شتاب در واردات GPU؛ عقب‌ماندگی در کاربرد هوش مصنوعی

به گزارش پیوست، با توسعه و توجه به هوش مصنوعی تعداد زیادی از شرکت‌های سخت‌افزاری به سمت واردات تجهیزات هوش مصنوعی مانند GPU سوق پیدا کرده‌اند به‌گونه‌ای که تعداد شرکت‌هایی که برای واردات GPU اقدام کرده‌اند به طرز چشم‌گیری طی ۳ ماه گذشته افزایش یافته است.

حسین توکلی عضو موسس شرکت لاتک در پاسخ به این سوال که چه اتفاقی در بازار سخت‌افزار ایران در جریان است که با وجود همه سختی‌های واردات در این حوزه GPU به عنوان زیرساخت اصلی هوش مصنوعی وارد می‌شود توضیح می‌دهد: «متقاضی GPU به عنوان یک سخت‌افزار دیگر فقط دولت نیست. پیش از این واردات تجهیزات IT بیشتر متقاضی ارگانی و دولتی داشته و از سویی دیگر ارزش اقتصادی خاصی هم ایجاد نمی‌کرده است.»

به گفته او قصه هوش مصنوعی متفاوت است و حالا توجه به سخت‌افزار AI یک روند گسترده جهانی است که اتفاقاً دیرتر از سایر نقاط دنیا به ایران رسیده است.

توکلی می‌گوید اکنون متقاضی سخت‌افزار هوش مصنوعی بیشتر کسب‌وکارهایی هستند که می‌خواهند هر طور شده از آن فناوری در محصولات خود استفاده کنند.

البته نمی‌توان منکر این موضوع شد که دولت نیز طرفدار پروپاقرص هوش مصنوعی است و نهادهایی نظیر معاونت علمی برای توسعه این فناوری تلاش‌های بسیاری می‌کنند. او درباره تامین سخت‌افزاری هوش مصنوعی در سمت دولت عنوان کرد: «بخشی از تامین سخت‌افزار هوش مصنوعی برای دولت در بازار انجام نمی‌شود و از مسیرهایی که خود دولت می‌خواهد پیگیری می‌شود و افراد عادی از روی آمار موجود در بازار متوجه تامین این بخش نمی‌شوند.»

اما به نظر می‌رسد آمار دقیقی از حجم بازار واردات GPU (کارت‌های پردازشی) وجود ندارد. توکلی در این باره می‌گوید: «فرض کنید اگر به هزار دستگاه نیاز داشته باشیم تنها ۱۰ دستگاه وارد شده است؛ این عدد یعنی تنها ۲ درصد از نیاز واقعی بازار. سال گذشته در روسیه و نیجریه بالای سه هزار دستگاه وارد شد در حالی که امسال نزدیک صد تا دویست عدد GPU وارد کردیم.»

به گفته او کل واردات رسمی و غیررسمی ایران از سه سال گذشته تا اکنون به ۲۰۰ واحد پردازشی نمی‌رسد. بیشترین خرید را هم البته معاونت علمی انجام داده است.

بازارسازی دولت بی‌تاثیر نبوده است

محمد عرفان شمس عضو انجمن اینترنت نظام صنفی رایانه‌ای با اشاره به این که بخشی از توجه به واردات سخت‌افزار هوش مصنوعی به دلیل بازارسازی دولت است عنوان می‌کند: «برنامه‌ای توسط ستاد توسعه فناوری و کاربرد هوش مصنوعی در بخشی از این برنامه آمده است که از ۳۰۰ تا ۲ هزار پتافلاپس ظرفیت پردازشی در دو سال آینده می‌خواهیم. که برای تحقق چنین خواسته‌ای نیازمند ۵۰ هزار GPU هستیم.»

او این نیازمندی را در حالی توصیف می‌کند که کشورهای منطقه مانند امارات به واسطه حضور غول‌های فناوری همچون مایکروسافت و واردات GPU توسط آنها بدون این که تلاش خاصی هم کرده باشند، وضعیت بهتری در فناوری AI دارند.

شمس ادامه می‌دهد: «واقعیت این است که هر تعدادی را هم که بخواهیم از مبادی رسمی نمی‌توانیم تهیه کنیم چرا که آمریکا مجوز فروش GPU جدید را نه تنها به ایران نداده است بلکه از چین و روسیه نیز سلب کرده است.»

او در ادامه توضیح می‌دهد: «قیمت GPU در بازار آزاد ۲۵ تا ۳۰ هزار دلار است (مانند انویدیا H100 یا A100) که وقتی از راه‌های غیررسمی وارد می‌شود ۴۵ هزار دلار می‌شود. قیمت بالا و موجود نبودن واردات را قطره چکانی کرده است. اگر GPU سفارش بدهید نه ماه دیگر به دستتان می‌رسد. شرکت‌های بزرگ که سال‌ها است در این حوزه فعالیت می‌کنند شاید ۱۰ تا ۱۲ عدد بتوانند وارد کنند. در نتیجه روی کاغذ واردات ۵۰ هزار عدد شدنی است اما از لحاظ عملی فعلاً به این تعداد نمی‌رسیم.»

باید برخی از مدل‌ها بومی شوند

آیدین عدالت، مدیرعامل شرکت رهنمون فناوری اطلاعات نیز می‌گوید: دولت در واردات زیرساخت هوش مصنوعی نقش کم‌رنگی دارد و این حوزه بیشتر با تقاضا و واردات بخش خصوصی پیش می‌رود.

اما به اعتقاد عدالت در هر صورت کشور برای بومی‌سازی مدل‌های زبانی نیازمند سخت‌افزار است: «هوش مصنوعی فناوری مبتنی بر زبان است و کارکرد آن مبتنی بر زبان بومی هر کشوری می‌تواند متفاوت شود. بنابراین حتی باید مدل‌های زبانی خودمان را آموزش بدهیم به این معنا که اگر از دیپ سیک استفاده می‌کنیم باید با منابع فارسی عمیق آن را آموزش دهیم تا خروجی بهتری از آن دریافت کنیم.»

توسعه مدل زبانی باعث انسداد مدل‌های خارجی خواهد شد؟

اما سخت‌افزاری که وارد کشور می‌شود بیشتر برای فعالیت در کدام حوزه هوش مصنوعی است؟ آیا با واردات گسترده GPU ممکن است در آینده مدل‌های زبانی خارجی به دلیل آنچه برخی از کارشناسان مانند محمدعرفان شمس آن را «سوگیری مدل زبانی» می‌نامند، مسدود شود و اتفاقی مانند فیلترینگ را در عرصه هوش مصنوعی نیز تجربه کنیم؟

محمد عرفان شمس فرض اجرای مسدودسازی مدل‌های زبانی را اشتباه می‌داند و دلیل خود را این طور بیان می‌کند: «رسیدن به جایگاهی که بتوانیم مدل زبانی بزرگ توسعه دهیم نمی‌تواند به این معنی باشد که مدل‌های خارجی را باید مسدود کنیم چرا که رقابت و توسعه با حضور مدل‌های خارجی امکان‌پذیر خواهد بود.»

او همچنین اشاره کرد مسدودکردن مدل‌های زبانی خارجی در حوزه امنیت نیز موجب اختلال خواهد شد چرا که افراد مجبور می‌شوند از راه‌های ناامن از مدل‌ها استفاده کنند درست مانند اتفاقی که در خصوص VPNها افتاد و اتفاقاً نظارت حاکمیت را سخت‌تر هم کرد.

اما حسین توکلی چنین اقدامی را به کل غیرممکن می‌داند و می‌گوید: «دولت از اساس امکان مسدودکردن مدل‌های زبانی را ندارد. دولت زمانی هم که پیام‌رسان داخلی ساخت مورد استقبال قرار نگرفت اما تولید مدل زبانی داخلی به افراد حق انتخاب بیشتری می‌دهد. روند فناوری به صورتی پیش می‌رود که اکنون همه دستیارهای هوش مصنوعی روی میز کاربر قرار می‌گیرند و از پایه روی سیستم‌های کاربران وجود دارند. از نظر توسعه فناوری این کار اصلاً امکان ندارد.»

توکلی توسعه مدل‌های زبانی داخلی را اقدامی الزامی معرفی کرد که حتی می‌تواند در آمد ارزی خوبی برای کشور به وجود آورد.

آیدین عدالت نیز در انتهای گفت‌وگوی خود می‌گوید: «سیاست‌گذاران باید به آموزش مدل‌های زبانی موجود با محتوای فارسی و غنی‌سازی آنها توجه کنند نه این که مانند گذشته پروژه‌های اشتباهی مثل موتورهای جست‌وجو یا سیستم‌عامل بومی و پیام‌رسان داخلی را تکرار کند.»

عدالت اظهار امیدواری می‌کند که این اشتباه در حوزه هوش مصنوعی تکرار نشود چرا که نیاز داریم تا به مدل‌های جهانی دسترسی داشته باشیم. اما از سویی دیگر دستیارهای هوش مصنوعی با اطلاعات خاص در سازمان‌ها ارزش افزوده خوبی هستند و نیاز به آنها نیز وجود دارد.