فراغت دورگه

از همان آغازین سال‌های آمیختگی جهان فیزیکی با آنچه جهان مجازی یا در نگاهی خرد رسانه‌‌های نوین ارتباطی نام گرفتند، بحث‌های داغ و مهمی درباره تاثیرات این فضا بر اندیشه و عمل و البته روزمره آدمیان پدید آمد. بحث‌هایی که در بخش‌هایی از آنها صدای پای آینده‌ای پرخط شنیده می‌شد و در بخشی دیگر نوای خوش‌باشانه استقبال از جهان نوین. مساله اینجاست که از همان نخست انظار بر شکافی دوخته شده بود که جهان مجاز را از جهان واقع جدا می‌کرد. چه سختگیرانه و چه شادباشانه فرقی نمی‌کرد. همه از یک جدایی خبر می‌دادند. جدایی میان جهانی که با خصایصی چون مکان‌مندی و زمان‌محوری تعین یافته و جهانی که بر بی‌زمانی و بی‌مکانی استوار است و بر دسترس‌پذیری همیشگی خود می‌بالد. تعامل دو جهان مجزا از نظریات رولند رابرتسون، مانوئل کاستلز و ژان بودریار در مواجهه با مختصات این جهان جدید در عرصه اندیشه غربی که بگذریم، پارادایم «دو فضایی شدن» و «دو جهانی‌ شدن» از جمله نظریات مطرح بومی در این عرصه بود‌ که توسط سعید رضا عاملی، استاد علوم ارتباطات دانشگاه تهران، مطرح شد. او که معتقد است باید از پایان‌ها و آغازهای جدیدی در دنیای امروز سخن گفت که با توسعه فناوری‌های نوین ارتباطی گره خورده است از لزوم صورت گرفتن مطالعاتی بر پایه «فضا‌شناسی جدید» سخن می‌گوید: «جهان مجازی به موازات و گاه مسلط بر جهان واقعی ترسیم شده و عینیت پیدا می‌کند. این دو جهان (فضا) از یک رابطه «انعکاسی هندسی» برخوردارند و داد و ستدهای بی‌شماری میان آنها برقرار است.» او بر این باور است که این دو جهان در بسیاری از مواقع تبدیل به دوقلوهای به‌هم‌چسبیده خواهند شد که حذف یکی از آنها موجبات زوال دیگری را فراهم خواهد کرد. نکته‌ای که در اندیشه عاملی بیش از هر چیز جلب نظر می‌کند تاکید بر وجود دو جهان مجزاست. دو جهانی که هرچند با...