آیا نئوبانک در ایران زنده است؟

شعب دیجیتالی بانک‌ها در مواردی به صراحت می‌پذیرند که نئوبانک نیستند. برای مثل توبانک عملاً خود را شعبه دیجیتال بانک گردشگری معرفی می‌کند و هدف از به وجود آمدن خود را گسترش شعب بانک گردشگری معرفی می‌کند که نیازی به مکان فیزیکی ندارند. از طرفی برخی از بانک‌ها برای خود دو شعبه دیجیتالی ایجاد کرده‌اند و یک نمونه آن را نئوبانک می‌نامند و نمونه دیگر را شعبه دیجیتال. برای نمونه بانک قرض‌الحسنه مهر با ارائه بانکت و کیوبانک به نوعی دو شعبه دیجیتال را ایجاد کرده یا بانک ملی با نشان بانک و بام تعریف دیگری از شعب دیجیتالی خود دارد.

وجه اشتراک شعب دیجیتالی و نئوبانک‌های ایرانی با دیگر کشورها از یک سو ارائه برخی خدمات نوآورانه و غیرحضوری مانند ایجاد حساب بانکی یا تسهیلات بانکی در زمان کوتاه و با روشی آسان است و از سویی دیگر نداشتن شعبه فیزیکی به نام خود.
البته همان‌طور که اشاره شد این شرایط با تصمیمات بانک مرکزی رقم خورده است؛ مصوبه فعالیت نئوبانک‌ها آذرماه سال ۱۴۰۲ ابلاغ شد که به موجب آن ارائه خدمات و انجام عملیات بانکی به صورت غیرحضوری و از طریق اینترنت یا سایر بسترهای دیجیتالی تحت عنوان‌های مختلف اعم از نئوبانک، شعبه مجازی و سایر موارد مشابه، از سوی موسسه اعتباری صرفاً در قالب واحد دیجیتالی ارائه خدمات بانکی و با شناسه اختصاصی مربوط به آن مجاز است. بر اساس این مصوبه حتی در تبلیغات نئوبانک‌ها نیز عنوان شعبه دیجیتال باید ذکر شود.

در چنین شرایطی فقط قدیمی‌ترها همچنان خود را نئوبانک می‌نامند.

ما شعبه دیجیتال هستیم نه نئوبانک

فاطمه صدیقیان، معاون محصول و راهکار توبانک، وابسته به بانک گردشگری در توضیحات خود به خبرنگار پیوست در پاسخ به این سؤال که آیا توبانک خود را شعبه دیجیتال بانک گردشگری می‌داند یا نئوبانک در ابتدا عنوان کرد که اعتقاد دارد نئوبانک عملاً در ایران وجود ندارد زیرا نئوبانک نباید به بانک سنتی وابسته باشد.

او با ارائه مقدمه خود درباره مفهوم نئوبانک در ایران درباره ماهیت «توبانک» توضیح داد: «وقتی توبانک آغاز به کار کرد، هدف این بود که بدون نیاز به گسترش شعبه فیزیکی مشتریان بیشتری جذب کنیم. در واقع توبانک از روز اول به‌عنوان یک شعبه مجازی متولد شد. اما به‌مرور تصمیم گرفتیم که در چارچوب همین شعبه مجازی، خدمات نوآورانه‌تری ارائه کنیم و محدود به نقش سنتی شعبه بانکی نمانیم و خدماتی فراتر از آن ارائه کنیم.»

صدیقیان در توضیح این خدمات افزود: «توبانک امکان افتتاح حساب دیجیتال برای کاربران را فراهم می‌کند. کاربران می‌توانند به‌صورت غیرحضوری حساب افتتاح کنند و کارت بانکی دریافت کنند. یکی از مزایای مهم ما، تنوع در نوع حساب‌های قابل ارائه است. برخلاف برخی بانک‌ها که فقط یک یا دو نوع سپرده دارند، ما گزینه‌های مختلفی را متناسب با نیاز کاربران ارائه می‌دهیم.»

معاون محصول و راهکار توبانک در ادامه افزود: «در کنار این خدمات، ما پنج نوع تسهیلات آنلاین نیز فراهم کرده‌ایم. کاربران می‌توانند بدون مراجعه حضوری، درخواست تسهیلات ثبت کنند، حتی ضمانت‌نامه‌های بانکی را به‌صورت آنلاین دریافت کنند. این خدمات، نوآوری قابل‌توجهی به شمار می‌رود. از سوی دیگر، امکان سرمایه‌گذاری نیز برای کاربران فراهم شده است. اگر کاربری مبلغی در حساب خود داشته باشد، می‌تواند آن را در واحدهای صندوق‌های سرمایه‌گذاری، به‌صورت مستقیم از طریق اپلیکیشن، سرمایه‌گذاری کند.»

فاطمه صدیقیان در ادامه صحبت‌های خود درباره برنامه‌های آینده توبانک توضیح داد: «ما روی دو خدمت تمرکز داریم؛ یکی در حوزه توسعه خدمات مدیریت سرمایه و ثروت، و دیگری خدمات مرتبط با گردشگری. با توجه به ماهیت بانک گردشگری، ارائه خدمات در حوزه گردشگری و توریستی از اولویت‌های ما است.»

همان‌طور که اشاره شد بانک مرکزی به عنوان رگولاتور با ابلاغ مصوبه چگونگی فعالیت نئوبانک‌ها به مقدار زیادی محدودیت را به این بخش تحمیل کرده است. محدودیت در حوزه‌های نوآورانه معمولاً منجر به ایجادمان برای ارائه خدمت نوآورانه می‌شود.

صدیقیان در پاسخ به این سؤال که رگولاتور چه موانعی برای ارائه خدمات نوآورانه در نئوبانک‌ها ایجاد کرده است توضیح داد: «متأسفانه باید بگویم که فضای نوآوری در کشور ما تا حد زیادی توسط رگولاتور محدود شده است. ما به عنوان فعالان این صنعت اهمیت امنیت و استانداردهای این حوزه را درک می‌کنیم اما این را هم باید مورد توجه قرارداد که استاندارد یک چارچوب است نه یک دستورالعمل. اگر بخواهیم تمام الزامات فعلی را موبه‌مو رعایت کنیم، نوآوری بسیار محدود می‌شود. برای مثال توبانک باید بتواند به عنوان یک شعبه مجازی خدمات متنوعی را با تجربه کاربری بهتر به کاربران خود ارائه دهد.»
صدیقیان اضافه کرد: «رگولاتور نباید صرفاً نقش یک بازدارنده را ایفا کند. باید نیازها و تغییرات بازار را درک کرده و متناسب با آن‌ها، دستورالعمل‌ها را تدوین کند. ما در بانک گردشگری با توجه به مدل خاص خودمان، در مواردی با چالش‌هایی از سوی رگولاتور مواجه شدیم.»

تلاش آبانک برای نئوبانک بودن

اما همچنان برخی نئوبانک‌های ایرانی خود را فراتر از شعبه دیجیتال بانک مادر می‌دانند. برای مثال آبانک که شعبه دیجیتال بانک آینده است با ادعای بازتعریف فرایندهای بانکی خود را نئوبانک معرفی می‌کند.

پیام حروفچین، معاون فنی این بانک در این باره می‌گوید: «ﻣﺎ در آﺑﺎﻧﮏ ﻧﮕﺎهﻣﺎن ﻓﺮاﺗﺮ از ﯾﮏ ﺷﻌﺒﻪ دﯾﺠﯿﺘﺎلی اﺳﺖ هدف ﻣﺎ از اﺑﺘﺪا اﯾﻦ ﺑﻮده ﮐﻪ تجربه‌ای ﮐﺎﻣﻼً ﻧﻮ از ﺑﺎﻧﮑﺪاری ﺧﻠﻖ ﮐﻨﯿﻢ؛ ﺗﺠﺮﺑﻪای ﮐﻪ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻧﯿﺎزﻫﺎی اﻣﺮوز ﮐﺎرﺑﺮان باشد. در آﺑﺎﻧﮏ، ﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎری از فرایندها را ﺑﺎزﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدﯾﻢ، ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﯽ ﺳﺎﺧﺘﯿﻢ ﮐﻪ در ماهت خود دﯾﺠﯿﺘﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺪل ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ ﻣﺸﺘﺮی را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺧﻮدﮐﺎر، ﺷﺨﺼﯽﺳﺎزیﺷﺪه و دادهﻣﺤﻮر ﭘﯿﺶ ﺑﺮدﯾﻢ.»

حروفچین با تکیه بر تعاریف فوق آبانک را نئوبانک معرفی و بیان کرد هرچند آبانک از مجوز بانک مادر بهره می‌برد ما همچنان یک نئوبانک است.او در این راستا اضافه کرد: «اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺮرات ﻓﻌﻠﯽ، ﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن زﯾﺮ ﭼﺘﺮ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺎدر ﺣﺮﮐﺖ می‌کنیم اما در آﺑﺎﻧﮏ ﻧﺌﻮﺑﺎﻧﮑﯽ ﻓﮑﺮ می‌کنیم، ﻧﺌﻮﺑﺎﻧﮑﯽ ﻋﻤﻞ می‌کنیم و ﻣﺴﯿﺮﻣﺎن را ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﺒﻨﺎ می‌سازیم. چیزی که برای ما مهم است تجربه ﮐﺎرﺑﺮ و ﻧﻮآوری در ﺳﺮوﯾﺲﻫﺎﺳﺖ، ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً دﯾﺠﯿﺘﺎﻟﯽ ﮐﺮدن فرایندهای سنتی.»

او درباره چالش‌های ایجاد نئوبانک‌های مستقل عنوان کرد: «اﯾﺠﺎد ﻧﺌﻮﺑﺎﻧﮏ ﻣﺴﺘﻘﻞ در اﯾﺮان ﻫﻨﻮز ﺑﺎ چالش‌های ﺟﺪی ﻣﻮاﺟﻪ اﺳﺖ. زیرساخت‌های ﺣﻘﻮﻗﯽ و ﻧﻈﺎرﺗﯽ ﻓﻌﻠﯽ ﺑﻪ ﻧﺌﻮﺑﺎﻧﮏ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﺠﻮز نمی‌دهند و چارچوب‌های ﻣﻮﺟﻮد ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﺮای ﺑﺎﻧﮏﻫﺎی ﺳﻨﺘﯽ طراحی شده‌اند.»

حروفچین با تأکید بر این که محدودیت‌های بانک مرکزی برای نوآوری نئوبانک‌های ایرانی مانع جدی محسوب می‌شود بیان کرد: «محدودیت‌هایی که امروزه وجود دارند از ﺟﻤﻠﻪ اﻟﺰام ﺑﻪ واﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﺑﺎﻧﮏﻫﺎی ﻣﺎدر، ﺳﺨﺖﮔﯿﺮی در اراﺋﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﺧﺪﻣﺎت ﻧﻮﯾﻦ و تعریف‌نکردن چارچوب‌های مشخص برای نئوبانک‌ها ﻣﯿﺰان ﻧﻮآوری را کاهش داده است.»

به گفته حروفچین محدودیت‌هایی که بانک مرکزی برای فعالیت نئوبانک‌ها در نظر گرفته است ریشه در دو موضوع دارد؛ نگرانی از ریسک‌های سیستمی و نبود آشنایی کافی با مدل‌های موفق بین‌المللی دو مورد تأثیرگذار در تصمیمات بانک مرکزی برای ایجاد محدودیت هستند.

اما او بانک مرکزی را به عنوان رگولاتور نئوبانک‌ها از سویی در حال یادگیری توصیف کرد و از سویی خبر از وجود نشانه‌های تنظیم‌گری و شناخت فضای نئوباک‌ها از سوی بانک مرکزی داد. معاون فنی آبانک نسبت به ایجاد نئوبانک در مفهوم جهانی خود امیدوار بود؛ به اعتقاد او در آینده‌ای که دور هم نیست با اصلاح مقررات و بازتعریف چارچوب‌ها می‌توانیم شاهد نئوبانک‌های مستقل باشیم.

بانک مرکزی نظر اکوسیستم را برای قانون‌گذاری بپرسد

محمدعلی بخشی‌زاده مدیرعامل امیدبوم، شرکت ارائه‌دهنده خدمات دیجیتال بانک سپه، بازار نئوبانک‌ها را بلاتکلیف معرفی کرد. به اعتقاد او هنوز هم نئوبانک‌های ایرانی با تعریف جهانی نئوبانک فاصله دارند.
بخشی‌زاده در این راستا عنوان کرد: «یکی از موضوعات کلیدی که چند سال اخیر صنعت بانکداری با آن مواجه بوده و در دولت جدید نیز باید دراین‌خصوص مطالبه‌گری انجام شود، بلاتکلیفی بازار نئوبانک‌ها در کشور است. با اینکه حداقل ۷ الی ۸ بانک خود را به عنوان بازیگران نئوبانک معرفی کرده‌اند و در این خصوص پلتفرم‌هایی نیز توسعه داده‌اند؛ اما هنوز در سیستم مالی کشور با معرفی خود به عنوان نئوبانک با تعریفی که در دنیا از نئوبانک وجود دارد، فاصله داریم.»

او در ادامه بیان کرد: «در دنیا نئوبانک‌ها یا در دسته‌بندی بازیگران مستقل از بانک‌ها فعالیت می‌کنند مثل رولوت، مونزو، یا در قالب مدل همکاری با یک بانک سنتی کار می‌کنند مثل چایم یا اینکه به عنوان بازوی دیجیتال یک بانک سنتی وارد بازی شده‌اند مثل دی‌جی بانک به عنوان بازوی دیجیتال دی‌بی‌اس در سنگاپور و نئو المشرق به عنوان بازوی دیجیتال بانک المشرق در امارات.»

بخشی‌زاده نئوبانک‌های ایرانی را در رویکرد سوم که همان بازوی دیجیتال بانک‌ها است دسته بندی کرد. هرچند در ادامه افزود که برای بازوی دیجیتالی بودن نیز با وجود مصوبه بانک مشکلاتی وجود دارد. او همچنین وضعیت استقلال نئوبانک‌های ایرانی را وابسته به رگولاتوری دانست.

مدیرعامل امیدبوم بزرگ‌ترین محدودیت نئوبانک‌های ایرانی و امیدبانک، نئوبانک بانک سپه، را در زمان کنونی، محدودیت در انتقال وجه معرفی کرد. او برای خروج از این وضعیت پیشنهاد کرد: «در خصوص امکان انتقال بالای ۱۰۰ میلیون تومان، الزاماتی تعیین شود؛ به عنوان مثال می‌شود از احرازهای سطح‌های بالاتری بهره برد، یکی دیگر از موارد محدود کننده نبود چارچوب و قوانین شفاف در حوزه بانکداری باز است، بنابراین بانک مرکزی می‌تواند در خصوص دسترسی نئوبانک‌ها به سرویس‌های حوزه بانکداری باز سطح‌بندی‌های انجام دهد. از سندباکس‌های تنظیم‌گر همچون دیگر کشورهای دنیا از جمله امارات، انگلیس و … که در این خصوص تجارب ارزنده‌ای داشته‌اند در خصوص نئوبانک‌ها بهره برد چراکه سندباکس در خیلی مواقع از جمله توسعه سرویس می‌تواند بهترین گزینه ممکن باشد، مثلاً اینکه اخطار دهد در چه قسمت‌هایی سرویس ریسک ایجاد می‏کند و چه قسمت‌هایی امنیت را نقض می‏‌کند.»

مدیرعامل امیدبوم تأکید کرد که برای شکل‌گیری دستورعمل‌های جدید از سوی بانک مرکزی این نهاد باید از بخش‌های مختلف اکوسیستم نظرخواهی کند. محمد علی بخشی‌زاده بانک مرکزی را به عنوان نهادی که در امور رگولاتوری همچون احراز هویت پایداری سرویس، ساختار سازمانی و دیگر موارد مشابه، صلاحیت بیشتری دارد معرفی کرد.
گفتنی است امیدبانک که در واقع نئوبانک بانک سپه است فعالیت خود را از یک سال و نیم پیش شروع کرده است.  امیدبانک تا کنون چهارده سرویس ارائه کرده و قصد دارد سرویس‌های خود را به شصت عدد برساند.

نئوبانک‌ها مجبورند برندهای زیرمجموعه بانک‌ها باشند

سپینو نیز از جمله نئوبانک‌هایی است که خود را بازوی دیجیتال بانک مادر معرفی می‌کند. سپینو در واقع شعبه دیجیتال بانک صادرات است.
ناصر گل‌احمر، رئیس کل بانکداری دیجیتال بانک صادرات با اشاره به موضوع فوق درباره خدمات سپینو توضیح داد: «سپینو به عنوان بازوی دیجیتال بانک صادرات ایران طراحی شده تا با تمرکز بر تجربه کاربری، سرعت، سادگی و دسترسی آسان، خدمات مالی شامل خدمات بانکی و فرابانکی را به شکلی مدرن و دیجیتال و در بستری امن و کاملاً غیرحضوری به مشتریان ارائه دهد.»

گل‌احمر ادامه داد: «خدمات فعلی سپینو شامل افتتاح حساب غیرحضوری، خدمات مبتنی بر کارت، انتقال وجه، پرداخت قبوض، خرید شارژ و بسته اینترنت، پرداخت تسهیلات غیر حضوری مانند تسهیلات خرد، خدمات مبتنی بر چک، انتقال وجه با مبدأ سایر بانک‌ها، خدمات مبتنی بر کارت، فروش ارز اربعین، وکالتی کردن حساب، اجرای برخی طرح‌های BNPL، هدیه دیجیتال، طرح تهیه محصولات فرهنگی، گزارش تراکنش‌ها، اختیارنامه، تغییر حساب سجام است.»

او در ادامه عنوان کرد که ارزش افزوده سپیو به عنوان بازوی دیجیتال بانک صادرات شامل کاهش زمان دسترسی به خدمات بانکی، حذف کاغذبازی‌های مرسوم، ارائه تجربه‌ای یکپارچه و ساده برای کاربران نسل دیجیتال، خلوت‌سازی شعب، سهولت، سرعت عمل، دسترس‌پذیری، امنیت و یکپارچگی برای مشتریان می‌شود.

او در پاسخ به این پرسش که ایجاد نئوبانک با تعریف جهانی در ایران ممکن است یا خیر عنوان کرد: «از لحاظ فنی و تقاضای بازار، بله. اما از منظر حقوقی و رگولاتوری فعلاً خیر. بانک مرکزی ایران هنوز مجوزی برای تأسیس بانک کاملاً دیجیتال مستقل و بدون تکیه به بانک مادر صادر نکرده است. در نتیجه، نئوبانک‌ها در ایران فعلاً ناگزیرند در قالب «برندهای زیرمجموعه» بانک‌های دارای مجوز فعالیت کنند.

گل‌‌احمر همچنین نیاز به استفاده از زیرساخت‌های بانک مادر، عدم امکان صدور مستقیم مجوز بانکی به برندهای دیجیتال، محدودیت در ارائه برخی خدمات مانند رمزارز، تسهیلات هوشمند یا مدیریت دارایی دیجیتال و الزامات احراز هویت حضوری در برخی فرایندها را از جمله محدودیت‌هایی معرفی کرد که بانک مرکزی برای نئوبانک‌های ایرانی ایجاد می‌کند.

با چنین شرایطی اگر از نسل اول نئوبانک‌های ایرانی بگذریم، یعنی زمانی که هنوز بانک مرکزی مصوبه‌ای مبنی بر الزام آنها به ذکر شعب دیجیتال و وابستگی کامل به شعبه مادر صادر نشده بود، در شرایط فعلی شعب دیجیتال بانکی که شکل گرفته‌اند پذیرفته‌اند که جدا از بدنه اصلی بانک مادر نیستند؛ اما نسل اول نئوبانک‌ها هنوز امیدوارند که بتوانند تغییری ایجاد کنند. بلوبانک، بانکینو و ویپاد و آبانک در زمره شعب دیجیتالی هستند که تلاش می‌کنند نام نئوبانک را زنده نگهدارند.