حکمرانی داده قلب تپنده تحول دیجیتال کشور است

به گزارش پیوست؛ در این نشست حکمرانی داده به عنوان هسته اصلی تحول دیجیتال،‌ دولت الکترونیکی و خدمات هوشمند برشمرده شد. تبادل اطلاعات و داده در بستر قانونی لازمه استفاده از فناوری در لایه خدمات کشور است. فعالان این حوزه می‌گویند؛ پیش از جستجوی راهکار برای حل چالش داده برای توسعه فناوری‌هایی چون هوش مصنوعی باید حاکمیت داده (Data Governance) در سطح کلان کشور حل شود. اگر تنظیم‌گری و سیاست‌گذاری در اشتراک‌گذاری و استفاده درست از مجموعه داده‌ها انجام نشود، بخش خصوصی نمی‌تواند برای لایه‌های عمیق هوش مصنوعی اقداماتی انجام دهد و یا ایده‌های نوآورانه را اجرا کند.

مسعود مظلوم، موسس مرکز علم داده و هوش مصنوعی، گفت: حکمرانی داده‌محور، پیش نیاز حل یکی از چالش‌های هوش مصنوعی یعنی نبود متا‌داده با کیفیت و قابل اعتماد است. در حالی که با شناسایی نیاز در کشور به این نتیجه رسیدیم که باید پلتفرم‌ متمرکز داده (سنترالایزینگ) و دیتا کاتالوگینگ ایجاد شود تا با ترکیب مجموعه داده‌ها در سازمان‌ها و وزارتخانه‌ها به رفع مشکلات اساسی دست پیدا کنیم. دیتا کاتالوگ ملی به صورت داده‌های باز صورت بگیرد که اطلاعات و داده‌های مورد نیاز قابل جستجو و یافتن باشد (searchable & findable) و کسب‌وکارها برای تولید محصولات خودشان به متا دیتا دسترسی پیدا کنند. نبود سامانه‌ و پلتفرمی که داده‌ها را یکپارچه‌سازی کند تنها باعث شده ما مجموعه‌ها متفاوت و غیراستاندارد از انواع مختلف داشته باشیم که نیاز به صرف هزینه و زمان زیادی دارند تا یکسان شوند.

او گفت: همیشه تحول دیجیتال مبنی بر فرآیند مطرح می‌شود؛ یعنی با تغییر فرآیندها تحولات اتفاق می‌افتد. اما اهمیت داده‌ها به جایی رسیده است که تحول دیجیتال داده محور مطرح می‌شود. یکپارچه‌سازی فناوری با فرآیندها با تمرکز با تحلیل داده‌ها، این تحول و تغییر اساسی را رقم می‌زند. تحول دیجیتال مبتنی بر داده در سازمان به سه المان نیاز دارد:
داده مرتبط به کسب‌وکار وجود داشته باشد، در راستای آن داده‌ها ارزش بتوانند ایجاد کنند. همچنین در این راستا دانش استفاده از تکنولوژی داده‌محور هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و بلاک‌چین ارتقا پیدا کند تا منجر به پیدا کردن یک سری راهکار برای برخی از مسائل شود.

این موضوع که حل مشکلات در گروه داده‌ها است و این دیتاست‌ها هستند که چالش‌هایی را حل می‌کنند که منتهی به ایجاد تغییر و خلق ارزش می‌شود، برای دولت توجیه شده است. بنابراین در سند حکمرانی داده‌ها بازنگری و تنظیم‌گری مجدد صورت گرفته است تا ساختار حاکمیت داده هرچه زودتر در کشور شفاف شود.

مسعود مظلوم، محقق هوش مصنوعی در دانشگاه آمستردام، اضافه کرد: داده‌ها در راستای هر تجارتی کارکردی متفاوت دارند که باید متناسب با محور آن مشخص شود. به طور مثال با حکمرانی داده در صنعت بانکداری سعی می‌کنند رشد سپرده، نقدینگی و بهینه‌سازی حاشیه سود را بالا ببرند. حتی برحسب تحلیل داده‌ها وام‌دهی خودشان را افزایش می‌دهند و رقابت در این موضوع بین سیستم‌های مالی خارج از کشور با استفاده از داده‌ها بهتر از پیش درحال پیشروی است. بنابراین قبل از اختیار گرفتن داده‌ها، محور کسب و کار باید مشخص شود. علاوه‌بر این ذهنیت داده‌محور باید بین متخصصان این حوزه شکل بگیرد. در واقع هنگام درخواست و استفاده از مجموعه داده‌های ملی آنها این توانایی را داشته باشند که بدانیم می‌خواهیم با این مجموعه اطلاعات چه کار کنیم.

مظلوم در پاسخ به پیوست که استفاده از داده‌ها چرا منجر به ارائه راهکارهای اساسی نشده است، گفت: چالش فرهنگی موضوع مهم دیگری است که در کشور باید به آن توجه شود. سازمان‌ها باید بپذیرند، داده همه چیز است و به چشم محصول و دارایی به آن نگاه کنند. محصولی که می‌تواند توسعه پیدا کند و تحول ساختار آنها با آن امکا‌پذیر می‌شود؛ این محصول را می‌توانند یکپارچه و به روزرسانی کنند. حتی مجموعه دارایی است که وقتی با کیفیت و قابل اعتماد حفظ شود می‌توانند به شکل یک دارایی به ازای کسب درآمد برای بیزنس‌های کاربرد داشته باشد.

محمدرضا رسولی، مدیر پروژه تدوین سند حکمرانی داده کشور، گفت: تنظیم سند حکمرانی داده تحت قانون دوام یک گام اساسی است و مسیر را برای سازمان و کسب‌وکارها شفاف می‌کند. با این اقدام پایگاه اصلی داده کشور تشکیل می‌شود و با سیاست‌گذاری از رهاشدن برخی مسائل و سواستفاده از داده جلوگیری می‌شود. از طرفی برخی از محدودیت‌های بیش از اندازه که تا الان مانع از توسعه‌های فناورانه در کشور شده‌اند، به شکل اصولی رفع می‌شود. در مورد انواع دیتا، علاوه‌بر داده‌هایی متن باز بخش دیگری داده‌ها هستند که می‌توانند با سطوح مختلف در سازمان سطح دسترسی و کار با آنها رده‌بندی شوند. بخشی از داده‌ها شبیه اسناد کتابخانه‌ای باتوجه به سطح اهمیت آن با حفظ مالکیت معنوی برای اینکه در مجموعه داده‌ها قرار بگیرند کار دشواری است.

رسولی، عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت، اشاره کرد: تعیین این سند باعث می‌شود که شفاف‌سازی کند؛ هر نهادی تا چه حد و در چه زمینه‌هایی می‌تواند ورود پیدا کند. زمینه اختیارات داده‌ای آنها را مشخص می‌کند و از تخلف و استفاده مجرمانه از داده‌ها جلوگیری شود. این تنظیم‌گری باید زودتر اعلام شود چون با انجام برخی از فعالیت‌ها در این زمینه پس از اعلام سیاست‌گذاری‌ها  فعالیت برخی از نهادها و کسب‌وکارها ممکن است قانون شکنی تلقی شود.

رسولی در پاسخ به پیوست گفت آیا با این سند حکمرانی داده موانع برای اشتراک‌گذاری داده‌هایی که تا الان به دلیل ترس از افشا و عدم شفاف‌سازی محدودیت داشته‌اند حل می‌شود؛ گفت: این سند که با نظارت فضای عالی مجازی، کمیسیون عالی تنظیم مقررات و با حضور بخش‌های خصوصی در بهبود کارایی آن، تنظیم شده است. به طور دقیق و شفاف مشخص شده است که چه کسانی تا چه حد باید در چه موضوعاتی وارد بشوند و برای داده‌های حساس در سطح ملی، سیاست‌های روشن درنظر گرفته شده است.

او گفت: دقیقا این سند ایجاد شده است تا زیست‌بوم جامع از داده‌های بومی کشور ایجاد شود تا با مشخص کردن دقیق نیاز و شفاف کردن چالش موردنظر داده در اختیار کارشناسان قرار بگیرد. همچنین در این سیاست‌گذاری سعی شده با نظر بخش خصوصی قوانین مالکیت معنوی و ملاحظات اخلاقی متناسب با فناوری‌های مثل هوش مصنوعی شکل بگیرد. چون ورود نهادها به شکل غیرنظام‌مند در بخش‌های مختلف از داده‌های شخصی سواستفاده می‌شود. حتی انحصار داده‌ها و استفاده از آنها تنها توسط قدرتمندان در ساختار حاکمیت چندان به نفع جامعه نیست.

رسولی اشاره کرد: در هنگام تنظیم پیش‌نویس سند توسط وزارت فناوری اطلاعات و ارتباطات، گام خوبی برداشته شد که حکمرانی داده در اولویت وزارتخانه‌ها قرار گرفت. اما هنوز به دلیل هزینه‌های بالا برای تبادل داده و نبود پلتفرم درست برای جمع‌آوری و نگهداری داده در سازمان‌ها، پراکندگی داده‌های که انواع مختلفی دارند باعث شده سازمان‌ها هنوز سیلووار عمل کنند و حتی تمایلی به تبادل داده بین دپارتمان‌های خودشان را نداشته باشند. اما سند حکمرانی داده برای ادامه مسیر در تحول دیجیتال و هوش مصنوعی، از طرف دولت این اطمینان را حاصل می‌کند که کیفیت، صحت و یکپارچگی داده‌ها برای بیزنس‌ها فراهم شود. بنچمارکی برای تدوین این مقررات صورت گرفته است و با بررسی قوانین در دنیا با چالش‌های داخل کشور سعی شده تنکیم‌گری بومی صورت بگیرد.