پژوهشی در بنیادهای حقوقِ هوشِ مصنوعی (۱۸)؛ سه مقدمه ضروری در تنظیم‌گری منصفانه

داستان زمانه ما در میانِ زندگی مشغول اندیشیدن هستیم. شاید تفاوت ماشین با انسان همین است که هر قدم از مسیر زندگی را در آمیختگی کامل با عواطف و احساسات سپری می‌کند. یادداشت هجدهم از سلسله‌ یادداشت‌های اندیشه‌ورزانه در بنیادهای حقوقِ هوشِ مصنوعی را در روزهایی می‌نویسم که تنِ وطن، زخم‌برداشته از تجاوز و جنگ است. شاید در تاریخِ جنگ‌ها، این رخداد بی‌نظیر است که دشمن، متمرکز بر کشتار و ترور دانشمندان و عالمان کشور دیگر باشد. همواره رسم بر این بوده که حتی اگر نزاع سیاسی بین قدرت‌ها در می‌گرفت، عالمان و اندیشمندان به حرمتِ خرد دارای مصونیت بودند. ما در روزگاری مشغول نوشتن از بنیادهای حقوق هستیم، که حقوق در عرصه بین‌المللی از کارکرد ساقط شده و اگر سِیر انحطاط ادامه یابد، بعید نیست که این گرگ درنده فردا متخصص هوش ‌مصنوعی و متخصص بیولوژی و متخصص هر رشته دیگری را طعمه خود بخواهد. در روندِ این سلسله یادداشت‌ها خواهیم رسید به حقوقِ بین‌المللِ عمومیِ هوشِ مصنوعی و در آنجا لازم است به تدابیری اشاره شود که حق دسترسی آزاد به فناوری و مصونیت اندیشمندان از سوءرفتار سیاسی محل بحث قرار گیرد. اما بنیان تمام قوانین و مقررات در حقوق، مفهوم بنیادینی است به نام انصاف. پیشینه و ادامه در بحث پیرامون بایسته‌های تنظیم‌گری خوب، پس از بررسی دو شاخص بنیادینِ «ضرورت» (یادداشت شانزدهم) و «تناسب» (یادداشت هفدهم)، اینک در یادداشت هجدهم، به همین امر مهم یعنی «انصاف» خواهم پرداخت. در یادداشت‌های پیشین خواندیم که مقرره‌نویسی تنها آن‌گاه مشروع است که ضرورتش محرز شده و در امتداد آن، شیوه و ابزارِ اتخاذشده نیز در تناسب با هدف باشد. اما آیا این دو شاخص، کفایت می‌کند تا تنظیم‌گری را خوب بدانیم؟ پاسخ منفی است؛ چراکه هر نوع مقرره‌گذاری، خواه‌ناخواه، توزیع جدیدی از قدرت و مزایا را در جامعه به‌جا می‌گذارد و همین توزیع، پرسشی جدی در بابِ انصاف به...