آیا تلویزیون‌های اینترنتی رقیب تلویزیون ملی هستند؟

رونمایی از طرح « هر ایرانی، یک تلویزیون اینترنتی» وزارت ارتباطات و فناوری و به تبع آن انتشار دیدگاههایی در فضای آنلاین مبنی بر پایان انحصار رسانهای و مواردی این چنینی، لزوم بازنگری در چشم انداز سیاست‌گذاران و متخصصان این حوزه برای ایجاد صنعتی پایدار و مقتدر در حوزه رسانه را یادآور شد.

بازار صوتی و تصویری جهان با ظهور فناوری‌های جدید رسانه‌ای به سرعت در حال تغییر است. تا پیش از این، تلویزیون‌های خطی بازیگران غالب این بازار بودند. در ایران صداوسیما تنها رسانه ملی کشور بود و بنابر قانون شبکه‌های خصوصی شکل نگرفتند. رشد و توسعه فناوری در حوزه رسانه به ظهور نسلی از رسانه‌های دیجیتال و آنلاین منجر شد. سرویس‌های درخواستی (VODs)، پلتفرم های اشتراک‌گذاری ویدئو(VSPs)  و سرویس‌های استریم (استریم زنده، استریم بازی) از جمله رسانه‌های نوینی هستند که در سطح جهان بخش مهمی از محتوای رسانه‌ای کاربران را به خود اختصاص داده‌اند .به طور مثال نتفلیکس یکی از بزرگترین سرویس‌های استریم ویدئوی جهان 15 درصد و پلتفرم اشتراک‌گذاری ویدئوی یوتیوب نیز 11.4 درصد ترافیک جهانی اینترنت را به خود اختصاص داده است.

با رشد و گسترش سرویس‌های استریمی چون نتفلیکس، یوتیوب، آمازون پرایم و دیگر سرویس‌ها، انواع جدیدی از عرضه محتوای صوتی‌وتصویری در جهان شکل گرفت. در نتیجه بازیگران مختلفی پا به عرصه عرضه محتوای رسانه‌ای گذاشتند. بی‌تردید صنعت بالغ نیازمند بازیگران مختلف و توانمند در ارائه خدمات گوناگون و متنوع است. هرچه تنوع و تکثر این بازیگران بیشتر باشد، صنعت از توسعه و گسترش بیشتری برخوردار بوده و به تبع آن کیفیت و کمیت محصولات ارائه شده، به حداکثرسازی مطلوبیت مصرف کننده کمک بیشتری خواهد کرد.

بازار رسانه ایران نیز از این تحولات فناورانه دور نماند و در سال‌های اخیر شاهد رشد و گسترش سرویس‌های رسانه‌ای بوده‌ایم. فارغ از ارزیابی مثبت و منفی تصمیم سیاستی بر فیلترینگ سرویس‌های خارجی نظیر یوتیوب و عدم فعالیت سرویس‌های استریم جهانی نظیر نتفلیکس در ایران، سرویس‌های رسانه‌ای داخلی توانسته‌اند سهم عمده‌ای از محتوای آنلاین کاربران ایرانی در تماشای ویدئو (غیر از شبکه‌های اجتماعی خارجی نظیر اینستاگرام) را در بربگیرند، از اینرو صنعت رسانه‌ای ایران شاهد ورورد بازیگران مختلفی به ارائه خدمات محتوایی بوده است.

با شیوع پاندمی ویروس کرونا تعطیلی مراکز تفریحی از جمله سینما، سالن‌های تئاتر، کنسرت و مسابقات ورزشی رسانه‌های آنلاین نقش مهمی را در سبد مصرفی محتوایی مخاطبان ایفا کردند. اکران آنلاین فیلم‌های سینمایی، کنسرت‌های موسیقی و برنامه‌های تئاتر از جمله اتفاق‌های نوین ناشی از پیامدهای تعطیلی ویروس کرونا بود. تصمیم مردم به ماندن در خانه و همچنین ارائه برخی از تسهیلا ت، نظیر تخفیف‌های اشتراک و اینترنت رایگان و نیم‌بها در جذب مخاطبان بی‌تاثیر نبوده است. در نتیجه ما شاهد رشد و افزایش مخاطبان این صنعت بوده‌ایم، در نتیجه باید این فرصت را مغتنم شمرد و برای رشد و توسعه‌ زیست‌بومِ رسانه‌ای کشور از آن استفاده کرد.

رشد و توسعه زیست‌بوم رسانه‌ای هر کشوری نیازمند حضور بازیگران مختلف رسانه‌ای با کارکردهای متنوع است. رشد و توسعه رسانه‌های آنلاین بخش خصوصی منافی حضور و کارکرد رسانه ملی مقتدر و کارآمد نیست. چرا که هر کدام از این رسانه‌ها نقشی متفاوت و متمایز در سپهر رسانه‌ای کشور بازی خواهند کرد.

تلویزیون ملی و به عبارت صحیحتر برودکست‌های خدمات عمومی(PSBیا Public Service Broacast)، سرویس‌های عمومی رسانه‌ای هستند که با هدف تحقق منافع عمومی هر جامعه نظیر تکثر، تنوع، ارائه محتوای فاخر با کیفیت، آموزش همگانی، اطلاع‌رسانی، انسجام اجتماعی، اعتلای فرهنگی و موارد دیگر فعالیت می‌کنند. این سرویس‌های رسانه‌ای در هر کشوری تحت ضوابط و مقررات خاصی در خصوص محتوا، تبلیغات، تامین مالی، ساختار سازمانی و موارد دیگر قرار دارند که متمایز از بخش خصوصی است. برودکست‌های خدمات عمومی از جمله بازیگران رسانه‌ای مهم بسیاری از کشورها محسوب می‌شوند. حفظ اقتدار، عملکرد مطلوب و تامین منافع عمومی از طریق این رسانه‌ها در دنیای کنونی رسانه‌های نوین همواره از مسائل و دغدغه‌های سیاستگذاران و متخصصان حوزه رسانه و ارتباطات بوده است.

یکی از نقش‌های مهم برودکست‌های عمومی یعنی اطلاع‌رسانی و آموزش همگانی در شیوع پاندمی ویروس کرونا خود را نشان داد. طبق نظرسنجی‌های انجام شده مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) با اندازه نمونه ۹۲۸ نفر در مناطق ۲۲ گانه، در اسفندماه ۹۸ در حدود ۶۵ درصد از شهروندان تهرانی صدا و سیما را منبع اصلی کسب اطلاعات می‌دانند، در حالی که ۳۷ درصد از شهروندان نیز شبکه‌های اجتماعی، ۱۵ درصد پزشکان و ۱۰ درصد ماهواره را به عنوان مهم‌ترین منبع خود برای اطلاع از توصیه‌های بهداشتی در مورد کرونا اعلام کرده‌اند. بر طبق نظرسنجی‌های انجام شده در کشورهای دیگر نیز کماکان در زمان‌های بحران، رسانه‌های خدمات عمومی منبع قابل اعتمادتری برای کسب اخبار و اطلاعات هستند.  بر طبق گزارش اتحادیه برودکست‌های اروپایی(EBU  یاEuropean Broadcasting Union)، با وجود آن که ۴۷ درصد مردم برای کسب اخبار از شبکه‌های اجتماعی استفاده میکنند اما تنها۱۴ درصد از آنان، شبکه‌های اجتماعی را مورد اعتمادترین منبع معرفی کرده‌اند. کانال‌های تلویزیونی بیشترین منبع مورد استفاده برای کسب اطلاعات کووید ۱۹ بوده است. به طورمثال ۸۶ درصد مردم آلمان اعتقاد دارند که دو رسانه خدمات عمومی یعنی ZDF و ARD، مهمترین منابع قابل اعتماد برای کسب اخبار و اطلاعات بوده‌اند. این در حالی است که در کشورهای اروپایی مصرف سرویس‌های استریم ویدئو در دوران بحران کرونا افزایش یافته است.

از این رو دوگانه تلویزیون ملی و تلویزیون اینترنتی و به عبارتی صحیحتر سرویس‌های رسانه‌ای آنلاین، نمی‌تواند به بلوغ صنعت و تحقق منافع عمومی نظیر ارائه محتوای فاخر با کیفیت، تنوع و تکثر محتوایی، اطلاع‌رسانی صحیح و رقابت در بازار منجر شود. بلکه به منظور ایجاد زیست‌بومی پایدار و قدرتمند، نیازمند تقویت ارکان و بازیگران مختلف این نظام رسانهای هستیم. سرویسهای رسانه‌ای آنلاین در امتداد رسانه ملی مقتدر، کارآمد و حافظ منافع عمومی جامعه می‌تواند چشم‌اندازی پر امید در سپهر رسانه‌ای کشور ایجاد کند.