مهاجرت جهانی به نسل پنجم؛ پایان دوران ۴G در افق اپراتورهای پیشرفته

به گزارش پیوست، این تصمیم نشان می‌دهد که حتی نسل چهارم که زمانی نماد تحول دیجیتال در دهه ۲۰۱۰ بود، نیز باید جای خود را به فناوری‌های جدیدتر و کارآمدتر بدهد. هدف اصلی این رویکرد آزادسازی طیف‌های فرکانسی حیاتی است تا به‌صورت کامل در خدمت توسعه پوشش، ظرفیت و کیفیت خدمات ۵G قرار گیرند.

فرآیند خاموشی نسل‌های گذشته در آمریکا و اروپا سال‌هاست به‌صورت مرحله‌به‌مرحله دنبال می‌شود. در ابتدا اپراتورها نسل دوم (۲G) را کنار گذاشتند تا باندهای فرکانسی ۹۰۰ و ۱۸۰۰ مگاهرتز را برای LTE و NB-IoT بازپس بگیرند. سپس نسل سوم (۳G) نیز در بازه ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴ به تدریج غیرفعال شد تا طیف‌هایی نظیر ۲۱۰۰ مگاهرتز برای ۴G و ۵G مورد استفاده قرار گیرند. اکنون نوبت نسل چهارم است تا در افق ۲۰۳۰ جای خود را به شبکه‌های تمام‌ابرپایه (Cloud-native) نسل پنجم بدهد.

حفظ هم‌زمان چند نسل از شبکه‌های رادیویی، علاوه بر هزینه‌های عملیاتی بالا (OPEX)، باعث هدررفت منابع ارزشمند طیفی و انسانی می‌شود. هر نسل نیازمند تجهیزات خاص، مهندسی شبکه جداگانه و نگهداری مستمر است. از دید اقتصادی، تداوم نسل‌های قدیمی به معنی هزینه فرصت سنگین برای توسعه نسل‌های نو است؛ چرا که اپراتور ناچار است منابع خود را در نگهداری شبکه‌ای صرف کند که درآمد آن دیگر متناسب با هزینه‌ها نیست.

 کلید ظرفیت‌سازی برای ۵G

یکی از مزیت‌های بزرگ خاموشی نسل‌های قدیمی، آزاد شدن باندهای ارزشمند فرکانسی است. در بسیاری از کشورها، اپراتورها با استفاده از فناوری Dynamic Spectrum Sharing (DSS) در گام نخست امکان هم‌زیستی موقت نسل‌ها را فراهم کردند، اما اکنون نیاز به اختصاص کامل باندهای ۷۰۰، ۱۸۰۰ و ۲۱۰۰ مگاهرتز به ۵G حیاتی شده است. بازآرایی طیف (Refarming) به اپراتور اجازه می‌دهد تا به جای سرمایه‌گذاری جدید در طیف‌های گران‌قیمت، از همان دارایی‌های موجود برای نسل جدید بهره بگیرد.

از منظر پایداری نیز، شبکه‌های ۵G تا ۹۰درصد بهره‌وری انرژی بیشتری نسبت به نسل‌های قبل دارند. خاموشی ۲G و ۳G در اروپا باعث کاهش ۱۵ تا ۳۰ درصدی مصرف برق اپراتورها شد. در شرایطی که هزینه انرژی در جهان رو به افزایش است، این تصمیم نه‌تنها فنی بلکه اقتصادی و زیست‌محیطی نیز توجیه‌پذیر است.

اپراتورها در این فرایند معمولا چند سال پیش از خاموشی رسمی، کاربران را با برنامه‌های جایگزینی دستگاه یا ارتقا به گوشی‌های جدید همراه می‌کنند. همچنین، صنایع و نهادهایی که هنوز از مودم‌های قدیمی (مثلا در دستگاه‌های POS یا سامانه‌های تله‌مترینگ) استفاده می‌کنند، به تدریج به نسخه‌های ۴G/۵G IoT مهاجرت داده می‌شوند. این گذار کنترل‌شده باعث می‌شود هیچ کاربری ناگهانی از دسترسی ارتباطی محروم نشود.

وضعیت اپراتورهای ایرانی در مقایسه جهانی

در ایران اما هنوز همزیستی چهار نسل شبکه (۲G تا ۵G) برقرار است و خاموشی هیچ‌یک از نسل‌ها به‌صورت رسمی در دستور کار نیست. این در حالی است که اپراتورهای داخلی بارها از کمبود منابع فرکانسی و ثبات طولانی تعرفه‌های ارتباطی گلایه کرده‌اند؛ عواملی که مانع از سرمایه‌گذاری سنگین در توسعه نسل پنجم شده است. تداوم استفاده از باندهای اشباع‌شده ۹۰۰ و ۱۸۰۰ برای ۲G و ۳G باعث شده اپراتورها نتوانند ظرفیت کافی برای ۵G غیرNSA یا ۵G واقعی (SA) فراهم کنند.

با توجه به روند جهانی، روشن است که آینده ارتباطات متحرک بر پایه ۵G و در آینده نزدیک ۵.۵G و ۶G خواهد بود. برای ایران نیز، آزادسازی تدریجی باندهای ۹۰۰، ۱۸۰۰ و ۲۱۰۰ و بازطراحی شبکه‌های دسترسی رادیویی ضرورتی انکارناپذیر است. این امر البته نیازمند تصمیمات هماهنگ بین رگولاتوری، وزارت ارتباطات و اپراتورها است تا فرآیند مهاجرت با کمترین چالش و بیشترین بازده انجام شود.

خاموشی نسل‌های قدیمی بدون پایداری اقتصادی اپراتورها ممکن نیست. وقتی تعرفه‌های دیتا سال‌ها ثابت مانده و نسبت ARPU به هزینه سرمایه‌گذاری در پایین‌ترین سطح منطقه است، اپراتور انگیزه و توان مالی لازم برای بازآرایی طیف و نوسازی تجهیزات ندارد. در نتیجه، توسعه ۵G در کشور با پوشش محدود باقی می‌ماند.

تصمیم T-Mobile یادآور این واقعیت است که پیشرفت فناورانه بدون چابکی مقرراتی ممکن نیست. همان‌گونه که اپراتورهای آمریکایی و اروپایی با برنامه‌ای چندساله نسل‌های قدیمی را کنار گذاشتند تا سرمایه و طیف را به سمت آینده هدایت کنند، اپراتورهای ایرانی نیز باید با حمایت سیاست‌گذار، مسیر مشابهی را طی کنند. بدون این بازمهندسی فرکانسی و اقتصادی، گذار واقعی به نسل پنجم و شکل‌گیری زیست‌بوم دیجیتال کشور تنها در حد شعار باقی خواهد ماند.