جنگ بر سر روایت‌ها: گزارش بلومبرگ از چالش‌های ویکی‌پدیا در روایت‌گری مناقشات خاورمیانه

به گزارش پیوست، ویکی‌پدیا در میان ۱۰ وب‌سایت پربازید چهان است و در عین ارائه ابزاری رایگان و ساده، از قدرت بالایی برای تاثیرگذاری بر انظار عمومی برخوردار است و به ویژه از آنجایی که ابزارهای مختلف از جمله چت‌بات‌های هوش مصنوعی از این مرجع به عنوان یکی از منابع معتبر و اصلی استفاده می‌کنند، تاثیر این منبع در عصر هوش مصنوعی دو چندان می‌شود.

اما روایت‌های دو سوی درگیری‌های خاورمیانه به ویژه میان فلسطینیان و اسرائیل به حدی متفاوت است که اعتراضات بسیاری را هم از جانب کاربران و هم از جانب ویراستاران رقم زده است. به طوری که حتی بنیان‌گذاران ویکی‌پدیا، جیمی ولز و لری سنگر، بر سر افشای هویت ویراستارانی که در این مجادله نقش دارند، به اختلاف نظر رسیده‌اند (ویکی‌پدیا حدود ۲۶۵ هزار ویراستار و ویرایشگر داوطلب دارد.)

جنگ بر سر روایت‌ها

جنگ بر سر نحوه ویراست و ویرایش اطلاعات در ویکی‌پدیا مساله تازه‌ای برای این دانشنامه آزاد نیست و همواره برسر موضوعات مختلفی، از اختلافات جزئی مانند املا و تعریف واژه‌ها گرفته تا مباحث پیچیده‌ی سیاسی، اختلاف نظر وجود دارد. اما گزارش بلومبرگ به نقل از یازده ویراستار متمرکز بر خاورمیانه ویکی‌پدیا می‌گوید اختلافات اخیر بی‌سابقه بوده‌اند.

در ژانویه، کمیته داوری ویکی‌پدیا دریافت که از حساب‌های جعلی برای فریب (معروف به «عروسک‌بازی») در صفحات مربوط به فلسطین و اسرائیل به یک مشکل همیشگی تبدیل شده‌اند و موجب «اخلال جدی» در کار ویراستاران شده است. این اختلاف نظر‌ها باعث اصلاح تصاویر و متن‌هایی شده است که طبق ادعای ویراستاران نمودی از سوگیری طرف مقابل است. با این حال در مواردی اختلاف نظر ها شدید‌تر از این است.

برای مثال به مدت حدود شش ماه، ویکی‌پدیا دو روایت بسیار متفاوت از جنگ در کمپ پناهندگان النصیرات در نوار غزه منتشر کرده است که البته یکی از آن‌ها در پاسخ به جستجوی گوگل درمورد این کمپ ارائه می‌شود. یکی از این روایات از دیدگاه ارتش اسرائیل و با عنوان «عملیات نجات گروگان‌ها» توصیف شده بود و دیگری این اتفاق را «قتل عام» تعریف و به آمار وزارت بهداشت غزه اشاره داشت.

اتهامات وارده به طرفین و پیشنهادی بی‌سابقه

ویکی‌پدیا از سوی گروه‌های مختلف به جانبداری متهم شده است. سازمان جهانی یهودیان  ماه مارس طی گزارشی اعلام کرد که این دانشنامه در زبان انگلیسی «با سوگیری ضد اسرائیلی هرماه است که اطلاعات نادرست و کلیشه‌های منفی را علیه اسرائیل منتشر می‌کند.» در مقابل، برخی سازمان‌های فلسطینی نیز ویکی‌پدیا را به جانبداری از اسرائیل متهم کرده‌اند.

اتهامات سوگیری علیه اسرائیل به پیشنهادی بی‌سابقه و بحث‌برانگیز منتهی شد. در تاریخ ۷ ژانویه، سازمان یهودی-آمریکایی Forward، گزارشی از تلاش Heritage Foundation، اتاق فکر محافظه‌کار آمریکایی، برای «شناسایی و هدف‌گیری» آن دسته از ویراستاران ویکی‌پدیا خبر داد که به یهودی‌ستیزی متهم هستند و روی صفحه‌های مربوط به خاورمیانه کار می‌کنند.

این اقدام بی‌سابقه که براساس آن ویراستاران باید اطلاعات هویتی خود را برای کار در این دانشنامه ارائه می‌کردند، اعتراضات گسترده را در پی داشت. ویراستاران ویکی‌پدیا در حالت عادی گم‌نام هستند و تنها با یک آدرس ایمیل به ویراست و ویرایش می‌پردازند.

ولز، هم‌بنیان‌گذار ویکی‌پدیا، در پاسخ به این طرح اظهار نگرانی کرد و برنامه Heritage Foundation را «بسیار نگران‌کننده» خواند. اما جبهه‌گیری‌های محافظه‌کاران علیه روایت فلسطینی توجه ایلان ماسک، میلیارد مالک شبکه اجتماعی ایکس که بیشترین دنبال کننده را در پلتفرم خود دارد، جلب کرد و او در دسامبر ویکی‌پدیا را «وُکی‌پدیا» (Wokepedia) نامید و خواستار توقف کمک‌های مالی به این پلتفرم شد.

با این حال اتهامات هماهنگی در ویرایش‌ها به دو سوی این جبهه وارد است. برای مثال، گروهی از ویراستاران طرفدار اسرائیل در اوایل سال ۲۰۲۴ به دلیل تلاش‌های سازمان‌یافته برای تاثیرگذاری بر مقالات مرتبط با جنگ غزه، از فعالیت در ویکی‌پدیا منع شدند. در سوی دیگر، ائتلافی موسوم به «Tech for Palestine» نیز در بهار سال ۲۰۲۴ در وبسایت‌های دیسکورد خود تلاشی سازماندهی شده را برای تاثیر بر روی مقالات مرتبط با فلسطین و اسرائیل ترتیب داد.

اتهامات مشابهی درمورد تصاویر و حتی روایت‌های مربوط به اعتراضات داخلی ایران در ویکی‌پدیا نیز وجود دارد و دو جبهه مختلف یکدیگر را به سوگیری متهم می‌کنند. در یکی از موارد ویراستاری که پیشتر از فعالیت در ویکی‌پدیای فارسی منع شده بود، مجدد برای حذف تصاویر اعتراضات داخل ایران اقدام می‌کند.

چالش‌های پیش روی ویکی‌پدیا در مدیریت بحران

جیمی ولز، یکی از بنیان‌گذاران ویکی‌پدیا، در گفت‌وگویی با بلومبرگ اعلام کرد که اختلافات بر سر خاورمیانه «بخشی عادی» از روند ویرایش در این پلتفرم است و تاکید که فرآیندهای نظارتی ویکی‌پدیا همچنان به درستی کار می‌کنند. اما منتقدان معتقدند که این فرآیندها در حال از دست دادن کارایی خود هستند.

کمیته داوری ویکی‌پدیا (ArbCom) به تازگی اعلام کرده که در رسیدگی به اختلافات مربوط به فلسطین و اسرائیل با «کمبود منابع» مواجه است. یکی از اعضای این کمیته در پستی نوشت: «PIA [مباحث فلسطین و اسرائیل] یک گره کور است» و تیم ما دیگر افراد کافی برای باز کردن گره‌های کور ندارد.

در همین حال، اختلاف نظر بین بنیان‌گذاران ویکی‌پدیا نیز به این چالش‌ها دامن زده است. جیمی ولز به شدت مخالف افشای هویت ویراستاران است و می‌گوید این اقدام با اصول بنیادین ویکی‌پدیا در تضاد است. اما لری سنگر، دیگر بنیان‌گذار این پلتفرم، تمام قد از افشای نام ویراستاران حمایت کرده و در شبکه اجتماعی ایکس نوشته است. «مدیران و کسانی که اختیارات قابل توجه در این سیستم دارند را باید به راحتی نام برد و شرمسار کرد، درست همانند یک روزنامه‌نگار معمولی.»

با توجه به اهمیت ویکی‌پدیا به‌عنوان یکی از پرمراجعه‌ترین منابع اطلاعاتی جهان، اختلافات جاری بر سر پوشش مناقشات خاورمیانه تنها یک مسئله داخلی برای ویراستاران نیست، بلکه تاثیر مستقیم بر درک عمومی از این موضوعات دارد.

امی بروکمن، مولف کتاب «آیا باید به ویکی‌پدیا باور داشت؟» (Should You Believe Wikipedia?) و استاد دانشگاه فناوری جورجیا، در این باره می‌گوید: «اقلیتی از ویراستارها هستند که حاضرند انرژی زیادی را صرف ترویج یک دیدگاه کنند و افراد کافی وجود ندارند که مایل باشند برای سمت مقابل زمان بگذارند.»

در حالی که ویکی‌پدیا همواره بر اصل بی‌طرفی تاکید دارد، واقعیت آن است که روایت‌های متضاد درباره‌ی مسائل سیاسی و اجتماعی، بی‌طرفی این دانشنامه آنلاین را به چالش کشیده است. شاید در نهایت، همان‌طور که یکی از اعضای ArbCom می‌گوید، ویکی‌پدیا برای مدیریت بحران‌های آینده مجبور به اصلاحات ساختاری شود.