چالش‌های سرمایه‌گذاران استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی؛ پول هنوز از هوش می‌ترسد

به گزارش پیوست، عمر فعالیت استارت‌آپ‌ها در کشور چندان نیست و در همین مدت، جذب سرمایه و اگزیت اصلی‌ترین چالش پیش‌روی فعالان این حوزه عنوان شده است. در دو سال اخیر که هوش مصنوعی موجب تغییر و دگرگونی‌های بزرگ و معناداری شده، استارت‌آپ‌ها هم متاثر از این فضا و مانند دیگر حوزه‌ها دستخوش تحولاتی شدند. در ایران، با لحاظ نوسانات ارزی و ریالی،‌ کم‌توانی زیرساخت‌ها و محدودیت در تعامل با دیگر استارت‌آپ‌ها در سطح بین‌المللی و از همه مهم‌تر دشواری‌های مربوط به اگزیت، انگیزه و تمایل سرمایه‎‌گذاران برای سرمایه‌گذاری روی برنامه‌ و پروژه‌های هوش مصنوعی استارت‌آپ‌ها کمرنگ شده است. ماهیت تحول‌برانگیز و جدید بودن این فناوری هم عاملی است که نگرانی‌ و هراس از نتیجه سرمایه‌گذاری را تشدید می‌کند.

مجتبی کیانی، معاون سرمایه‌گذاری هلدینگ مکس، درباره فرصت‌ها و چالش‌های سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی و همچنین به‌کارگیری ابزارها و فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در کشور ایران گفت: همان‌طور که ورود هوش مصنوعی، این فناوری برتر (High Tech) به کشورها و اقتصادهایی مثل اقتصاد کشور ما از فرصت‌های استفاده‌نشده‌ای (Untapped) برخوردار است، اما چالش‌های اساسی پیش روی آن نیز انکارناپذیر است.

فائزه زالی، مدیر سرمایه‌گذاری حرکت اول، دراین‌باره گفت: هر روزه بر تعداد استار‌ت‌آپ‌هایی که ادعا دارند در حوزه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند افزوده می‌شود. با وجود این ادعا، نتیجه و دستاورد ملموس و مشهودی از آنها دیده نمی‌شود. یک فضای ابهام‌آمیز در فعالیت شرکت‌ها در این حوزه حاکم است.

مدیر سرمایه‌گذاری حرکت اول علت شکل‌گیری این فضای مبهم را نداشتن ابزار صحت‌سنجی برای ادعاهای مبتنی بر استفاده از ابزار هوش مصنوعی، شکل‌ نگرفتن کامل این بازار، مشخص نبودن بازیگران کلیدی حوزه و نرسیدن به زمان اصلی تکامل این صنعت عنوان کرد.

مواجهه استارت‌آپ‌ها با چالش‌های جدید

رادمان ربیعی، معاون اقتصاد دیجیتالی گروه مالی فیروزه، چالش‌های سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی کشور را چندوجهی شمرد و با مشخص کردن سه دسته،‌ چالش‌ها را چنین تشریح کرد: یکی از این چالش‌ها به خود اپلیکیشن‌های هوش مصنوعی مربوط می‌شود. هنوز استفاده از اپلیکیشن‌های تجاری هوش مصنوعی مرسوم نشده است. یکسری از شرکت‌های فعال در این حوزه، کوچک و نوپا هستند و ریسک فعالیت در آنها بسیار بالاست. درآمدزایی و نحوه کسب درآمدشان به عنوان یک کسب‌وکار آنقدرها امتحان نشده و به‌اصطلاح امتحان خودش را پس نداده است. به همین دلیل شاید از دید سرمایه‌گذارها این حوزه به نسبت سایر حوزه‌های تعریف شده و شناخته شده ریسک بالاتری دارد.

معاون اقتصاد دیجیتال گروه مالی فیروزه چالش دوم سرمایه‌گذاران در این زمینه را مشکلات مربوط به نیازمندی مدل‌های یادگیری ماشینی به دیتابیس‌های بزرگ و توان پردازشی خیلی بالا مطرح کرد و گفت: ضعف زیرساخت در این حوزه،‌ می‌تواند در بحث توسعه هوش مصنوعی تاثیرگذار بگذارد و یکی از موانع رشد و توسعه آن باشد. به همین سبب کمبود زیرساخت از چالش‌هایی است که این حوزه با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند و نیاز به سرمایه‌گذاری بزرگی وجود دارد که شاید سرمایه‌گذاران خصوصی به تنهایی نتوانند از عهده آن برآیند.

دسترسی و کیفیت داده‌های موجود مساله‌ سومی است که ربیعی آن را در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران مهم شمرد و گفت: در حال حاضر برای فعالیت در هر بخشی، داده‌های موجود به‌راحتی در دسترس نیست. در کشور از لحاظ ثبت داده ضعف داریم. اگر اپلیکیشن‌های هوش مصنوعی را هم در اختیار داشته باشیم، این ابزار برای کار نیازمند دسترسی به داده‌های باکیفیتی است که تامین این داده‌ها در حال حاضر دشوار است.

ربیعی در راستای اینکه مدل خروجی مناسب و باکیفیتی از ابزار و اپ‌های هوش مصنوعی حاصل شود، ساخت،‌ راستی‌آزمایی، تصحیح و اصلاح دیتابیس‌ها را در شرکت‌ها یک راهکار اعلام کرد.

کیانی، وضعیت ایران را از لحاظ علمی درخور توجه ارزیابی کرد و بیشتر مشکلات را پیرامون ابعاد فنی دانست و گفت: اگر امروزه بخواهیم در همین صنعت ورود کرده و سرمایه‌گذاری کنیم از نظر دانش فنی آن‌قدرها از دنیا یا حداقل منطقه عقب نیستیم. کشور ما از استعدادها و متخصصانی برخوردار است که در حد و سطح جهانی کد می‌زنند و از منظر دانش محصولی کیفیت قابل توجهی دارند. چالش اصلی از آنجا شروع می‌شود که در جمع‌آوری دیتا برای درست کردن دیتاست‌هایی که برای هوش مصنوعی کاربردی باشد مشکل داریم.

او تامین ابزار و زیرساخت‌های لازم را از دیگر مسائل موجود به شمار آورد که بسیار هزینه‌بردار و محدود است. به گفته کیانی، کشور از لحاظ زیرساخت، ابزار و جمع‌آوری دیتا چالش‌هایی دارد. در حال حاضر در بسیاری از صنایع و حوزه‌ها کشور با فراوانی و انبوه دیتا روبه‌روست اما محل بحث به دیتاست‌ها مربوط می‌شود.

جذب سرمایه؛ مشکل ثابت اکوسیستم

معاون سرمایه‌گذاری هلدینگ مکس یکی از اصلی‌ترین چالش‌های اکوسیستم استارت‌آپی کشور را با لحاظ هوش مصنوعی و حتی بدون وجود آن، جذب سرمایه خواند و مشکلاتی را که در حوزه‌های سلامت، مارکت‌پلِیس‌ها (marketplac) و مدل‌های سابق کسب‌وکار وجود داشته بیانگر این مساله دانست.

کیانی فعالیت استارت‌آپ‌ها در کشور را مسیر جدید و چندساله‎‌ای توصیف کرد و با اشاره به نمونه‌های موفق جهانی که وارد بازار سرمایه شدند گفت: اگر به یک دهه گذشته در ایران نگاه کنیم، اکوسیستم نوآوری و استارت‌آپی کشور به طرز چشمگیری رشد کرده است. اگرچه چالش‌های کلیدی مانند دسترسی نداشتن به سرمایه‌گذاری داخلی و همچنین میسر نبودن امکان سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به دلیل مشکلات ناشی از تحریم، در چند سال گذشته از سرعت آن کاسته است، اما همچنان نرخ پذیرش و نفوذ فناوری در صنایع مختلف در مقایسه با کشورهای منطقه رشد تقریباً مناسبی داشته است. چالش دسترسی به سرمایه در حوزه هوش مصنوعی نیز مانند حوزه‌های استارت‌آپی دیگر پابرجاست.

کیانی از مسیر پیچیده عرضه اولیه سهام (IPO) استارت‌آپ‌هایی که به مرحله بلوغ رسیده‌اند به عنوان یکی از موانع جذب سرمایه در این اکوسیستم یاد کرد. در تمام اکوسیستم‌های استارت‌آپی جهان پس از چند سال فعالیت استارت‌آپ‌هایی که به مرحله بلوغ رسیده‌اند با ارزش‌هایی بالغ بر چند میلیارد دلار IPO می‌شوند. در کشور نیز اگر این مسیر به صورت صحیح برنامه‌ریزی شود، پتانسیل اینکه چند استارت‌آپ با ارزش‌گذاری بیش از یک میلیارد دلار در بازار بورس عرضه شوند وجود دارد. این عرضه اولیه، منابع قابل توجهی را به اکوسیستم استارت‌آپی کشور بازمی‌گرداند و چرخه سرمایه‌گذاری تا خروج را به صورت صحیح تکمیل خواهد کرد.

معاون سرمایه‌گذاری هلدینگ مکس اشاره کرد امروزه بسیاری از شرکت‌های کشور از ابزارهای هوش مصنوعی در فرآیندهای خود استفاده می‌کنند. او توضیح داد در شرکت‌های پورتفولیو مکس در حوزه سلامت، بیمه، لندتک، خودرو، حمل و نقل، گردشگری و ولث‌تک استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی در زمینه‌های مختلف از جمله بازاریابی، مدیریت ارتباط با مشتریان، ذخیره‌سازی داده‌ها، فرایندهای داخلی سازمان‌ها به عنوان یک ارزش افزوده در خود محصول استفاده می‌شود.

اما یکی از مهم‌ترین چالش‌های فعالیت شرکت‌هایی که به صورت تخصصی در حوزه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند چالش زیرساخت‌های مناسب در کشور است. به‌رغم اینکه دولت طی سال‌های اخیر رویکرد حمایتی نسبت به فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی پیشه کرده است، مقایسه زیرساخت‌های موجود در کشور ما با برخی کشورهای توسعه‌یافته در صنایع مختلف نشان می‌دهد توسعه هوش مصنوعی با چالش‌های زیرساختی روبه‌روست.

زالی محدودیت در اینترنت، کمرنگی ارتباط با دیگر کشورها و همکاری بین‌المللی را از دیگر چالش‌های این حوزه نام برد و این موارد را بر سرمایه‌گذاری و رشد و پیشرفت کسب‌وکارها در این حوزه موثر دانست.

مدیر سرمایه‌گذاری حرکت اول با اهتمام به تجارت بین‌المللی و بازرگانی، سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذاران ترکیه‌ای را بر بخش‌های کوچک با علم به اینکه جذب سرمایه در راندهای بعدی از سمت شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران خارجی تامین خواهد شد نمونه‌ای از همکاری بین‌المللی، توسعه استارت‌آپ‌ها و محدود نبودن سرمایه در این حوزه به حساب آورد. او سرمایه‌گذاری روی هوش مصنوعی را در حال حاضر ابتدای یک مسیر طولانی توصیف کرد که ریسک زیادی دارد که اگر پتانسیل آن در کشور شناسایی و از آن بهره‌برداری شود، مثبت خواهد بود.

رگولاتوری، الزامی که باید همگام با فناوری باشد

زالی درباره نقش رگولاتوری در توسعه سرمایه‌گذاری هوش مصنوعی گفت: رگولاتوری این حوزه از موارد حیاتی و بااهمیتی است که اگر به‌درستی انجام نپذیرد از دیگر موانع سرمایه‌گذاری گسترده در این حوزه محسوب خواهد شد. لذا برای پیروی سرمایه‌گذاری داخلی از ترندهای جهانی نیاز به سیاستگذاری‌های کلان، درست، آگاهانه و کمک به شکل‌گیری صحیح این بخش از اکوسیستم نوآوری خواهد بود.

زالی ادامه داد: هوش مصنوعی موضوع حساسی است و این قضیه در سطح جهانی در ابهام قرار دارد. اما برای استفاده گسترده از این فناوری حتما به رگولیشن نیاز است. به دنبال این موضوع، هر چقدر این نهاد ناظر سریع‌تر با سرعت فناوری همگام شود رگولیشن با حداکثر تناسب، درست و آگاهانه انجام خواهد شد. این اتفاق شفافیت را افزایش می‌دهد و باعث می‌شود استارت‌آپ‌ها تکلیف‌شان مشخص شود و با اطمینان بیشتری برای آینده برنامه‌ریزی کنند.

معاون سرمایه‌گذاری هلدینگ مکس نقش رگولاتوری را در توسعه سرمایه‌گذاری بر استارت‌آپ‌های هوش مصنوعی مهم شمرد و درباره این نهاد گفت: یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های نهادهای تنظیم‌گر در این حوزه‌ در یکسری از حوزه‌ها و خصوصاً حوزه‌هایی که به عموم مردم ارتباط دارد مانند دیتای سلامت و مالی، نگرانی‌هایی از قبیل مالکیت داده، امنیت اطلاعات، حفظ حریم خصوصی و غیره دارد. یکی از چالش‌های کلیدی که در این حوزه وجود دارد روزآمد نبودن قوانین و دستورالعمل‌های نهادهای ناظر متناسب با فناوری است. امروزه اغلب استارت‌آپ‌های کشور به لحاظ زیرساخت‌های فناوری و همچنین فرایندهای اجرایی توانایی آن را دارند تا به‌راحتی الزامات رگولاتور را در بخش‌های مختلف کسب‌وکار رعایت کنند، اما متاسفانه دستورالعمل‌های موجود در نهادهای قانون‌گذار و نهادهای ناظر، متناسب با رشد فناوری و تغییر صنایع مختلف به‌روزرسانی نشده است. یکی از ابزارهایی که می‌تواند به رگولاتور در قانون‌گذاری و نظارت بر کسب‌وکارها کمک کند توسعه بخش رگ‌تک است که در کشور ما نسبت به کشورهای توسعه‌یافته چندان جدی گرفته نشده است.

آینده سرمایه‌گذاران زیر سایه گسترده اقتصاد کلان

ربیعی تاثیر فضای اقتصادی سال‌های اخیر را روی حوزه VC مستقیم دانست و گفت: در دو سال اخیر حوزه VC تحت تاثیر عوامل اقتصادی بوده است. زمانی که نرخ بهره بدون ریسک در کشور بالا می‌رود کلاً سرمایه‌گذاری در حوزه خطرپذیر افت می‌کند. در سال‌های اخیر شاهد افزایش نرخ بهره در کشور بودیم که این شرایط تاثیر خودش را در بازار سرمایه داشته و منجر به رشد نکردن این بازار شده و در حوزه سرمایه‌گذاری خطرپذیر، سرمایه‌گذاران تمایل کمتری به سرمایه‌گذاری در حوزه‌ خطرپذیر با ریسک بالا داشتند. در بخش هوش مصنوعی نیز این اتفاق خودش را نمایان کرده است.

ربیعی آینده استارت‌آپ‌های کشور و سرمایه‌گذاری در این حوزه را به جریانی تشبیه کرد که همه جهان را درگیر کرده و تحت تاثیر قرار داده است. او در این باره توضیح داد: ناگزیر در درازمدت به سمتی خواهیم رفت که هوش مصنوعی همان‌طور که در دیگر نقاط جهان رشد و توسعه داشته و در این چند سال گذشته سرمایه‌گذاران را به خود جذب کرده است.

ربیعی تصویر آینده این فناوری در اکوسیستم استارت‌آپی کشور را به دو بعد تقسیم کرد؛ بعد نخست، ‌لایه کوچکی است که به شرکت‌ها و بخش خصوصی مربوط می‌شود. کارکرد این فناوری در این لایه معطوف به اقدامات، محصولات و نتایجی است که اکنون نیز شاهدش هستیم. در بعد بعدی که لایه در مقیاس عام‌تری قرار دارد، ربیعی به تاسیس شرکت‌هایی اشاره کرد که مانند نمونه‌های خارجی تولیدات و خدمات متنوع‌تری به کاربران ارائه می‌دهند و پیرو این تحول، خلق ارزش نیز اتفاق می‌افتد.

کیانی چشم‌انداز به کار بستن و قرارگیری این فناوری در ساختار کاری استار‌ت‌آپ‌ها را کوتاه و بسیار سریع‌ خواند و گفت: در حال حاضر استفاده از ابزارها و فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در بسیاری از شرکت‌ها و استارت‌آپ‌های کشور فراگیر شده است؛ از جمله استفاده از چت‌بات در پاسخگویی به سوالات مشتریان، تحلیل دیتای رفتار مشتریان، ارزیابی از بخش‌های مختلف مارکتینگ و موارد دیگر.

کیانی بزرگ‌ترین منفعت‌های به‌کارگیری هوش مصنوعی در سازوکار این شرکت‌ها را کاهش هزینه‌های عملیاتی و افزایش رضایت مشتریان برشمرد.

زالی در این باره اظهار کرد: عمده تحلیل‌ها از هوش مصنوعی تحت عنوان یک پارادایم شیفت است که می‌تواند فرصت طلایی و مناسبی برای گذر از حوزه دیجیتالی شدن و دات‌کام‌ها باشد.

توانمندی تکنولوژیکی و دانشی ایران در منطقه

کیانی در مورد وضعیت تکنولوژیک ایران میان کشورها و برندهای منطقه گفت: یکی از مهم‌ترین فرصت‌هایی که در اختیار شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران قرار دارد و در این حوزه می‌توانند روی آن سرمایه‌گذاری کنند، حضور متخصصان و استعدادهای باتجربه و جوان در کشور ماست. ایران یکی از کشورهای منطقه است که تعداد بسیار زیادی از افراد فارغ‌التحصیل رشته‌های مهندسی کامپیوتر و شاخه‌های مرتبط با علم داده در آن حضور دارند و سالانه دانشگاه‌های مختلف کشور تعداد زیادی افراد را در این رشته‌ها می‌پذیرند. این یکی از مهم‌ترین مزیت‌های کشور ایران نسبت به کشورهای منطقه است که از جمله مهم‌ترین ارکان شکل دادن به یک اکوسیستم توانمند در صنعت هوش مصنوعی محسوب می‌شود و به نظر من تاکنون از نگاه بسیاری از سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها مغفول مانده است.

او به تاثیرپذیری از تجربه کاری در منطقه و بررسی این روند میان کشورهای فعال در این زمینه اشاره کرد و افزود: اگر شرایط برای فعالیت این استارت‌آپ‌ها در سطح کلان‌تر فراهم و امکان سرمایه‌گذاری خارجی میسر شود، در بازه زمانی کمتر از سه سال شاهد چندین یونیکورن در این صعنت خواهیم بود.

استفاده از ابزار، نرم‌افزار و اپلیکیشن‌های هوش مصنوعی در استارت‌آپ‌های کشور موضوعی ناگزیر است و فراگیری آن در مدت‌زمان کوتاهی واقع خواهد شد. علل گوناگونی انگیزه سرمایه‌گذاران را تحت تاثیر قرار داده اما جذب سرمایه همچنان اصلی‌ترین چالش این حوزه به شمار می‌رود.