بالای ICT است. ایران از لحاظ دسترسی به تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات در رده ۳۹ کشور‌های این جدول طبقه‌بندی شده است.

اما نقاط ضعف مهم ایران را می‌توان در شاخص مربوط به موسسات یا نهاد‌های آموزشی دید که در رتبه ۱۲۰ جای گرفته است. نقاط ضعف مهم ذکر شده در این شاخص در زمینه ثبات اجرایی و سیاسی، کیفیت قوانین و سادگی آغاز به کار است.  پختگی بازار هم بخش دیگری است که ایران رتبه خوبی در آن ندارد. براساس این گزارش، رتبه ایران در بخش پختگی بازار ۱۰۸ است، نقطه ضعف مهم این شاخص میزان بالای تعرفه کمرگی است و همچنین براساس زیرشاخه‌های این شاخص ایران در زمینه محافظت از سرمایه‌گذاران کوچک و رقابت داخلی نیز دچار ضعف است. همچنین ایران در زمینه شاخص پختگی تجاری در رتبه ۱۱۲ جای گرفته است. نقاط ضعف مهم در این زمینه عبارت است از ضعف در همکاری برای تحقیقات صنعتی/دانشگاه و قرارداد‌های سرمایه‌گذاری مشترک استراتژیک.

اما با این همه «دانشگاه تهران» در رده‌بندی علمی دانشگاه‌های جهان در اقتصاد‌های متوسط و کم درآمد، البته به استثنای چین در لیست ۱۰ دانشگاه برتر جهان از لحاظ آکادمیک قرار داشته و رده هشتم را به خود اختصاص داده است.

بخش خصوصی و استارت‌آپ‌ها عامل موفقیت

شاخص نوآوری، نقش نوآوری را به عنوان محرک رشد اقتصادی و رفاه کشورها مورد بررسی قرار می‌دهد و براین اساس کشورها را با استفاده از ۸۱ معیار در موضوعات مختلف از جمله آموزش، دسترس پذیری و انگیزه بخشی استعدادها و انتقال نیروها بین مرزها و بین شهرها رتبه بندی می کند. بهبود رتبه ایران در شاخص نوآوری را انتهای هفته گذشته بهزاد احمدی، معاون مرکز مطالعات راهبری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در توئیتر خود اعلام کرد. به باور او  فعالان حوزه ICT، کسب وکارهای اینترنتی خصوصی و استارت‌آپ‌ها، در کنار دیگر بخش‌ها نظیر دانشگاه‌ها باعث شده‌اند تا در این زمینه ایران موفق به رتبه بهتری نسبت به سال‌های گذشته شود.

بهزاد احمدی، در گفت‌گو با خبرگزاری ایرنا در مورد جزییات این گزارش گفت: «در شاخص‌های ورودی و خروجی که در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته آموزش دانشگاهی رتبه ۷، مالکیت فکری رتبه ۱۳، پتنت‌های (ثبت اختراع) اورجینال رتبه ۱۴، حجم و اندازه بازار داخلی رتبه ۱۸، تولید دانش رتبه ۲۵، تولید محصولات فناورانه رتبه ۲۶، زیرساخت‌های عمومی رتبه ۳۱، تحقیق و پژوهش رتبه ۴۶، دسترسی ICT رتبه ۳۹ و اندازه بازار داخلی رتبه ۱۸ را کسب کرده‌ایم.»

او ادامه داد: «گزارش مجمع جهانی اقتصاد برگرفته از گزارش معتبری است که هر ساله با همکاری سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO)، دانشگاه کرنل، و موسسه مدیریت بازرگانی اروپا (INSEAD) تدوین و منتشر می‌شود. برای بررسی و رتبه‌بندی اقتصادهای نوآور جهان در این گزارش، شیوه‌نامه خوبی تهیه شده است. بر اساس این شیوه‌نامه، دو زیرنمایه ورودی‌ها و خروجی‌ها تعریف شده است که میانگین آن‌ها، رتبه نوآوری جهانی کشورها را مشخص می‌کند.»

براساس توضیحات او در زیرنمایه بخش ورودی‌ها با پنج شاخص نهادها، سرمایه انسانی و تحقیق، کیفیت زیرساخت‌ها، تخصصی بودن بازار و تخصصی بودن کسب‌وکارها به بررسی کشورها پرداخته شده که نتایج آن نشان می‌دهد کدام عناصر اقتصاد ملی، فعالیت‌های نوآورانه را ممکن ساخته‌اند.

احمدی ادامه داد: «بخش دوم مربوط به زیرنمایه بخش خروجی‌ها با دو شاخص بازده فناوری و دانش و بازده خلاقانه است که در آن‌ها خلق دانش و دارایی‌های فکری مورد ارزیابی قرار گرفته است. بر حسب این هفت شاخص که خود زیرشاخص‌های متعددی را در بر می‌گیرد ۱۳۱ اقتصاد دنیا بررسی شده و در این بین ایران رتبه ۶۷ جهانی را کسب کرده است.»

به گفته او نکته حائز اهمیت در این زمینه رتبه خوب ایران در دو شاخص ورودی سرمایه انسانی و زیرساخت‌ها شامل ICT و نیز دو شاخص خروجی تولید دانش و ارائه کالاها و خدمات خلاقانه است که در اینجا هم باز بخش ICT و خدمات مبتنی بر آن نقش مهمی ایفا کرده‌اند.

احمدی با اشاره به تحریم‌هایی که ایران با آن روبه‌رو است گفت: «با توجه به تحریم‌های شدید و فشار حداکثری اعمال شده علیه ایران که بیش از هر چیز بخش تحقیق و توسعه را تحت تاثیر قرار داده ، کسب این رتبه بسیار حائز اهمیت و دستاوردی برای کشور، نهادها، افراد و شرکت‌های دخیل است.» او تاکید کرد: « بر خلاف رکود دیگر بخش‌های اقتصادی کشور، امسال اقتصاد دیجیتال توانسته با رشد خود، سهمی ۶.۵ درصدی از تولید ناخالص داخلی(GDP)  را به خود اختصاص بدهد که هسته این اقتصاد دیجیتال و لایه پلتفرمی آن به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تعلق دارد و این رشد در رتبه‌ دوم ایران تاثیر بسزایی داشته است.»

معاون مرکز مطالعات راهبری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با بیان این که رتبه دومی ایران در حوزه اقتصاد نوآور در منطقه رتبه خوبی است، گفت: «در کنار نقاط قوت و رتبه کسب شده، نقاط ضعف متعددی به خصوص در شاخص‌های ورودی از جمله در بحث تخصصی بودن کسب‌وکار و بازار و فضای نهادی داریم که رفع آنها به تلاشی بزرگ‌تر در سطح حاکمیت نیاز دارد.»

منبع: wipo