رسانه‌های نسل اینترنت و چالش‌ تنظیم‌گری در اروپا

نسل z یا نسل اینترنت و به عبارتی نسل دهه هشتاد و نود شمسی، به لحاظ مصرف رسانه‌ای نسلی متفاوت هستند. این نسل بیشتر از تماشای تلویزیون، زمان خود را در شبکه‌های اجتماعی و بازی‌های کامپیوتری سپری می‌کند. طبق گزارشی از مجمع جهانی اقتصاد ویروس کرونا افزایش فاصله میان مصرف رسانه‌ای بر بستر رسانه‌های سنتی و دیجیتال را سرعت بخشید. بیشتر این زمان در مصرف ویدئوهای دیجیتالی و پلتفرم‌های رسانه‌ای اجتماعی صرف شده است. با آغاز پاندمی کووید ۱۹ بر طبق گزارش‌ها ۵۰ درصد نسل z  یا همان نسل اینترنت زمان بیشتری در یوتیوب، ۴۷ درصد در فیسبوک و ۳۴ درصد در اینستاگرام می‌گذرانند. از این‌رو محتوای مصرفی، رفتار این کاربران و مخاطرات پیشروی آنان در دنیای آنلاین و رسانه‌های جدید، همواره از دغدغه‌های مهم والدین، سیاستگذاران، روانشناسان و جامعه شناسان بوده است.

رسانه‌های آنلاینی که مرزها و قواعد رسانه‌های سنتی را در هم شکسته و تغییرات مهمی در زنجیره ارزش محتوای رسانه‌ای، از تولید تا مصرف ایجاد کرده‌اند. یکی از مهمترین این تغییرات، تبدیل کاربران به پدید آورندگان محتوا بر بستر پلتفرم‌های اشتراک گذاری ویدئو نظیر یوتیوب و دیلی موشن در خارج، و پلتفرم‌هایی چون آپارات، تماشا، دیدستان و دالفک و رسانه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام و به عبارتی خلق و توزیع محتوای جدیدی به نام محتوای کاربرپدید است. این امر با توسعه و تحولات فناوری گوشی‌های همراه به تغییرات مهمی در حوزه محتوای رسانه‌ای منجر شده، به گونه‌ای که خط تمایز میان محتوای کاربرپدید غیرحرفه‌ای از حرفه‌ای، کمرنگ شده است.

اهمیت اثرگذاری این محتوا بر ابعاد مختلف زندگی کودکان و نوجوانان و آینده آنان به یکی از دغدغه‌های مهم سیاستگذاران حوزه رسانه، ارتباطات و فناوری تبدیل شده است. یکی از بازتاب‌های این دغدغه در سطح جهانی، بازنگری در دستورالعمل‌های سرویس‌های رسانه‌ای صوتی و تصویری اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۸ است. این دستورالعمل که به منظور ایجاد شرایط رقابت برابرتری میان رسانه‌های سنتی و رسانه‌های جدید نظیر سرویس‌های درخواستی تدوین شده است برای نخستین بار پلتفرم‌های اشتراک گذاری ویدئو نظیر یوتیوب را که پیش از این صرفا میزبانان محتوا محسوب می‌شدند، به عنوان سرویس رسانه‌ای صوتی و تصویری موضوع تنظیم‌گریِ نهادهای تنظیم‌گر مستقل رسانه قرار داد. این برای نخستین بار در اتحادیه اروپا است که پلتفرم‌ها و رسانه‌های اجتماعیِ میزبان محتوای کاربرپدید، در حوزه تنظیم گری نهادهای تنظیم گر رسانه قرار گرفته‌اند.

سپتامبر ۲۰۲۰ آخرین مهلت اجرایی سازی این دستورالعمل در اتحادیه اروپا و تبدیل آن به قواعد ملی کشورهای عضو است. یکی از الزامات مهم در اجرایی سازی و تبدیل آن به قوانین ملی کشورها، قواعدی برای پلتفرم‌های اشتراک گذاری ویدئو به منظور حفاظت از کودکان و نوجوانان و به عبارتی نسل اینترنت است. به بهانه اتمام زمان اجرایی سازی این دستورالعمل به مرور کوتاهی بر این قواعد می‌پردازیم.

طبق دستورالعمل سال ۲۰۱۸ پلتفرم‌های اشتراک گذاری ویدئو که بازیگرانی چون یوتیوب و خدمات ترکیبی نظیر رسانه‌های اجتماعی (اینستاگرام) را شامل می‌شود، باید قواعدی مرتبط با حوزه صوت و تصویر را رعایت کنند. بی‌تردید این قواعد از مقررات پیشین تلویزیون‌های سنتی تفاوت دارد با این حال برای نخستین بار است که تنظیم گران رسانه اتحادیه اروپا پلتفرم‌های اشتراک گذاری ویدئو را در کنار سایر بازیگران صوت و تصویر نظیر تلویزیون و رادیو، سرویس‌های درخواستی و استریم به عنوان سرویس رسانه‌ای شناسایی کرده‌اند.

بر طبق این دستورالعمل،  چهار دسته شاخص برای شناسایی پلتفرم‌های اشتراک گذاری ویدئو احصاء شده، چرا که این مفهوم، حوزه گسترده‌ای از بازیگران را شامل خواهد شد و درون اتحادیه اروپا رویکردهای مختلف و بعضا مخالفی نسبت به این مساله در طول فرآیند بازنگری بر دستورالعمل وجود داشته است. شاخص‌هایی چون هویت مستقل محتوای صوتی و تصویری نظیر IGTV بر بستر اینستاگرام، ویژگی‌های کمی و کیفی محتوا، درآمدزایی از محتوای صوتی و تصویری و دسترسی به ابزارهایی برای افزایش دیده شدن و جذابیت از جمله مواردی برای شناسایی پلتفرم‌های اشتراک گذاری ویدئو است. دستورالعمل اتحادیه اروپا، دست دولت‌ها را برای شناسایی شاخص‌ها و اعمال آنها و همچنین تشخیص آن که هدف اصلی سرویس، ارائه محتوای صوتی و تصویری است باز گذاشته است.

بازیگرانی که بر مبنای این تعریف، پلتفرم اشتراک‌گذاری ویدئو محسوب می‌شوند، موظفند اقداماتی را به منظور حفاظت از کودکان و نوجوانان در قابل محتوای آسیب رسان و غیرقانونی انجام دهند.

الزاماتی چون بازنگری بر بندهای شرایط استفاده، سازوکار مناسب گزارش‌دهی و علامت‌گذاری تخلفات، گزارش‌های شفافیت از عملکرد خود به نهادهای تنظیم‌گر، شفافیت در رویه‌های اجرایی خود، اجرای نظام کارآمد تاییدیه سنی، سازوکار کنترل والدین، نظام رتبه بندی محتوا، ابزارهای سواد رسانه‌ای و رویه‌های کاربرپسند و موثر در همه حوزه‌های فعالیت کاربران از جمله موارد بیان شده در دستورالعمل است. از سویی دیگر نهادهای تنظیم‌گر موظف هستند به حسن انجام کار و تبعیت این پلتفرم‌ها از قواعد و مقررات نظارت کنند.

با توجه به این چشم‌انداز پلتفرم‌های اشتراک‌گذاری محتوا به دلیل سرعت بالای نشر محتوا و فقدان سازوکار مناسب تعدیل محتوا پیش از انتشار، نقش مهمی در حفاظت از کودکان و نوجوانان و مقابله با محتوای غیرقانونی و آسیب رسان رسانه‌ای خواهند داشت. از این‌رو نظارت بر کیفیت این سازوکارها به دست نهادهای تنظیم‌گر رسانه‌ای اروپا قرار گرفته است.

با این وجود مباحثات فراوانی پیرامون اثربخشی و کارآمدی این رویکرد وجود دارد، یکی از چالش‌های عمده، همگرایی محتوای صوتی و تصویری نظیر متن، عکس، ویدئو و صوت بر بستر پلتفرم‌های آنلاین است که تمایزسازی میان محتوا را سخت می‌کند از سویی دیگر تفاوت در تعریف محتوای غیرقانونی و آسیب‌رسان در کشورهای مختلف از جمله مسائل پیشرو است. حال باید دید با توجه به اتمام مهلت اجرایی سازی این دستورالعمل، کشورها چه تدبیری برای عملی کردن آن خواهند اندیشید و پلتفرم های اشتراک گذاری ویدئو، این سرویس‌های رسانه‌ای جدید تا چه حد به قواعد تن در خواهند داد.