در آستانه یک شروع

در سال‌های اخیر، رشد سهم اقتصاد دیجیتالی از تولید ناخالص داخلی همواره یکی از اهداف مهم در برنامه‌های پنج‌ساله توسعه و سایر برنامه‌های بالادستی کشور بوده است. با این حال، هنوز این سهم کمتر از هشت درصد و تقریباً نصف متوسط جهانی است. در سال‌های اخیر، استارت‌آپ‌ها در ایران یکی از پیشران‌های اصلی اقتصاد دیجیتالی شناخته شده‌اند و به دلیل نوآوری، سرعت در توسعه و انعطاف‌پذیری در مواجهه با چالش‌ها، توانسته‌اند ضمن به چالش کشیدن مدل‌های کسب‌وکار سنتی، بهره‌وری را در صنایع مختلف از جمله خرده‌فروشی، حمل و نقل، خدمات مالی، تبلیغات، سرویس‌های چندرسانه‌ای و بسیاری از صنایع دیگر افزایش دهند. ورود استارت‌آپ‌های موفق ایرانی به بازار سرمایه می‌تواند گامی مهم و تحول‌آفرین برای رشد و توسعه اقتصاد دیجیتالی و افزایش سهم آن از تولید ناخالص داخلی ایران باشد. حال این سوال پیش می‌آید که ورود استارت‌آپ‌ها به بازار سرمایه چه مزایایی دارد و چگونه می‌تواند به رشد آنها کمک کند؟

۱- تامین منابع مالی برای توسعه

یکی از اصلی‌ترین مشکلات استارت‌آپ‌ها، به‌ویژه در مراحل اولیه و میانی، کمبود منابع مالی است. حتی بزرگ‌ترین شرکت‌های فعال در حوزه اقتصاد دیجیتالی نیز برای تکمیل زنجیره ارزش و تداوم فعالیت‌های تحقیق و توسعه و نوآوری در ارائه محصولات جدید، بی‌نیاز از تامین مالی نیستند. این نقدینگی می‌تواند از محل بدهی یا سرمایه به این شرکت‌ها تزریق شود. با توجه به شرایط حاکم بر نظام بانکی کشور و دسترسی محدود استارت‌آپ‌ها به دارایی‌های قابل توثیق، تامین مالی از شبکه بانکی کشور به‌سختی و در مقیاس کوچکی (در مقایسه با شرکت‌ها و هلدینگ‌های تجاری بزرگ) انجام می‌شود. از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری خارجی در اقتصاد دیجیتالی ایران تقریباً به صفر رسیده است و سرمایه‌گذاران داخلی خصوصی و دولتی نیز اگرچه به واسطه مشوق‌های مالیاتی و اختیارات معرفی‌شده در مواد ۱۱ و ۱۷ قانون جهش تولید دانش‌بنیان طی دو سال اخیر علاقه بیشتری به سرمایه‌گذاری یا صدور ضمانت‌نامه برای شرکت‌های فعال در زیست‌بوم اقتصاد دیجیتالی نشان داده‌اند، همچنان به دلیل وضعیت تورمی و نرخ بازده مورد انتظار بالا، سرمایه‌گذاری در بازارهای موازی را ترجیح می‌دهند. در این بین، بازار سرمایه یکی از بهترین روش‌ها برای تامین مالی استارت‌آپ‌هاست. عرضه اولیه (IPO) این امکان را به استارت‌آپ‌ها می‌دهد که از منابع مالی گسترده‌تری بهره‌مند شوند و این منابع را برای گسترش عملیات خود، توسعه محصولات جدید یا افزایش ظرفیت تولید به‌ کار گیرند.

۲- افزایش اعتبار و شفافیت

ورود به بازار سرمایه، استارت‌آپ‌ها را ملزم به رعایت قوانین و مقررات خاصی می‌کند که باعث افزایش شفافیت در عملکرد آنها می‌شود. این شفافیت نه‌تنها به افزایش اعتماد ذی‌نفعان (شامل هر دو سمت عرضه و تقاضای پلتفرم، شرکای تجاری، سهامداران، رگولاتورها، حاکمیت و عموم مردم) به استارت‌آپ‌ها کمک می‌کند، بلکه باعث کشف قیمت استارت‌آپ‌ها می‌شود. یکی از دغدغه‌های سرمایه‌گذاران بالقوه و همچنین نهادهای ناظر در بازار سرمایه، نحوه و مدل ارزش‌گذاری دارایی نامشهود استارت‌آپ‌هاست. با ورود این کسب‌وکارها به بازار سرمایه، قیمت سهام آنها در یک سازوکار شفاف عرضه و تقاضا مشخص می‌شود و سرمایه‌گذاران می‌توانند بدون داشتن دغدغه در مورد مدل‌های ارزش‌گذاری استارت‌آپ‌ها، روی آنها و شرکت‌های مشابه (با لحاظ کردن ضرایب ارزش‌گذاری) سرمایه‌گذاری کنند. خرید سهام تپسی به صورت بلوکی از سوی گروه گلرنگ پس از عرضه اولیه، مثالی از تاثیر شفافیت قیمتی بر تسهیل خرید سهام استارت‌آپ‌ها از جانب سرمایه‌گذاران شرکتی بزرگ است.

۳- ارتقای سطح مدیریت و ساختار سازمانی

یکی از آثار مثبت ورود استارت‌آپ‌ها به بازار سرمایه، ارتقای سطح مدیریت و ساختار سازمانی آنهاست. استارت‌آپ‌ها برای پذیرش در بازار سرمایه، باید یک نظام حاکمیت شرکتی کارآمد در سازمان خود مستقر کنند و استانداردهای بالایی در زمینه‌های مختلف نظیر حسابداری، مدیریت ریسک و حسابرسی داخلی، مدیریت منابع انسانی و رعایت مقررات مالی داشته باشند. این فرایند موجب می‌شود که این کسب‌وکارها به سمت حرفه‌ای‌تر شدن و بهبود مدیریت خود حرکت کنند. علاوه بر این، سرمایه‌گذاران جدید و نهادهای ناظر در بازار سرمایه، از طریق نظارت‌های مستمر، به بهبود ساختارهای مدیریتی کمک می‌کنند.

۴- رشد فرهنگ کارآفرینی

ورود استارت‌آپ‌ها به بازار سرمایه می‌تواند موجب رشد و ترویج فرهنگ کارآفرینی در حوزه اقتصاد دیجیتالی شود. هنگامی که استارت‌آپ‌ها در بورس یا بازار سرمایه پذیرفته می‌شوند، یک چشم‌انداز جذاب برای نقدشوندگی سهام این شرکت‌ها ترسیم می‌شود. همین امر موجب می‌شود از طرفی کارآفرینان جوان بیشتری به راه‌اندازی استارت‌آپ‌های جدید ترغیب شوند و از سوی دیگر، سرمایه‌گذاران فرشته و شرکت‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر، رغبت بیشتری به سرمایه‌گذاری در مراحل ابتدایی یا میانی عمر استارت‌آپ‌ها پیدا کنند؛ با این امید که با ورود این کسب‌وکارها به بازار سرمایه، بتوانند بازگشت سرمایه چشمگیری کسب کنند. این روند می‌تواند به توسعه بیشتر اقتصاد دیجیتالی کشور و تقویت رقابت‌پذیری در این حوزه بینجامد.

۵- ارتقای بازار بورس و ایجاد رقابت

حضور استارت‌آپ‌ها در بازار سرمایه می‌تواند به رشد و ارتقای بازار بورس و دیگر نهادهای مالی کمک کند. استارت‌آپ‌ها معمولاً با مدل‌های کسب‌وکار نوین و پرریسک و پربازده وارد بازار می‌شوند که به طور طبیعی تنوع و رقابت بیشتری در بازار سرمایه ایجاد می‌کند. این اتفاق باعث می‌شود بازار بورس جذاب‌تر و پویاتر شود و سرمایه‌گذاران گزینه‌های متنوع‌تری برای تشکیل سبد سهام خود در اختیار داشته باشند.

۶- ایجاد اشتغال و تاثیرات اقتصادی مثبت

ورود استارت‌آپ‌ها به بازار سرمایه می‌تواند باعث ایجاد شغل‌های جدید و در نتیجه کاهش نرخ بیکاری در کشور شود. این استارت‌آپ‌ها معمولاً به‌سرعت رشد می‌کنند و در این مسیر به نیروی انسانی متخصص نیاز دارند. با توجه به اینکه استارت‌آپ‌ها معمولاً کسب‌وکارهای نوپا و پویایی محسوب می‌شوند، فرصت‌های شغلی متنوعی برای جوانان و متخصصان مختلف مهیا می‌کنند. علاوه بر این، بسیاری از استارت‌آپ‌ها به کارکنان متخصص خود سهام تشویقی عرضه می‌کنند و این سهام در طول زمان همکاری فرد با شرکت واگذار می‌شود. پذیرش استارت‌آپ‌ها در بازار سرمایه که امکان نقدشوندگی سهام تشویقی کارکنان را فراهم می‌کند، می‌تواند جذابیت بالایی در بین سرمایه انسانی جوان و نخبه این شرکت‌ها ایجاد کند و حتی تاثیر مثبتی بر نرخ ماندگاری جوانان تحصیل‌کرده ایرانی در کشور بگذارد. علاوه بر اشتغال مستقیم، این کسب‌وکارها با ایجاد بهره‌وری در زنجیره ارزش‌های گوناگون، ارزش افزوده اقتصادی بیشتری با سرمایه‌گذاری کمتر تولید می‌کنند. رشد این استارت‌آپ‌ها به واسطه حضور در بازار سرمایه، تاثیر چشمگیری بر کارایی و بهره‌وری سایر صنایع و در نتیجه کل اقتصاد ایران خواهد گذاشت.

نتیجه‌گیری

پذیرش استارت‌آپ‌های ایرانی در بازار سرمایه که با عرضه اولیه تپسی در سال ۱۴۰۱ آغاز شد و در ماه‌های اخیر سرعت گرفته است، می‌تواند تحولی بزرگ در اقتصاد دیجیتالی کشور رقم بزند و سهم اقتصاد دیجیتالی از تولید ناخالص داخلی کشور را افزایش دهد. این روند به استارت‌آپ‌ها امکان می‌دهد تا منابع مالی لازم را برای رشد و توسعه زنجیره ارزش خود و عرضه محصولات نوآورانه جدید، سریع‌تر و ساده‌تر تامین کنند، به شفافیت و اعتبار آنها افزوده شود، ساختار مدیریتی خود را بهبود ببخشند و در نتیجه فرصت‌های جدیدی برای ایجاد اشتغال و گسترش فعالیت‌هایشان پیدا کنند. همچنین، عرضه سهام برندهای خوشنام فعال در عرصه اقتصاد دیجیتالی ایران، به گسترش فرهنگ کارآفرینی در زیست‌بوم نوآوری ایران و همچنین غنی‌تر شدن و متنوع‌تر شدن بازار سرمایه خواهد انجامید. با توجه به روند فعلی، می‌توان سال ۱۴۰۴ را سال شروع عرضه اولیه گسترده استارت‌آپ‌های ایرانی تلقی کرد که بدون شک می‌تواند نقش پررنگی در تحقق اهداف برنامه هفتم توسعه در حوزه اقتصاد دیجیتالی ایفا کند.