آیا مدیران شبکه اجتماعی در قبال آنچه در پلتفرم‌ها رخ می‌دهد مسئولیت دارند؟

با اینکه در بسیاری از کشور‌های جهان محدودیت‌های جدی برای انتشار محتوای وجود دارد و مسئول شناختن مدیران و حتی کارمندان این پلتفرم‌ها چیز عجیبی نیست اما این سوال در دموکراسی‌های غربی و مدعیان آزادی بیان که بیشتر پلتفرم‌های بزرگ را میزبانی می‌کنند از اهمیت بالاتری برخوردار است.

قوانین جدیدی در اتحادیه اروپا و انگلستان باعث شده است تا مصونیت پیشین شبکه‌های اجتماعی در قبال محتوای کاربران‌شان با محدودیت‌هایی روبرو شود و حالا در یکی از کشور‌های اتحادیه اروپا شاهد دستگیری مدیرعامل تلگرام هستیم. ایالات متحده اما نگاه آزادتری به این مساله دارد و در چندین مورد دادگاه‌های آمریکا، پلتفرم‌های شبکه اجتماعی را از مسئولیت در قبال محتوایشان مبرا کرده‌اند.

ایالات متحده و مصونیت براساس ماده ۲۳۰ قانون نجابت ارتباطت

متن ماده ۲۳۰ قانون نجابت ارتباطات (CDA) تلاشی از سمت کنگره آمریکا است که «تنوع واقعی در گفتمان سیاسی» و «فرصت توسعه فرهنگی و … فعالیت ذهنی» را تضمین می‌کند. وجود این ماده در قانون نجابت ارتباطات باعث شده تا پلتفرم‌های شبکه اجتماعی در برابر محتوای خطرناک و هرآنچه توسط کاربران و شخص ثالث تولید می‌کند مسئول نباشند.

دادگاه‌های آمریکا نیز براساس همین ماده در چندین مورد پلتفرم‌های شبکه اجتماعی را از مسئولیت مبرا کرده‌اند که یکی از تازه‌ترین آنها پرونده خانواده قربانیان داعش برعلیه گوگل و توییتر بود.

این ماده تصریح می‌‌کند که پلتفرم‌های اینترنتی که میزبانی محتوا و گفتمان کاربران را برعهده دارند در واقع ناشر آن محتوا محسوب نمی‌شوند و به همین دلیل مسئولیتی هم در قبال آن ندارند. براساس همین ماده پلتفرم‌های شبکه اجتماعی امکان نظارت بر پلتفرم‌های خود را دارند اما نمی‌توان این پلتفرم‌های را ملزم به حذف نوعی از محتوای خاص کرد.

ماده ۲۳۰ در نتیجه دو فرصت برای پلتفرم‌های اجتماعی آمریکا فراهم کرده تا در عین عدم مسئولیت در قبال محتوای پلتفرم‌هایشان بتوانند بدون نقض حقوق آزادی بیان کاربران به نظارت بر فعالیت‌ آنها بپردازند و در واقع سیاست‌هایی را برای پلتفرم‌های خود مشخص کنند. از این رو شبکه‌های اجتماعی مختلف از جمله فیسبوک و اینستاگرام سیاست‌هایی را برای نظارت بر نفرت‌پراکنی و انتشار اطلاعات وارونه در نظر گرفته‌اند.

دو پرونده مهم علیه گوگل و توییتر

بند ۲۳۰ قانون نجابت ارتباطات در سال‌های گذشته به داد دو شبکه اجتماعی بزرگ رسید و در نهایت قاضی به نفع توییتر و گوگل در دو پرونده مهم رای داد. در پرونده Twiiter v. Taamneh، خانواده یک مرد اردنی که در حمله سال ۲۰۱۷ داعش در استانبول به قتل رسیده بودند مدعی شدند که الگوریتم به نفرگیری این گروه تروریستی کمک کرده است و این شبکه اجتماعی به درستی محتوای حامی داعش را پاکسازی نکرده است.

در پرونده دیگری علیه گوگل (Gonzalez v. Google) نیز خانواده یک زن آمریکایی که در حمله سال ۲۰۱۵ داعش در پاریس به قتل رسیده بود مدعی شدند که غول جستجو به ترویج پروپاگاندای داعش کمک کرده است و اگر در یوتیوب روی محتوای تولیدی داعش کلیک کنید، این پلتفرم محتوای مشابهی را در اختیار شما می‌گذارد.

قاضی در هردو پرونده با استناد به بند ۲۳۰ قانون نجابت ارتباطات به نفع توییتر و گوگل رای داد و تصریح شد که این دو پلتفرم تنها میزبان محتوا هستند و به عنوان ناشر شناخته نمی‌شوند و در نتیجه مسئولیتی در قبال محتوای خطرناک ندارند.

اما وضعیت در آن سوی آبها و در اروپا کمی با ایالات متحده متفاوت است. مقرراتی در اتحادیه اروپا باعث شده تا شاید رویکرد بین‌المللی شبکه‌های اجتماعی نیز متفاوت شود احتمال مسئول شناخته شدن این پلتفرم‌ها افزایش یابد.

قانون خدمات دیجیتال در اتحادیه اروپا

اتحادیه اروپا که به سمبل قانون‌گذاری در جهان آنلاین شهرت دارد با مقرراتی که از ۱۷ فوریه ۲۰۲۴ به طور کامل اجرایی شد محدودیت‌هایی را برای پلتفرم‌های اجتماعی در نظر گرفته و شبکه‌های اجتماعی در صورت عدم فعالیت کافی در قبال محتوای غیرقانونی و خطرناک کاربرانشان مسئول شناخته می‌شوند.

براساس این قانون، درصورتی که پلتفرم‌ها از محتوای غیرقانونی مطلع باشند و اقدامات کافی را برای مبارزه با آن به اجرا نگذارند، در برابر رفتار غیرقانونی کاربران خود مسئول هستند که از جمله آنها می‌توان به محتوای سو استفاده جنسی از کودکان،‌ محتوای تروریستی، نفرت‌پراکنی غیرقانونی یا خدمات و کالاهای غیرقانونی اشاره کرد.

براساس این قانون شبکه‌های اجتماعی باید با انتشار محتوای غیرقانونی و کالاهای تقلبی و خطرناک مبارزه کنند و راهکار ساده‌ای برای گزارش و اقدام علیه آنها فراهم کنند.

پلفترم‌ها همچنین باید با زورگویی و قلدری آنلاین نیز مبارزه کنند و راهکارهای لازم برای گزارش و حذف آنها فراهم شود و حفاظت از کودکان و به ویژه محتوای سو استفاده جنسی از کودکان نیز از اولویت‌های مهم این قانون است. حریم خصوصی، امنیت و ایمنی کودکان نیز باید در اولویت بالایی قرار گیرد.

در این قانون همچنین موضوعاتی مثل تبلیغات هفدمند براساس نمایه‌سازی از کودکان یا داده‌های حساسی مثل جنسیت، مذهب و نژاد نیز ممنوع شده است.

از این رو رگولاتورها و دادگاه‌های اتحادیه اروپا دست بازتری برای پیگری و مجرم شناختن شبکه‌های اجتماعی دارند اما عناصر مهمی باعث مسئولیت یا عدم مسئولیت پلتفرم‌ها، حتی در ایالات متحده و به ویژه در اروپا، می‌شود.

انگلستان نیز به تازگی با تصویب یک قانون امنیت آنلاین شرایطی را فراهم کرده است که براساس آن رهبران تکنولوژی در صورت اطلاع از محتوایی که امنیت کودکان را به خطر می‌اندازد و در صورت عدم تلاش سیستماتیک برای حذف آن، مسئول شناخته می‌شوند.

اطلاع و علم به محتوای غیرقانونی و عدم همکاری با نهاد‌ها

یکی از موضوعات مهمی که باعث از بین مصونیت شرکت‌های شبکه اجتماعی و حتی مدیران آنها می‌شود، علم به وجود محتوای غیرقانونی و بی‌تفاوتی آنها است.

دفین کلر، استاد حقوق اینترنت در دانشکده حقوق دانشگاه استنفورد و یکی از وکلای سابق گوگل، می‌گوید یکی از چالش‌های مهم پیش روی دادستان‌ها و آژانس‌های امنیتی، اثبات علم و اطلاع یک مدیر فناوری از فعالیت غیرقانونی است و اینکه آنها اقدامی برای جلوگیری از آسیب انجام نداده‌اند.

کلر می‌گوید: «مساله کلیدی در اینجا اطلاع است. این مساله معمولا مصونیت هرکسی را از بین می‌برد.»

شاید مساله دیگر که باعث شده تا شرایط خاصی برای تلگرام و بنیان‌گذارش پدید آید، عدم همکاری است. پس از دستگیری دوروف در فرانسه چندین مرتبه در منابع خبری به نقل از بازجویان و داستان‌ها به عدم همکاری دوروف و پلتفرمش با نهاد‌های ذی ربط اشاره شد. مقامات فرانسه می‌گویند درخواست‌‌های متعدد برای همکاری و دریافت اطلاعات نادیده گرفته شده و تلگرام همکاری لازم را ندارد.

دیگر پلتفرم‌های شبکه اجتماعی از جمله متا، مالک فیسبوک و اینستاگرام، دائم با قانون‌گذاران و رگولاتور‌های اروپایی در ارتباط هستند و اقدامات لازم را برای در امان ماندن از جریمه و یا پیگرد قانون به اجرا گذاشته‌اند. اروپا همچنین در مواردی شرکت‌های آمریکایی را با جریمه‌های سنگین روبرو کرده است.

اما مساله دیگری که شاید خاص تلگرام و پلتفرم تحت مدیریت دوروف باشد، تراکنش‌های مالی است.

وقتی پای پول در میان است

با اینکه پلتفرم‌های مختلف برای عرضه گزینه‌های تراکنش مالی تلاش کرده‌اند و حتی پیلوت‌هایی از یک قابلیت تراکنشی در مناطق محدود را برای واتساپ شاهد هستیم و ایکس (توییتر سابق)، نیز به نظر جواز فعالیت‌های مالی را در چند ایالت آمریکا دریافت کرده است، اما تلگرام در حال حاضر یکی از معدود پلتفرم‌های فعال در غرب است که امکان انتقال ارزش و در واقع تراکنش مالی را از طریق همکاری نزدیک با بلاک‌چین تون برای کاربران خود فراهم کرده است.

با اینکه تون خود را یک بلاک‌چین مستقل از تلگرام می‌داند اما دسترسی به حدود یک میلیارد کاربر این پلتفرم باعث رشد چشمگیر آن شده و در حال حاضر کاربران تلگرام می‌توانند دارایی‌هایی که از طریق ارز درون اپلیکیشنی استارز جمع‌آوری کرده‌اند را به تون تبدیل کرده و استخراج کنند. همچنین دوروف به شخصه پست‌هایی را در کانال تلگرامی خود درمورد دیگر پروژه‌های رمزارزی مرتبط از جمله نات‌کوین و همستر کامبت (که البته هنوز رمزارزی عرضه نکرده است) منتشر کرده است.

موارد دیگری از دستگیر مدیران شرکت‌های اینترنتی

اگرچه دستگیری مدیرعامل یک پلتفرم بزرگ شبکه اجتماعی تقریبا بی‌‌سابقه است، اما در مواردی مدیران شرکت‌های اینترنتی و ارائه دهنده پلتفرم به این سرنوشت گرفتار شده‌اند.

در سال ۲۰۱۶، برزیل برای مدت کوتاهی یکی از مدیران فیسبوک را به دلیل عدم ارائه داده‌های واتساپ در تفحصی مربوط به قاچاق مواد مخدر بازداشت کرد.

ایالات متحده نیز در دو مورد معروف برای دستگیری رئیس دو پلتفرم و شرکت اینترنتی اقدام کرده است. کیم داتکام، بنیان‌گذار پلتفرم Megaupload در سال ۲۰۱۲ توسط مقامات آمریکایی به دلیل نقض حقوق کپی‌رایت در وبسایت خود دستگیر شد.

در سال ۲۰۱۳ نیز راس اولبریکت، سازنده بازار سیاه سیلک‌ رود، در ایالات متحده دستگیر شد و در نهایت سال ۲۰۱۵ به جرم تسهیل فرایند فروش مواد مخدر در آمریکا محکوم شد. سیلک رود به عنوان یکی از بزرگترین ساخت‌هیا خرید و فروش آنلاین به صورت ناشناس شناخته می‌شود که در زمان فعالیت خود برای تراکنش‌های مالی از رمزارز استفاده می‌کرد. اولبریکت در نهایت به حبس ابد با جریمه ۱۸۴ میلیون دلاری محکوم شد.

کشور هند نیز پیش از این اقدام به بازداشت مدیران شبکه اجتماعی کرده است. در سال ۲۰۲۱، پس مقامات هند یکی از مدیران توییتر در این کشور را به دلیل عدم حذف محتوایی که دولت خواستار حذف آن بود، بازداشت کردند.

سرنوشت دوروف و اهمیت آن برای دیگر مدیران شبکه اجتماعی

پس از دستگیری دوروف، بسیاری از چهره‌های مطرح فعال در شبکه‌های اجتماعی نسبت به این مساله واکنش نشان دادند. در این بین واکنش ایلان ماسک بیشتر از همه جلب توجه کرد. ماسک این اقدام را نقض روشن آزادی بیان خواند و طی پست دیگری گفت: «آیا پس از دستگیری پاول دوروف،‌ مدیرعامل تلگرام، در پاریس من هم باید نگران پرواز به اروپا باشم؟»

شبکه اجتماعی ایکس چندین مرتبه هشدارهایی را از سمت مقامات اروپایی دریافت کرده است. ایلان ماسک که خود را حامی آزادی بیان مطلق می‌داند، نظارت محتوایی دراین پلتفرم را کاهش داده که از نگاه بسیاری از متخصصان می‌تواند به جریمه و پیگیری قانونی، به ویژه در اتحادیه اروپا منجر شود.

در یکی از تازه‌ترین موارد، تری برتون، کمیسر بازار داخلی اتحادیه اروپا، طی نامه‌ای به لیندا یاکارینو، پیش از مصاحبه ماسک با دونالد ترامپ، درمورد احتمال جریمه و محدودیت‌ در صورت انتشار محتوای غیرقانونی به این شرکت هشدار داد.

از این رو دستگیری مدیرعامل تلگرام می‌تواند هشداری برای ایلان ماسک باشد و سرنوشت او شاید بر آینده ارتباط ایکس و ماسک با اروپا تاثیر بگذارد.