نقش پررنگ دیپ‌سیک در بخش نظامی چین: رقابت ارتش‌‌ها در میدان نبرد الگوریتمی

به گزارش پیوست، ده‌ها سند ثبت اختراع، مناقصه و مقاله دانشگاهی نشان می‌دهند که نهادهای دفاعی چین، شرکت‌های فناوری و دانشگاه‌های وابسته به ارتش، در حال استفاده از مدل‌های هوش مصنوعی برای توسعه پهپادهای خودران، ربات‌های جنگی، سیستم‌های شناسایی هدف و ابزارهای برنامه‌ریزی جنگی هستند. هرچند جزئیاتی از سطح عملیاتی این سامانه‌ها در دست نیست و عمدتا محرمانه باقی مانده‌اند، اما نشانه‌ها حاکی از جهشی بزرگ در مسیر خودکارسازی نظامی است؛ موضوعی که در صدر نگرانی‌های امنیتی آمریکا و متحدانش قرار می‌گیرد.

دیپ‌سیک به میدان نبرد وارد می‌شود

در فوریه ۲۰۲۵ شرکت دولتی صنایع شمالی چین (Norinco) از یک خودروی زرهی خودران به نام P60 رونمایی کرد که قادر است عملیات پشتیبانی رزمی را با سرعت ۵۰ کیلومتر بر ساعت انجام دهد. مغز متفکر و تصمیم‌گیری این خودرو را هوش مصنوعی ساخته شرکت دیپ‌سیک تشکیل می‌دهد؛ مدلی که به نماد پیشرفت فناوری چین در حوزه مدل‌های زبانی و یادگیری ماشینی بدل شده است.

رسانه‌های وابسته به حزب کمونیست، معرفی P60 را «نمونه‌ای از استفاده هوش مصنوعی برای پر کردن شکاف نظامی با آمریکا» توصیف کردند. در حالی‌که دو قدرت جهانی آشکارا نیروهای خود را برای «درگیری احتمالی» آماده می‌کنند، معرفی این محصول را می‌توان نمادی از ورود جدی هوش مصنوعی چینی به بخش نظامی دانست.

تحقیقات رویترز نشان می‌دهد که هوش مصنوعی دیپ‌سیک محبوب‌ترین نمونه از نگاه ارتش چین و نهادهای وابسته به آن است. طبق این بررسی در بیش از ۱۰ مورد از ثبت اختراع‌های نهاد‌های مرتبط با ارتش چین از واژه «DeepSeek» استفاده شده؛ در حالی‌که تنها یک مورد به مدل رقیب «Qwen» از شرکت علی‌بابا اشاره دارد.

چنین اختلافی نشانگر وابستگی و علاقه شدید ساختار نظامی چین به مدل دیپ‌سیک است که پکن آن را محور «حاکمیت الگوریتمی» خود می‌داند. پکن در بخش حاکمیت الگوریتمی در تلاش است تا از فناوری غرب مستقل شده و کنترل کامل بر زیرساخت‌های دیجیتال داخلی داشته باشد.

طبق اعلام اندیشکده آمریکایی Jamestown Foundation پس از بررسی صدها مناقصه رسمی PLA در شش ماه نخست سال ۲۰۲۵، وابستگی ارتش چین به DeepSeek به شکل فزاینده‌ای در حال افزایش است. این موسسه تاکید می‌کند که تقاضا برای مدل‌های بومی نه فقط از انگیزه نظامی، بلکه از سیاست کلان «بومی‌سازی کامل فناوری‌های حساس» سرچشمه می‌گیرد.

هوش مصنوعی در بخش نظامی: از برنامه‌ریزی جنگی تا سگ‌های روباتی و پهپاد‌

بر اساس مدارک منتشرشده از سوی دانشگاه‌ها و شرکت‌های چینی، هوش مصنوعی اکنون نقش مهمی در سرعت‌بخشیدن به تصمیم‌گیری‌های نظامی ایفا می‌کند. سخنگوی وزارت خارجه ایالات متحده در پاسخ به درخواست اظهارنظر رویترز در این باره گفت: «دیپ‌سیک به‌صورت داوطلبانه در اختیار ارتش و نهادهای اطلاعاتی چین قرار گرفته و احتمالا به این همکاری ادامه خواهد داد.»

دانشگاه فناوری شی‌آن، با سابقه طولانی در پژوهش‌های دفاعی، طی گزارشی در ماه مه اعلام کرد سامانه مبتنی بر DeepSeek این مرکز توانسته ۱۰ هزار سناریوی نبرد با متغیرهای متفاوت را در عرض ۴۸ ثانیه ارزیابی کند؛ در حالی‌که تحلیل همین حجم از داده‌ها به‌صورت انسانی نزدیک به ۴۸ ساعت زمان نیاز داشت.

شرکت Landship Information Technology نیزکه در حوزه یکپارچه‌سازی سامانه‌های هوش مصنوعی در خودروهای نظامی فعالیت دارد، با انتشار سپیدنامه‌ای مدعی شده است که فناوری این شرکت با استفاده از تراشه‌های Ascend شرکت هواوی قادر است اهداف را از تصاویر ماهواره‌ای به‌صورت آنی شناسایی کرده و با سامانه‌های راداری و هوایی هماهنگ سازد؛ قابلیتی که عملا زمان تصمیم‌گیری از شناسایی تا حمله را به حداقل می‌رساند.

علاوه بر این بررسی‌های رویترز بر اسناد و مناقصات نشان می‌دهد چین در مسیر توسعه تسلیحات خودران گام‌هایی فراتر از پهپادها برداشته است.

در نوامبر ۲۰۲۴، ارتش آزادی‌بخش مناقصه‌ای برای تولید ربات‌های سگ‌مانند مجهز به هوش مصنوعی منتشر کرد که می‌توانند به‌صورت گروهی عملیات شناسایی و خنثی‌سازی مواد منفجره را برعهده گیرند. هرچند هنوز مشخص نیست این پروژه به مرحله اجرا رسیده یا خیر، اما در رزمایش سال گذشته ارتش چین تصاویری از روبات‌های مسلح ساخته شرکت Unitree Robotics منتشر شده بود.

در حوزه هوایی نیز، اسناد دو سال گذشته نشان می‌دهد ده‌ها پروژه رسمی PLA بر توسعه پهپادهای خودران متمرکز است و این پهپاد‌ها با کمک هوش مصنوعی به قابلیت‌هایی چون ردیابی هدف، تشخیص چهره یا حرکت و همکاری گروهی بدون مداخله انسان مجهز می‌شوند. همچنین دانشگاه Beihang، یکی از مراکز اصلی تحقیقاتی در زمینه هوانوردی نظامی، در یکی از پتنت‌های سال ۲۰۲۵ خود به استفاده از هوش مصنوعی DeepSeek برای بهبود تصمیم‌گیری گروهی پهپادها هنگام مقابله با «اهداف کوچک، کند و پایین‌پرواز» اشاره کرده است.

ادعای کنترل انسانی؛ واقعیت یا سیاست؟

گرچه بسیاری از اسناد به توسعه قابلیت‌های خودمختار و بدون مداخله انسانی اشاره می‌کنند، مقامات نظامی چین در اظهارات عمومی تاکید دارند که «کنترل انسانی بر تسلیحات حفظ خواهد شد.» اما کارشناسان دفاعی معتقدند مرز میان «سیستم‌های کمک کننده به تصمیم‌گیری» و «تسلیحات خودمختار» هرروز کمرنگ‌تر می‌شود.

به‌ویژه در سناریوهای درگیری سریع مانند نبرد پهپادها، تصمیمات ممکن است خیلی سریع و در میلی ثانیه اتخاذ شوند و در چنین شرایطی حتی اگر فرمان نهایی انسانی باشد، عملا شاهد تایید نهایی انسان بر یک فرایند کاملا خودکار هستیم که امکان بررسی جوانب کامل آن در زمان تصمیم گیری برای انسان وجود ندارد.

اما حرکت در مسیر خودکارسازی تنها منحصر به ارتش و بخش نظامی چین نیست و ارتش آمریکا نیز در مسیر مشابهی گام برداشته است. بنا بر برنامه‌ریزی پنتاگون، قرار است تا پایان ۲۰۲۵ هزاران پهپاد خودمختار رزمی برای مقابله با برتری عددی چین در شرق آسیا مستقر شوند.

پردازنده‌های انویدیا همچنان نقش پررنگی در چین دارند: تلاش برای خودکفایی با هواوی

با وجود تحریم‌های گسترده آمریکا علیه چین در حوزه تراشه، اسنادی که به بررسی رویترز رسیده است نشان می‌دهد  تراشه‌های شرکت انویدیا همچنان در پروژه‌های تحقیقاتی و حتی نظامی چین مورد استفاده قرار می‌گیرند.

در سپتامبر ۲۰۲۲ وزارت بازرگانی آمریکا صادرات تراشه‌های پیشرفته A100 و H100 به چین را ممنوع کرد، اما دست‌کم ۳۵ پتنت ثبت‌شده از سوی دانشگاه دفاع ملی چین (NUDT) و مجموعه معروف به «هفت پسر» نشان می‌دهد که در تحقیقات همچنان به استفاده از این تراشه‌ها اشاره می‌شود.

انویدیا می‌گوید ردیابی و جلوگیری از فروش مجدد محصولات قدیمی این شرکت «غیرممکن است» و استفاده از تراشه‌های قدیمی «در مقیاس محدود، تهدید امنیتی محسوب نمی‌شود.» سخنگوی شرکت، جان ریزو، همچنین تاکید کرد که حتی اگر چین از سخت‌افزار قدیمی استفاده کند، «بدون نرم‌افزار و پشتیبانی فنی» قادر به بهره‌برداری نظامی موثر نخواهد بود.

از این رو، شرکت‌های چینی مانند هواوی با تراشه Ascend به‌دنبال جایگزینی برای محصولات آمریکایی هستند و طبق بررسی رویترز بر داده‌های مناقصات و پتنت‌ها، استفاده از تراشه‌های ساخت این شرکت در پروژه‌های نظامی چین در سال ۲۰۲۵ به‌طور قابل توجهی افزایش یافته است.

مقامات چینی در سال جاری کارزاری عمومی برای ترویج «خودکفایی فناورانه» را کلید زدند و به گفته سانی چونگ، پژوهشگر بنیاد Jamestown، ارتش چین در نیمه نخست سال جاری استفاده از سخت‌افزار داخلی را در اغلب مناقصات الزامی کرده است.

این روند همسو با سیاست کلان پکن برای جایگزینی تراشه‌ها، نرم‌افزارها و زیرساخت‌های غربی با نمونه‌های بومی در راستای «امنیت دیجیتال ملی» است.

واشنگتن نیز در مقابل در تلاش است تا با اجرای راهبردی فراگیر، همکاری فناورانه با کشورهای هم‌پیمان را در زمینه دفاعی و غیره افزایش دهد و در عین حال « از دسترسی دشمنان به فناوری آمریکایی» جلوگیری کند.

رقابت در قلمرو الگوریتمی

تحلیلگران معتقدند ورود هوش مصنوعی به میدان جنگ، مفهوم سنتی قدرت نظامی را دگرگون کرده است.
اگر قرن بیستم عصر برتری تسلیحات هسته‌ای بود، قرن بیست‌ویکم به‌وضوح در حال تبدیل شدن به عصر برتری الگوریتمی است و در آن سرعت تحلیل داده، دقت تصمیم‌گیری، و خودمختاری سامانه‌ها، تعیین‌کننده پیروزی در میدان نبرد خواهند بود.

در این میدان نبرد، دیپ‌سیک برای چین همان نقشی را خواهد داشت که اوپن‌ای‌آی و شرکت پرسروصدای Palantir برای ایالات متحده و متحدانش دارند و می‌خواهند پلی میان تحقیقات دانشگاهی، صنعت فناوری و نهادهای دفاعی باشند.

با این حال چنین رقابتی به ویژه در عرصه نظامی همواره با خطراتی چون کاهش شفافیت و افزایش احتمال اشتباهات فاجعه‌بار در میدان‌های نبردی همراه است که با ادغام هوش مصنوعی کمتر به تصمیم‌گیری انسانی وابسته هستند؛ جایی که ممکن است الگوریتم‌ها تصمیم بگیرند پیش از انسان‌ها شلیک کنند.

پرسش اینجاست که با حرکت قدرت‌های نظامی در این مسیر، آیا جهان برای جهانی آماده است که در میدان نبرد آن نه یک اتاق فرماندهی، بلکه مدارهای الگوریتمی درمورد مرگ و زندگی تصمیم‌گیری می‌کنند؟